Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1963, Blaðsíða 13

enta íslenzka, sem aftur eru skyldir
t;l að vinna við samanburð á handritum
safnsins, og annað slíkt, að nokkru leyti
tj) að kosta prentun á ritum safnsins.
Ekki alllöngu síðar var safnið og sjóður-
inn sett undir stjórn sérstakra manna
<\,Árnanefnd“) og hefir það haldizt síð-
®n. Nefndin er nú skipuð fimm mönn-
um, og hefir meiri hluti hennar löngum
verið úr hópi prófessora háskólans.
Slyrkþegi hefir síðan um aldamót ekki
verið nema einn. Meðal styrkþega úr
Árnasjóði hafa verið ýmsir hinna
fremstu íslendinga, svo sem Eggert
Óiafsson, Bjarni Thorarensen, Jón Sig-
urðsson, Guðbrandur Vigfússon, Stein-
grimur Thorsteinsson og Benedikt
Gröndal.
Bókaútgáfa sjóðsins hófst 1773 með
Kristni sögu. Þar með var aftur riðið
á vaðið eftir langt hlé um prentun ís-
lenzkra fornrita í Danmörku, og hefir
verið starfað óslitið að því síðan, mest-
megnis af íslenzkum mönnum. Það var
ekki stjórnin og háskólinn, heldur safn
og sjóður Árna Magnússonar, íornrita-
útgáfur þess sjóðs og annarra og loks
Bókmenntafélagið, sem gerði Kaup-
mannahöfn að andlegum höfuðstað ís-
lendinga á 18. og 19. öld. Sjóðurinn hefir
gefið út á prent ýmis merk rit, svo
eem Snorra Eddu í þremur bindum. ís-
landslýsing Kálunds, skrár sama manns
yfir handrit Árnasafns, útgáfur Vil-
lijálms Finsens á Grágásarhandritum,
Palæografisk atlas (þrjú bindi, með
pýnishornum úr íslenzkum, norskum og
dönskum handritum), dróttkvæðasafn
Einns Jónssonar og bréf frá Árna Magn-
ússyni og til hans. Bráðlega bætast tvö
bindi við, með ævisögu hans ásamt fylgi
gögnum og safni rita hans.
Árnasafn á að vísu margt af skinnbók
úm, en meiri hluti þess er þó pappírs-
handrit frá 17. öld og frá dögum Árna
f.jálfs. Hann hafði að staðaldri íslenzka
tkrifara hjá sér og var mjög vandfýs-
inn að þeir skrifuðu rétt upp það, sem
þeim var fengið í hendur. — Lang-
mestur hluti safnsins er íslenzk hand-
íit og skjöl, næst ganga norsk, því næst
dönsk, en auk þess eru í því sænsk,
þýzk, hollenzk, frönsk og spænsk hand-
íit. Mikið af íslenzku handritunum er
Ekemmt og óheilt, en Árni hafnaði engu
iyrir þá sök. Hann hefir eignazt fjölda
af einstökum blöðum og sneplum úr
ýmsum áttum og aldrei skilur maður
betur en þegar maður hefir einhvern
slíkan samtíning í höndum, hvílíkur
grúi af skinnbókum hefir íarið forgörð-
um á íslandi.
P
1 A rentuð skrá yfir handrit Árna-
safns tekur yfir tvö þykk bindi, og má
af því ráða, að torvelt muni að gera
grein fyrir þeim í örstuttu máli. Þar
eru brot handrita, sem ætla má að sé
Ekrifuð, ef ekki um það leyti sem Ari
íróði dó, þá að minnsta kosti í þann
rr.und, sem Þorlákur helgi söng messu
í Skálholti og Snorri Sturluson lék sér
að gullum sínum í Odda. Þar er jarteina
bók Þorláks biskups, og getur fyrir
tímans sakir meir en verið að skrifar-
inn hafi sjálfur séð biskup þvo fætur
beiningamanna á stórhátíðum. Þar eru
blaðslitur Eglu, elztu menjar, sem til
eru úr nokkurri íslendingasögu. Þar e>r
Staðarhólsbók Grágásar, rituð á þeim
tíma, þegar hin fornu lög voru nurnin
úr gildi og Járnsíða kom í staðinn. Þar
er Hauksbók, að nokkru leyti með hendi
eitt hið fegursta handrit að frágangi,
Hauks Erlendssonar (fl334) sjálfs, tor-
læs á köflum og vantar í. Þar er Frisbók,
tem nokkur íslenzkur maður hefir látið
eftir sig. Þar eru sögur konunga og
jarla, biskupa og heilagra manna, ridd-
ara og fornkappa í uppskriftum ýmissa
íiida. Þar eru elztu og heillegustu hand-
rit Njálu. Þar er Möðruvallabók, sem
geymir á 200 skinnþlöðum ellefu Is-
lendingasögur, flestallar í betri textum
6. janúar 1929:
Björn Gunnlögsson
Eflir Einar Benediktsson
Hann fagnaði nátthimna dýrð eins og degi.
