Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Page 23

ENGJARÓS - uppdráttur Sigríðar, sem ein systra hennar skatteraði í sessu.
AÐ LOKUM
Sigríðar hefur jafnan verið minnst sem
eins af fyrstu náttúruvemdarsinnum á ís-
landi vegna baráttu hennar fyrir Gullfossi.
Sveitungar Rennar, sem og aðrir lands-
menn, kunnu að meta ást hennar á fossin-
um og á sjötugsafmæli hennar færðu þeir
henni málverk af Gullfossi að gjöf. Ekki
líkaði Sigríði myndin en hún henti henni í
Hvítá. Sigríður lést á Sólvangi í Hafnar-
firði hinn 17. nóvember 1957 eftir stutta
legu. Hún hafði einungis dvalið þar í mán-
uð er hún fékk inflúensu sem leiddi hana
til dauða. Hún var jörðuð hjá foreldrum
sínum og systkinum í kirkjugarðinum í
Haukadal.
Sem fyrr segir var reistur minnisvarði
um Sigríði hjá Gullfossi árið 1978 og var
það gert að tilhlutan Menntamálaráðuneyt-
isins, Árnesingafélagsins og Sambandi
sunnlenskra kvenna. Á minnisvarðanum
er vangamynd af Sigríði eftir Ríkharð Jóns-
son. Ríkharður hafði komið til Brattholts,
ásamt Þorsteini bónda á Vatnsleysu, í þeim
tilgangi að teikna Sigríði. Eftir að Ríkharð-
ur hafði lokið við myndina skrapp hann frá
og þegar hann kom til baka var myndin
horfin. Hann spurði Sigríði hvar hún væri
og fékk það svar að það yrði ekki auðsótt
sinni fyrir. Hún stjórnaði að mestu á bak
við tjöldin og beitti áhrifum sínum án þess
að vera sýnileg.
Þó að barátta Sigríðar fyrir Gullfossi
hafi tapast í réttarsalnum vannst hún út-
ávið. Sigríður opnaði augu almennings fyr-
ir gildi Gullfoss og þar með annarra dýr-
mætra perla í islenskri náttúru. Það verður
seint ofmetið og hennar verður því minnst
um ókomna tíð sem vemdara Gullfoss og
fyrsta náttúruvemdarsinna á íslandi.
Höfundur er með BA próf í sagnfræði.
Helstu heimildir:
Gils Guðmundsson: Væringinn mikli. Rvík 1990.
Guðríður Þórarinsdóttir: „Sigríður í Brattholti". Inn
til fjalla. Rvík 1953.
Hannes Þorsteinsson: Endurminningar. Rvik
1962.
Héraðsskjalasafn Árriesinga: „Jóhann Kr. Ólafs-
son” Nokkur greinagerö um ábúendur i Biskupst-
ungnahreppi i sambandi viö manntaliö 1901.
Óútg.
Skjöl frá Sýslumanni Árnessýslu.
Skjöl úr Héraðsskjal3safni Árnesinga.
Skjöl úr Þjóðskjalasafni íslands.
Sýslumaður Árnessýslu: DómsmálabækurÁrnes-
sýslu 1915-1918. og Gestaréttur Árnessýslu
1918. Óútg.
Viötal viö Eirik Tómasson, Miðdalskoti, Laugar-
dal. f. 1921.
Þjóðskjalasafn íslands: Manntal Árnessýslu 1930
og Skjöl landsyfirréttar 1918. Óútg.
jakaburður. Um klukkan 19 var Ingvar
bóndi í Laugardalshólum staddur útivið er
hann sá hvar kona var á leið að Hólavaði
sem er fyrir neðan bæinn. Ingvar hljóp
fram á bæjarhólinn og kallaði til hennar
að áin væri ófær. Taldi hann að heyrst
hefði til sín þar sem farið var að lygna.
Konan skeytti ekki um aðvöran hans og
óð hiklaust út í uns vatnið náði henni í
mitti. í miðri ánni stefndi jaki beint á hana
en hún stjakaði honum til hliðar með hend-
inni og komst klakklaust yfir. Sigríður kom
ekki við á næstu bæjum heldur hélt rakleið-
is áfram að Brekku en þangað er fullur
tveggja tíma gangur. Má geta nærri hversu
erfið gangan hefur verið þar sem pilsin
vora blaut.
