Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Qupperneq 7

Ferð hans inn í Landmannalaujar á TF-LBP
kom fljótlega upp í hugann. Bjiirn var beðinn
um að fljúga þangað og sækja s lasaða stúlku.
Var talið mjög erfítt að koma íenni á annan
hátt til byggða. Birni hafði /erið sagt að
búið yrði að merkja lendinga-færa braut í
Landmannalaugum þegar hann kæmi þangað.
Er inn yfir Laugarnir kom !eist mér ekki
á blikuna, brautin, sem merkl var, lá í svo
þröngu dalverpi að ekki var nægt að snúa
við inni í botninum.
Þar að auki var hún óslétt. Ég fór að horfa
eftir öðrum lendingarstað i g á eyrinni
skammt frá sæluhúsinu lágu bíl islóðir. Akvað
ég því að lenda þar og lagfæra brautina áður
en ég færi í loftið aftur. Kom ég svo niður
í krókóttan bílaslóða og þegar ég stöðvaði
vélina, var ég búinn að snúa henni 90 gráður
frá upphaflegri lendingarstefnu og hafði þá
djúpa vatnskvísl á hlið. Fólkið dreif að og
hófst handa að slétta beina braut til flug-
taks, en verkfæri voru af skornum skammti,
aðallega urðum við að nota hendur og fætur.
Eftir tvo klukkutíma var brautin rudd, en þá
var líka komið myrkur svo að ekki sá enda
á milli á brautinni. Sjúklingurinn 'var látinn
um borð, en þá var eftir að merkja brautina,
svo að ég gæti haldið henni í flugtakinu.
Tókum við það ráð, að nokkrir mannanna,
er voru í hvítum skyrtum, fóru úr jökkunum
og röðuðu sér vinstra megin með brautinni,
þannig að ég sá frá manni til manns. Það sá
ég um leið og ég fór í loftið, að þeir síðustu
hentu sér flötum um leið og ég smaug fram-
hjá. Veðrið hafði breyst fyrir sunnan - kom-
in þoka og rigning. Ég hafði samband við
flugstjórnina í Reykjavík og var ákveðið að
reyna lendingu í Kaldaðarnesi. Það reyndist
ókleift vegna þoku og myrkurs og varð ég
þá að snúa aftur og fljúga austur að Hellu,
en þar var nokkuð bjartara. Bað ég þá að
og sýnir það hvílíka ofurtrú hann hafði á
þessari vél.
Stundum kom fyrir að Björn var nauð-
beygður að bíða eftir betra veðri. Það var oft
erfítt þegar um líf eða dauða sjúklings var
að tefla. Björn lagði oft út í tvísýnu, þegar
haft er í huga, að í flugvél hans voru ekki
önnur öryggistæki en áttaviti, og talstöð.
Margar blaðagreinar og viðtöl birtust við
Björn þegar hann flaug Cessnu 180, TF-HIS.
Alþýðublaðið 5. nóvember 1954:
Björn Pálsson flutti í sjúkraflugvélinni
[Cessna 180, TF-HIS,] fyrir nokkrum dögum
dauðveika konu austan af Fljótsdalshéraði til
Akureyrar. Var veðrið svo slæmt, að varla
var flugfært, en konan var svo hætt komin,
að naumast var um annað að ræða en fara,
þótt teflt væri á tæpasta vað, Konan er hús-
freyjan á bænum I itla-Bakka. Hafði hún orð-
ið fyrir því slysi að súpa á hættulegum lút.
tírenndist konan í hálsi og munni, og hljóp í
svo mikil bólga, að hún átti eríitt með andar-
drátt. Bjöm var beðinn um að koma sam-
stundis, þar sem um líf eða dauða gæti verið
að tefla Hann brá við þótt veðrið væri slæmt,
og flaug austur. Var mikið dimmviðri, rigning
eða þoka, en annars staðar snjókoma. Björn
hefur ekki lent við þennan bæ fyrr. Var lend-
ingarstaður valinn á eyrum við Jökulsá. Lend-
ingarskilyrðin sjálf voru sæmileg, en vegna
dimmviðris var eríitt með aðflugið. Tókst þó
lending og flugtak vel.
Veðurglöggur Svo
FURÐU SÆTTI
Hugrekki Björns vakti mikla athygli bæði
á íslandi og í öðrum löndum. í viðtali við
danska blaðið Berlingske Tidende, var Bjöm.
eitt sinn spurður um áhættuna sem fylgdi
sjúkrafluginu.
Slíkt flug er aðeins áhættusamara en ann-
að, þegar velja þarf á milli þess að vita mann-
eskju deyja eða freista þess að koma til hjálp-
ar, þrátt fyrir vonsku veður. Slíkt kemur fyr-
ir öðru hverju, og þá tekur maður alltaf sama
kostinn - að fljúga. Að sjálfsögðu getur ver-
ið hættulegt að fljúga litlum einshreyfils flug-
vélum yfir auðnir og og öræfi. En á íslandi
getur maður oftast fundið einhvern stað, þar
sem hægt er að lenda nokkuð örugglega.