Hans dragandi þrá var hið alstirnda kveld.
Þá skyggndist hans andi um skaparans vegi.
Skírður og sýkn vóð hann ljósberans eld.
Aldrei var tengdari hugur hjatra.
Háspeki lífs skein af enninu bjarta.
Og Island hann steig undir stjarnasveigi.
Sú stórdáð skal aldrei úr minnum felld.
Nóttin útræna nam hann í fóstur;
og nafn hans er frægt meðan stjarna vor skín.
Við fjúkandi mjallir, gadda og gjóstur
hans geð tók svip við jöklanna brýn.
Náttskáldið háa himnana hrúar,
höfðingi vits og barn sinnar trúar.
Svo kleif hann hér tinda og tróð vor hr jóstur
tröllstór að anda og vallarsýn.
Öræfabyggðir og eyðigarðar
af einherja lands skráðust nær og f jær.
Víðáttur Fróns, bæði f jalls og f jarðar,
föstnuðu þjóð vorri kot og hær.
Heljarverkið unnið af einum
undraðist heimur. Hann liktist ei neinum.
Nafni hans merkjast minnisvarðar
miklir og hjarta fólksins nær.
Vitþyrsta andvakan eilífrar nætur
utan við ljósgeim á nafn ekki til.
Hún leitar síns upphafs við lindir og rætur,
imz loks rekjast sporin að óskapnaðs hyl.
Þar fangvef jast alveldi auðna og kyrrða
orðlaus á tungu jarðneskra hirða.
Þar finnst ekki þel, sem gleðst eða grætur,
ei gneisti, sem færir skimu né yl.
Eldhratt vex framsóknin alheims harna
í átt á hin norrænu himnamið.
Hvar orka sig fullveit þar eyðist stjarna.
Ódáins veröldum haslað er svið.
Utan við geiminn finnst ekkert sem dregur.
Alvaldsins skýring er sækjandi vegur.
Efnið leitar síns eigin kjarna —
svo opnast jarðsálum drottins hlið.
Um lífdaginn morgna og sunnusetra
skal sonur manns heyja dóm við ský.
Þá allt hvað sem klerkar oss lesa og letra
líður og hljóðnar í þrumugný.
Vér mókum í ragnarökkvanna draumi,
sem regndropi einn i hafdjúpum straumi.
En röðlanna belti og brautir vetra
byltast í afgrunn og tendrast á ný.
Eddunnar skóla ber eilífð að skilja.
Á ógrynni himna leggst tala og mál.
Vort eðli ber dýpi hæða og hylja.
Heilögu vísindin geymdi vor sál.
Höfnum ei sjálfdæmi eigin vors anda,
um ódáins gruninn þjóða og landa.
Vér skynjum af jarðnesku viti og vilja,
þau vé sem oss geymdu hin f ornhelgu bál.
Höfundur Njólu var göfgur og góður,
Gylfa himins hann flutti sinn brag.
Svipur hans dvelst með oss, hár og hljóður.
Harpa hans flytur oss voldugt lag.
Svo knúði hann óttalaus hurðir að hæðum.
Hreinn hann varpaði duftsins slæðum.
Við reikningsskilin var ríkur hans sjóður.
Svo reis hann frá nóttu í eilífan dag.
16. sept. 1928:
Drottning bolsa
€n völ er á annars staðar, og storkar
Itsandanum með Arinbjarnarkviðu
Egils, sem engum hefir tekizt að lesa
til fulls. Þar eru lögbækur hinna helztu
höfðingja á 14. öld og síðar, þó að eng-
inn viti nú, hverjum þeirra á að eigna
hverja eina. Þar er Sturlunga í tveim-
ur handritum, og hafði annað verið
rifið sundur, svo að Árni varð að hirða
slitrin víðsvegar, en margt var glatað
með öllu. Þar er annáll Einars prests
Hafliðasonar (fl393) með hendi hans
sjálfs. Þar eru handrit siðaskiptaaldar
að fornum rímum og kaþólskum kvæð-
um. Þar eru íslendingabókaruppskrift-
ir Jóns Erlendssonar, sem vér eigum
það að þakka að hyrningarsteinn ís-
lenzkra bókmennta er ekki glataður.
