Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Qupperneq 47

íslenzku jólaplattarnir
frá Bing & Gröndahl
N
ú um jólin kemur út eitthundraðasti jólaplatt-
inn frá dönsku postulínsverksmiðjunni Bing
& Grondahl, en þessir dönsku plattar eru
þeir elstu í veröldinni.
Fyrir nokkrum árum þegar ég var í heim-
Danska postulíns-
verksmiðjan Bing &
Gröndahl hefur gefið út
jólaplatta síðan 1895 og
er sá 100. trúlega kominn
út fyrir þessi jól. í þrjú
ár í röð, árin 1928, ’29
og ’30, voru gefnir út
sérstakir plattar með ís-
lenzku myndefni: Dóm-
kirkjan, ms. Gullfoss og
jólasveinarnir.
Eftir HALLDÓR
HALLDÓRSSON
sókn hjá aldraðri frænku minni, Ingileif
Gísladóttur ekkju Kolbeins Sigurðssonar
togaraskipstjóra hjá Kveldúlfi hf., rak ég
augun í tvo íslenska jólaplatta. Var annar
með mynd af Dómkirkjunni og ártalinu
1928 en hinn með mynd af nokkrum jóla-
sveinum frá 1930. Mér varð nokkuð star-
sýnt á plattana og rifjaðist upp fyrir mér
að ég hafði séð þessa platta áður til sýnis
í búðarglugga í Austurstræti á áttunda
áratugnum. Ingileif tók eftir því hvað mér
var starsýnt á plattana og spurði mig hvers
vegna. Ég tautaði að ég væri viss um að
Dómkirkjan ætti ekki þennan platta með
mynd af kirkjunni. Viðbrögð frænku
minnar voru snögg: „Ef þig langar að
gefa þessa platta til Dómkirkjunnar þá
máttu eiga þá.“ Þetta lét ég ekki segja
mér tvisvar. Svo skemmtilega vildi til að
þennan sama dag var aðalsafnaðarfundur
Dómkirkjunnar og fór ég með plattana
beint á fundinn. Það reyndist rétt hjá mér
að Dómkirkjan átti ekki þessa platta, en
menn könnuðust þó við þá því séra Þórir
Stephensen greindi frá því að þegar hann
var nýlega orðinn prestur við kirkjuna kom
kona með plattann_ af Dómkirkjunni og
gaf þeim hjónum. Ég bað þau hjá Dóm-
kirkjunni að líta svo á að Ingileif frænka
min hefði gefið plattana til kirkjunnar.
Hér hefur verið minnst á platta frá 1928
og 1930. Upphaflega hafði frænka mín
átt þijá platta því plattinn frá 1929 hafði
verið af Gullfossi á ytri höfninni í Reykja-
vík. En eitt sinn hefði svalarhurðin fokið
upp og brotið hann í þúsund mola. Ég fór
að spyrjast fyrir um plattann hjá fornsölum
því ég vildi endilega að Dómkirkjan eignað-
ist alla þijá plattana. Lítið kom út úr fyrir-
spurnum mínum en Guðmundur Axelsson
í Klausturhólum þekkti þá og Fjóla Magn-
úsdóttir sem rekur Antik-húsið við Hlemm
gaf mér bækling með myndum af dönsku
plöttunum alveg frá upphafi 1895.
Þar sem plattinn frá 1929 var með
mynd af Gullfossi datt mér í hug að tala
við þá hjá Eimskipafélaginu. Þar hitti ég
Sigurlaug Þorkelsson sem látið hefur af
störfum hjá félaginu en starfar enn við
að halda til haga ýmsu sem tengist sögu
félagsins, Hann kannaðist vel við þennan
platta og ætti Eimskipafélagið einn. Að
athuguðu máli fékk ég að taka mynd af
plattanum því nú hafði mér dottið í hug
að auglýsa að mig vantaði einn. Fyrst
auglýsti ég í DV en það rann strax upp
fyrir mér að það er ekki mikið um að gaml-
ar konur lesi smáauglýsingarnar í DV enda
árangurinn nákvæmlega enginn. Nú aug-
lýsti ég í Mbl. á miðvikudegi og fimmtu-
degi. Enginn hringdi. Það var svo nokkrum
mínútum fyrir kl. 18 á föstudeginum sem
kona á Bústaðaveginum hringdi. Það er
fljótsagt að okkur samdi strax um verðið
og þarna var plattinn kominn. Nokkru síð-
ar gat ég ekki annað en brosað því ég
hefði getað sparað mér þessa fyrirhöfn ef
ég hefði áttað mig á að hann Magni í
Frímerkjamiðstöðinni á Laugaveginum
höndlar með ýmislegt annað en frímerki.