Friðrik Einarsson læknir var sá maður sem
oftast flaug með Bimi. Friðrik hafði oft orð
á því hve vel Björn þekkti landið.
Björn þurfti ekki annað en sjá í svip blett
af landinu til að vita, hvar hann var staddur.
Auk óvenjulegrar þekkingar á landinu, var
Björn svo veðurglöggur að furðu sætti. Ein-
hveiju sinni vorum við beðnir að sækja sjúkl-
ing norður á Hvammstanga. Björn hafði sam-
band við flugturn og veðurstofu og fékk sama
svar á báðum stöðum: „Því miður það er svo
skýjað yfír Norðurlandi, að þú kemst hvergi
niður.“ -Samt vildi Björn fara og þegar ég
spurði um ástæðuna svaraði hann: „Jú, sjáðu
til, í svona vindátt veit ég að fyrir norðan
Húnaflóa er skýjarof og niður það ætla ég
að fara. “ Og hann vissi hvað hann söng eins
og endranær. Þarna var rof og þegar niður
um það var komið sást land. Hann gat því
lent á flugvellinum sem var alllangt fyrir inn-
an Hvammstanga og þangað var kominn bíll
með sjúklinginn.
Stundum heyrði ég menn gera lítið úr Birni
Pálssyni. Þeir sögðu t.d. að diríska hans
væri ekki annað en fífldiríska. Þetta var aI-
gjör misskilningur. Björn var ekki glanna-
fenginn. Hann var þvert á móti hæggerður
maður og gætinn, en öruggur og einbeittur
og vakti traust allra þeirra sem kynntust
honum. Hann lenti aldrei á nýjum stað, án
þess að hafa athugað gaumgæfilega allar
BJÖRN Pálsson ogLóan.
Björn var fæddur 10. janúar
1908 á Ánastöðum í N-Múla-
sýslu. Hann stundaði nám við
Eiðaskóla og Samvintiuskól-
anum. Varð síðan bílstjóri hjá
ríkisspítölunum í rúirian ára-
tug og vann við húsbyggingar
til 1951. Þá tók hann þá
ákvörðun að gera áhugamál
sitt að lífsstarfi, kominn yfir
fertugt, og eftir það helgaði
hann sig sjúkrafluginu til
dauðadags. Björn hafSi flutt
um 3400 sjúka og slasaða
þegar hann fórst í flugslysi á
hálendinu 1973.
sjá um að sjúkrabíll yrði sendur austur frá
Selfossi til að taka sjúklinginn. Lendingin á
Hellu er einhver sú erfiðasta á mínum flug-
manns- ferli. Það var erfitt að koma rétt nið-
ur á brautirnar í svörtum sandinum og ég
gerði margar atrennur áður en ég komst rétt-
ur inn á þá braut sem ég ætiaði að nota.
Sjúkrabíllin kom að vörmu spori, en ég gisti
á Hellu um nóttina og flaug d&ginn eftir til
Reykjavíkur.
CESSNA 180/TF-JIIS
Árið 1954 eignaðist Björn aðra flugvél,
Cessnu 180, TF-HIS. Slysavarnafélagið var
meðeigandi enn sem fyrr. Eld-i vélin, TF-
LBP, var gefín til Slysavarnadeildanna á
Akureyri.
Cessna 180, TF-HIS, var keypl í Bandaríkj-
unum og kom til lands með Tröl afossi í byrj-
un árs. Hún var stærsta vélin sem Björn
hafði átt til þessa, tók einn farþega auk sjúkl-
ings í körfu. Vélin var í miklu uppáhaldi hjá
Birni, hann sagði oftar en einu r.inni, að milli
þeirra ríkti sami trúnaður og milli manns og
hests. Björn fór ófáar svaðilfarirnar á henni
íSJÚKRAFLUGINUer hver mínúta dýrmæt ognmrgir
voru þeir orðnir sem áttu Birni Hf að Iauna.
aðstæður. Þær voru margar könnunarferðirn-
ar sem hann fór um landið í leit að nýjum
lendingarstöðum; lagði allt á minnið sem
hann sá - og athyglisgáfa hans var frábær.
Grænlandsflug
Árið 1957 fór Björn í sitt fyrsta Grænlands-
flug. Flug þetta þótti glæsilegasta afrek
Bjöms á öllum hans flugmannsferli. Það vakti
mikla athygli bæði innanlands og utan. Fyrir
þessa ferð var Björn sæmdur sérstakri viður-
kenningu.
í maímánuði bárust þær fregnir, að tvær
danskar konur væru í barnsnauð í Grænlend-
ingabyggðinni í Scoresbysundi. Mörg hundmð
kílómetrar voru til næsta sjúkrahúss. Metra
þykkt snjólag var í Scoresbysundi og því var
vonlaust fyrir venjulegar flugvélar að lenda
þar. Fyrst var leitað til bandaríska liðsins á
Keflavíkurflugvelli, en það gat ekki veitt nema
takmarkaða aðstoð, þar sem það hafði ekki
tiltæka neina flugvél með skíðum. Björn hafði
aftur á móti bæði hjól og skíði á Cessnunni
TF-HIS og því var leitað til hans.