Þar eru í stuttu máli þvílíkar bækur
saman komnar, að engin grein íslenzkra
mennta frá upphafi til daga Árna Magn
ússonar verður könnuð til fullnustu
eftir frumgögnum, nema þangað sé leit-
að.
Landar Árna Magnússonar hafa þakk-
að starf hans misjafnlega og naumast
ailtaf látið hann njóta sannmælis. Það,
sem mest hefir stuðlað að þessu, er
gleðilegri rás viðburðanna en nokkurn
mann gat órað fyrir á dögum einokunar,
Be9sastaðavalds og stóru bólu. — Eng-
ínn, sem vill leggja sanngjaman dóm
á starfsemi hans, má láta undir höfuð
leggjast að reyna um stund að gera sig
að barni þeirrar aldar, þegar ísland var
fátækur útjaðar „ríkisins" og allt þar
í ólestri og niðurníðslu. Sá, sem trúir
því, að skyndilega hefði tekið fyrir
straum handritanna úr landi og að
almenningur hefði allt í einu farið
að leggja rækt við það, sem eftir
var, flest skemmt og hrjáð, getur óhikað
óskað þess, að Árni Magnússon hefði
aldrei séð ljós þegsa heims. En flestum,
sem hugleiða þetta mál, muri væntan-
jega reynast það miklu flóknara en svo.
B arátta er mikil og heit sem
kunnugt er, milli stórlaxanna í bolsa-
stjórninni rússnesku, um það hver þar
eigi að hafa æðstu völd. En þá er bar-
áttan eigi síður heit milli kvennanna um
það, hver þeirra eigi að öðlast æðsta
tignarsess í Rússlandi, eigi að vera þar
ókrýnd drottning.
Trotski ætlaði sér lengi vel að steypa
Rykov af stóli. Og eins ætlaði kona
hans, Natailja að komast í sæti frú
Rykov og fá hina dýrðlegu höll hennar.
En í höll Rykovs eru 12 salir, hver öðr-
um skrautlegri.
En fleiri taka þátt í samkeppninni.
Meðal annars kona Kameneffs, Olga
Davidovne. Hún heldur sig höfðinglega
og hefir opið hús fyrir sönglistarmenn,
skáld, rithöfunda og hazardspilara.
Frú Natalija Trotski er af tignu fólki
komin, og ber það utan á sér, að hún
hefir lært mannasiði. Áður en hún varð
að fara í útlegðina með manni sínum
hafði hún umráð yfir höll þeirri, er
Jussupoff prins átti, sá er réð Rasputin
af dögum.
Meðan Trotski var yfirhershöfðingi yf-
ir bolsahernum, ók kona hans sífellt í
skrautvagni miklum, er átt hafði eitt
sinn Alexandra Fedorovna, drottning
Nikulásar II. Hún hafði um sig þjónalið
að drottningar sið og gerði sér far um
að koma fram með sama hætti og keis-
aradrottningarnar áður.
Hún lætur þess oft getið, að hún sé
af tignu fólki komin.
Frú Olga Kameneffs hefir gert marg-
ar tilraunir til þess að ná drottningar-
sætinu meðal bolsa. — Hefir hún reynt
að stjórna hirðlífinu meðal bolsabrodd-
anna, koma því t. d. á, að hinir háu
herrar klæddust í sömu búningana er
tíðkuðust við hirð Napoleons mikla. Hef-
ir henni eigi tekizt þetta enn.
En frú Rykov hefir áreiðanlega i huga
að gefa eigi drottningarsætið eftir með
góðmennskunni. — Hún kemur ávallt
fram sem einvaldsdrottning, og lætur
aldrei svo lítið að ganga lengd sína, ut-
an húss.
Hún notar aðeins Roll Royce bíl, og
þykist eigi geta verið þekkt fyrir að
stíga í annan vagn. Eitt sinn þegar Roll
Roycinn hennar var í vigerð, gat hún
ekki farið út fyrir húss dyr.
Vinkona hennar, frú Trotski, spurði
hana þá að því hvers vegna hún héldi
sér svo innan dyra.
Hún svaraði.
— Þú veizt það elskan mín, að mér
líður ekki vel nema í Roll Royce bíl. Mér
líkar ekki aðrir bílar; get ekki notað
aðra en þá.
Eftir þessu að dæma er uppskafnings-
hátturinn á bænum þeim á háu þroska-
stigi.
32. tölublað 1963
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13