Fram að þessu hafði ég lítið hugsað um
myndirnar á plöttunum. Frænka mín hafði
sagt mér að það væri ekki tilviljun að þeir
væru níu jólasveinarnir á 1930-plattanum
þvi hér væru „ ... jólasveinar einn og átta,
ofan komu af fjöllunum ... “. Eins benti
hún mér á að konan á 1928-plattanum
væri í peysufötum. Nú datt mér í hug að
skrifa til Bing & Grendahl, sem er geynd-
ar búið að sameina Royal Copenhagen
postulínverksmiðjunni. Ég fékk póstfangið
hjá danska sendiráðinu og kannski er það
orðið tímanna tákn að ég skrifaði til þeirra
á ensku en bað þá um að svara mér á
dönsku. Svarið kom fljótlega en heldur var
það snubbótt. Það stóð að ekki lægju fyrir
nægilegar upplýsingar um hvers vegna
þessir þrír plattar hafi verið gefnir út. í
bréfinu stóð að listamaðurinn sem gerði
plattana hefði heitið Achton Friis (1871-
1939) sem í dag væri helst minnst fyrir
bókaskreytingar með myndarefni af
dönsku landslagi. Ég brá mér út í bóka-
safnið í Norræna húsinu og í upplýsingarit-
um fann ég að Achton Friis hefði komið
víða við m.a. haldið málverkasýningar víða
í Evrópu, verið tónskáld, rithöfundur og
ekki síst hefði hann tekið þátt í landkönn-
unarleiðangri til norðausturstrandar Græn-
lands 1906-08. Má ganga út frá því að
þá hafi hann komið við á íslandi.
Eins og fyrr segir hafði mér áskotnast
bæklingur með myndum af dönsku plöttun-
um frá upphafi. Þegar hann er skoðaður
nákvæmlega kemur ýmislegt fróðlegt í ljós.
Þannig er ekkett myndarefni frá íslandi
eða Færeyjum en þijú frá Grænlandi. Það
skyldi þó aldrei vera að gefnir hafi verið
út færeyskir plattar? Ein af bókum Achton
Friis hét Danmarks store 0er. Það þótti
mér kynlegt að tveir íslensku plattanna
eiga sér nauðalíka platta meðal þeirra
dönsku, þ.e. aðrir en þessi með níu jóla-
sveinunum.
Ætti ég að útnefna hver íslensku platt-
ana er áhugaverðastur myndi ég einmitt
tilnefna hann. Ég fór að velta því fyrir
mér hvaðan fjallið væri í bakgrunninum.
Séra Jakob A. Hjálmarsson, sem tekið
hafði við af séra Þóri við Dómkirkjuna,
gat heldur betur upplýst mig um það því
hér þekkti hann Strandatind við Seyðis-
fjörð en séra Jakob hafði einmitt vígst til
Seyðisfjarðar á sínum tíma. Vera kann að
einhveijum finnist þetta vera annað fjall
en þegar skoðaður er plattinn af Gullfossi
sést að listamaðurinn hefur farið nokkuð
fijálslega með Esjuna, Er því hendi næst
að kveða upp þann Salómonsdóm að af-
greiða málið eins og gyðingurinn þegar
hann var spurður hvað tveir plús tveir
væru: „Ja, - hvað viltu hafa það?“
Höfundur er útvegskæðingur.
ÁSLAUG S.
JENSDÓTTIR
Leiftur
minninga
Björt voru bernskujólin
á býlinu fram til heiða.
Fegurð snæþaktra fjalla
á flötunum mjallarbreiða.
Stjörnubirta og stilla
stafar af himni bláum.
Á enginu frammi við ána
er ísinn á sinustráum.
Skammdegisrökkrið skyggir
og skautasvellið bíður
hinum megin við holtið.
Um himininn máninn líður.
Ljúfar minningar lifa
og leiftra í hugarsjónum
viðkvæmni í hjarta vekur
veturinn heima í snjónum.
Höfundurinn býr á Núpi í Dýrafirði.
KRISTJÁN J.
GUNNARSSON
Jólagjafir
Friðlausa jörð, þú fóstra mín,
fæstir draga í efa
að blessuð nýríku börnin þín
vilji þér gjafir gefa
gefnar af mildi
ástríkra vildarbarna
ekki síst nú
þegar út í nóttinni skín
undarleg stjarna
og yfir fjárhúsjötu
kveikt er á helgu
kerti
en kveljandi helgreipaskuggi
Bethlehemsljómann
sverti.
Hver hefði trúað
að börn þín
í jólagjöf
gæfu þér Helvíti
hingað og þangað
um hnöttinn?
Hvað himnaríki á jörðu
snerti
fórstu í jólaköttinn.
Höfundur er fyrrverandi fræöslustjóri.
PLATTARNIR þrír frá árunum 1928, 1929 og 1930, einu jólaplattarnir sem
Bing & Gröndahl gaf út með íslenzku myndefni. Á plattanum fyrir jólin
1928, efst á myndinni, er Dómkirkjan í Reykjavík. I miðju, á plattanum
1929, má sjá GuIIfoss á ytri höfninn í Reykjavík, en Esjan að baki. Neðst,
á plattanum frá 1930, eru íslenzkir jólasveinar. Þar fara fremstir Bjúgna-
krækir og Kjötkrókur, Síðan Stekkjastaur, Gluggagægir og Stúfur, en óljóst
er hver er með pokann. Aftar munu vera Þvörusleikir og Fannafeykir.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. DESEMBER 1994 47