Þetta var áhættuferð í meira lagi þar sem
Bjöm flaug á lítilli flugvél með einum hreyfli
yfír haf og ís langt norður í byggðir austur
Grænlands. Fyrst þurfti hann að sækja sjúkl-
ing austur í Álftaver. Strax eftir ferðina aust-
ur var hafist handa við að setja skíðabúnaðinn
á vélina og um klukkan 15.30 var allt tilbúið.
Bjöm lagði af stað frá Reykjavíkurflug-
velli. Farþegarýmið aftur í var fyllt af bens-
ínbrúsum og -auk þess millilenti Björn á
ísafírði og bætti enn bensíni á tankinn. Flug-
vélin flaug í 6.500 feta hæð. Mótorinn gekk
reglulega, sem betur fer, því hvað hefði gerst,
ef hann hefði nú brugðist? Við ísafjörð kom
til liðs við Bjöm björgunarflugvél frá Kefla-
víkurflugvelli, sem fylgdi honum síðan báðar
leiðir án þess að lenda á Grænlandi. í þeirri
vél voru flugumferðarstjóri og siglingafræð-
ingar og var Björn í stöðugu radíósambandi
við þá allan tímann.
Eftir nokkurrar stundar flug norður frá
Islandi sá Bjöm Grænlandsströnd. Honum
var sagt að hann skyldi lenda hjá litlu þorpi
við mjög stóran fjörð. Björn hafði ekki ná-
kvæmt kort meðferðis, enda var þá ekki til
flugkort yfír þessar slóðir. Þrátt fyrir það
tókst Iendingin bærilega og brátt dreif að
fólk á mörgum hundasleðum. Eftir að Björn
hafði tæmt bensínbrúsana á tankinn voru
tvær konur og veikt barn borin upp í vélina.
Heimferðin gekk vel og eftir tæplega fjög-
urra klst. flug lenti Cessna TH-HIS um miðja
nótt, í dimmviðri, á Reykjavíkurflugvelli. Þá
hafði Björn aðeins eldsneyti til 45 mínútna
flugs, sem var langt undir öryggismörkum.
Á Reykjavíkurflugvelli voru fyrir sjúkrabíll
og læknar ásamt fjölda fólks sem komið var
til þess að hylla flughetjuna. Það var af sjúkl-
ingunum að segja að önnur konan var lögð
inn á Landspítalann hér, þar sem hún fæddi
andvana barn morguninn eftir. Hin konan fór
með flugvél, ásamt barni sínu til Kaupmanna-
hafnar.
Björn fékk sérstaka viðurkenningu frá
danska ríkinu fyrir sjúkraflug sitt til Græn-
lands. Með því sýndi Björn enn einu sinni að
hann hikaði ekki við að leggja líf sitt í hættu
þegar mikið lá við.
Tf-vor
Smám saman fóru stjómvöld að gera sér
grein fyrir mikilvægi sjúkraflugs á íslandi.
Árið 1956 var í fyrsta sinn veitt fjáiTnagn
úr ríkissjóði til byggingar sjúkraflugvalla.
Ár.ið 1960 urðu onnur tímamót í sögu
sjúkraflugs á íslandi. Þá eignaðist Björn sína
fyrstu tveggja hreyfla flugvél í samvinnu við
Slysavarnafélagið. Hann fór sjálfur til Banda-
ríkjanna að festa kaup á vélinni, sem var af
Beechraft Twin Bonanzagerð. Björn gerði sér
lítið fyrir og flaug sjálfur vélinni til íslands
og naut aðstoðar' annars flugstjóra. Flogið
var í nokkrum áföngum og tók heimferðin
þijá daga.
Flugvélin hlaut einkennisstafina TF-VOR.
Hún var stærsta vél Björns og Slysavarnafé-
lagsins til þessa, tók allt að sex farþega auk
flugmanns. Verkefni þessarar vélar var að
sjálfsögðu fyrst og fremst sjúkraflug og var
hún afkastamesta sjúkraflugvél landsmanna
í á annan áratug. Auk þess kom hún að mikl-
um notum fyrir flugmálastjórn, landhelgis-
gæslu og til leitar að skipum, skipbrotsmönn-
um, týndu fólki í óbyggðum og í almennu
farþegaflugi.
Árin 1963 og 1964 bættust við tvær nýjar
vélar í flugvélakost Björns Pálssonar og
Slysavarnafélagsins. Báðar voru þær tveggja
hreyfla og keyptar frá Englandi. Sú fyrri var
af Twin Pioneer gerð og gekk undir nafninu
Lóan. Hún tók 14-16 farþega og gat athafn-
að sig á stuttum flugbrautum, en í staðinn
var hún mjög hægfleyg.
Seinni flugvélin var De Havilland Dove,
TF-BPD, alltaf kölluð Dúfan. Hún gat flutt
tíu farþega. Þótt flugvélin væri komin nokkuð
til ára sinna þegar hún var keypt var henni
flogið hér í á sjöúnda ár.
SJÁ BLS. 8
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. DESEMBER 1994 7