Barátta hennar fyrir fossinum tók á sig
ævintýrablæ og varð hún vel þekkt vegna
þessa. Almenningur dáðist að átthagaást
og áræði sveitakonunnar og m.a. gekkst
Þorsteinn Erlingsson skáld fyrir því að
Sigríði var boðið til Reykjavíkur til tíma-
bundinnar dvalar. Þorsteinn hugði að Sig-
ríður gæti nýtt tímann til fræðslu og
skemmtunar og ætlaði hann að leiðbeina
henni eftir föngum. Sigríður dvaldi aðeins
stuttan tíma í Reykjavík en hún var þá
komin á fimmtugsaldur og hafði engan hug
til náms. Konur í höfuðstaðnum höfðu þá
slegið saman í gjöf handa Sigríði og fært
henni peysuföt. Eiríkur Tómasson í Miðdal-
skoti, frændi Sigríðar, telur að það hafi
gert útslagið að Sigríður dvaldi ekki lengur
í Reykjavík en raun varð á. Sigríður var
þannig skapi farin, að hún leit á þetta sem
ölmusu og það átti ekki við hana. Hún
gekk aldrei í þessum peysufötum svo hann
vissi til.
Sigríður virðist hafa verið reiðubúin til
að leggja allt í sölumar til að varðveita
Gullfoss ef marka má frásagnir um að hún
hafi heitið því að kasta sér í fossinn þegar
fyrsta skóflustungan yrði tekin vegna virkj-
unarframkvæmda. Á það heit reyndi þó
aldrei og er Gullfoss enn á sínum stað.
Árið 1928 hætti leigugjald að berast
fyrir fossinn og gekk leigusamningurinn
því til baka.
TEIKNING Sigríðar af
íslenzkum fálka.
sem eldurinn geymdi. Sigríði hafði ekki
líkað teikningin en hún var sjálf listhneigð
eins og fyrr er getið. Ríkharður teiknaði
aðra mynd af Sigríði eftir minni er hann
var farinn frá Brattholti. Það er sú mynd
sem er á minnisvarðanum en hún þykir
ekki mjög lík Sigríði, heldur er einungis
sterkur svipur.
Sigríður leit á sig sem jafningja karla,
gekk í sömu störf og þeir, gerði sömu kröf-
ur til sín og þeirra og taldi sig þafa sama
rétt til að segja skoðanir sínar. í stað þess
að feta í fótspor formæðra sinna, gekk hún
fáfarinn stíg sjálfstæðis og kjarks.
Það má segja um Sigríði eins og svo
ótal margar konur, að afrek hennar era
hvergi skjalfest. Hennar er fyrst og fremst
getið vegna Gullfossmálaferlanna þó að í
dómsskjölum komi nafn hennar aðeins einu
ELÍSABET JÖKULSDÓTTIR
Ferðaljóð
Og hús er ekki bara hús
en líka þessi jökull
nýrisinn af landinu
klæddur morgunskrúða,
ljómar allur og glóir
og teygir úr sér, teygir sig til himins.
Svo leggur jökullinn af stað,
skríður innum gluggann, mjakar sér uppí koju,
rennir sér ofan í pokann, kúrir sig uppað mér
og hvíslar: Farðu á fætur, því fegurðin er vöknuð.
Þetta hús er ekkert venjulegt hús,
á kvöldvökunni hreytist fólk í álfa og hulda vætti,
syngjandi stjörnur sem leiðast út í móa.
Og veistu, það liggur jökull á vesturloftinu,
álfakirkjan trónir í baðstofunni,
goðalandið byltir sér í eldhúsinu
og krossáin flæðir milli þilja.
En í anddyrinu er leiðin til fjalla,
leiðin til fegurðarinnar.
Og ég ferðast uppá fjöllin
og fjöllin ferðast um mig,
útsýnið fer inní mig, hverfur aldrei
og þegar ég kemst ekki neitt
hverf ég hingað
og skoða allt útsýnið, útsýnið inní mér.
Þannig gerir fegurðin sér hreiður.
Höfundurinn er skáld í Reykjavík. Ljóðið er ort í tilefni 40 ára afmælis
Skagfjörðsskála, það er hús Ferðafélags (slands í Þórsmörk.
PJETUR HAFSTEIN LÁRUSSON
Hvarf Haust
Hvorki sakna ég laufs Bláan ber skugga yfír túnið
né fuglasöngs þótt hvoru tveggja sé til yndis. Fuglar hópa sig saman.
Mér hverfa þau sumrin Hann er ljósblár, - skugginn.
eitt af öðru en þau fara aldrei langt. Þeir blaka vængjum, fuglarnir hefja sig til flugs og stefna til suðurs.
Hann er Ijósblár, - skugginn og svalur.
Óður til
Hrím víðáttunnar
Húmið leggst eins og silki Ég vildi vera svanur
á greinar tijánna á flugi upp til fjalla
á sölnað gras garðanna hvítum vængjum þaninn
og gráar götur borgarinnar. áhyggjulaus og ungur með víðátturnar einar
Að engu fer hann sér óðslega sem minn heim
kötturinn svarti í mánaskini. - minn heim, öllum öðrum hulinn renna niður á hyldjúp vötn
Hvers væntir sín fugl á grein? teyga bláma þeirra syngja lífinu óð lífmu einu
að enginn mætti heyra nema fjöllin blá nema vötnin blá nema víðáttur fjalla og vatna.
Höfundurinn er skáld í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21, DESEMBER 1994 23