Alþýðublaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FOSTUDAGUR 15. MARS 1996
fLÞYIIUKLfllll)
21082. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavik Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökuisson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiöjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Símboði auglýsinga 846 3332
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Besta afmælisgjöfin
í dag minnist Alþýðublaðið þess með veglégum hætti að rétt 80
ár eru liðin frá stofnun Alþýðusambands Lslands og Alþýðu-
flokksins. Alþýðuflokkurinn hlýtur, einsog flest afmælisböm, að
staldra við á þessum tímamótum: líta yfir farinn veg, meta stöð-
una nú og hvert stefna skuh. í blaðinu í dag er mest áhersla lögð á
að rifja upp sögu flokksins, sigra jafnt sem ósigra, enda má heita
að saga Alþýðuflokksins sé samfelld átakasaga. Miklir sigrar hafa
unnist; flokkurinn hefur líka lent í djúpum öldudölum - en aldrei
beðið skipbrot.
Alþýðublaðið birtir í dag kveðjur frá leiðtogum allra íslensku
stjómmálaflokkanna auk bræðraflokka Alþýðuflokksins í nokkr-
um löndum. Um eitt em hinir íslensku stjómmálamenn að mestu
sammála: Að Alþýðuflokkurinn hefur haft áhrif á mótun íslensks
mannfélags langt umfram kjörfylgi sitt. Það em vitanlega ekki ný
sannindi, enda hafa baráttumál Alþýðuflokksins, flest hver, ratað í
stefnuskrár annarra flokka.
Hlýjar kveðjur frá Norðurlöndum og Bretlandi sýna hin nánu
tengsl lýðræðisjafnaðarmanna í Evrópu. Gmndvallarhugsjónimar
em þær, enda jafnaðarstefnan í eðli sínu alþjóðleg. Alþýðuflokk-
urinn hefur ævinlega átt náið samstarf með norrænum bræðra-
flokkum og lagt sín vog á lóðarskálar samvinnu Norðurlanda.
Trúlega hefur aldrei verið brýnna en einmitt nú, að beina kröftum
að samvinnu Norðurlanda. Það munu íslenskir jafnaðarmenn
gera, hér eftir sem hingað til.
Ástæða er til að vekja sérstaka athygli á stórfróðlegu viðtali í
blaðinu í dag við dr. Gylfa Þ. Gíslason, fyrrum formann flokksins
og einn áhrifamesta stjómmálamann aldarinnar. Söguskýringar dr.
Gylfa em afar athyglisverðar, einkum svar hans við spumingunni
hversvegna Alþýðuflokkurinn hefur aldrei náð sama styrk og
jafnaðarmannaflokkar á öðmm Norðurlöndum. Þvert á hina við-
teknu söguskýringu, að meginorsakar sé að leita í þrálátum klofn-
ingi, segir dr. Gylfi að ranglát kjördæmaskipan á fyrri hluta aldar-
innar hafi staðið vexti og viðgangi Alþýðuflokksins fýrir þrifum í
þéttbýlinu. Alþýðuflokkurinn fékk þannig áratugum saman ekki
þingstyrk í samræmi við kjörfylgi: þetta veikti flokkinn vitanlega,
ýtti undir klofningsstarfsemi og lamaði þannig þrótt flokksmanna.
Alþýðublaðið í dag minnist líka sérstaklega tveggja frumherja:
Jóns Baldvinssonar og Olafs Friðrikssonar. Þeir vom gerólíkir
menn, en í sameiningu áttu þeir mestan þátt í því að fylkja ís-
lensku verkafólki um Alþýðuflokkinn, og - sem ekki skipti minna
máli - þeir efldu samtakamátt launafólks og boðuðu það fagnað-
arerindi að allir ættu rétt á sömu tækifæmm í lífinu, allir menn
ættu að njóta jafnréttis. Þeir - og margir félagar þeirra aðrir - inn-
leiddu ekki einasta stéttarvitund, heldur efldu þeir sjálfsvirðingu
íslensks verkafólks. Eldhuginn Ólafur Friðriksson og mannvinur-
inn Jón Baldvinsson munu jafnan skipa heiðurssess í sögu ís-
lenskra jafnaðarmanna.
En afmæli eiga vitanlega ekki einasta að vera tilefni til fortíðar-
skoðunar og upprifjunar á gömlum afrekum. Á þessum tímamót-
um er brýnt að jafnaðarmenn endurmeti stöðu sína, og hugi að því
hvemig þeim muni best takast í framtíðinni að þoka nýjum bar-
áttumálum áleiðis. Nýir tímar kalla á ný úrlausnarefni, breytt
heimsmynd kallar á skýra stefnu. Forgangsverkefni forystu Al-
þýðuflokksins og annarra liðsmanna hlýtur því að vera að fmna
leiðir til að efla hreyfíngu jafnaðarmanna. Það er besta afmælis-
gjöfín sem hægt er að gefa hinum síunga Alþýðuflokki. ■
Agæt verk Alþýðuflokksins, forystumanna
hans, flokksmanna og fylgjenda í þjóðarþágu
hljóta einnig að vera ofarlega á baugi nú þegar
Alþýðuflokkurinn fagnar á afmæli sínu.
■ Davíð Oddsson
formaður Sjálfstæðisflokksins
r
Ahrifin meiri
en fylgið
Saga Alþýðuflokksins er ekki að-
eins orðin löng, hún er einnig hin
merkasta. Flokkurinn hefur með
stefnu sinni og starfsemi haft mótandi
áhrif á margt í íslensku samfélagi og
oftast til góðs. Því verður hins vegar
ekki á móti mælt, að Alþýðutlokkur-
inn hefir ætíð talist til minni flokk-
anna í landinu og aldrei náð því að
verða sá fjöldaflokkur sem forystu-
menn hans stefndu að. En Alþýðu-
flokkurinn hefur á hinn bóginn iðu-
lega haft mun meiri áhrif í þjóðfélag-
inu en fylgi hans meðal kjósenda hef-
ur gefið tilefhi til. Sumir mundu segja
að þar hefði flokkurinn snúið á lýð-
ræðið. Á það skal ekki lagður dómur
nú, en staðreyndin er sú að Alþýðu-
flokkurinn hefir setið í ríkisstjórn í
meira en helming þess tíma, sem lýð-
veldi hefur verið á íslandi. Forystu-
menn flokksins, fyrr og síðar, hljóta
að vera stoltir yfrr því. Svo löng seta í
ríkisstjóm hefur gefið Alþýðuflokkn-
um tækifæri til þess að hafa vemleg
áhrif á þróun mála og koma sínum
sjónarmiðum, viðhorfum og stefnu úr
orðum í verk í þjóðfélaginu.
Stjómmálalíf á íslandi komst í heil-
brigðara og fastara form frá og með
stofnun lýðveldisins. Stjómmálastarf-
semin varð eðhlegri eftir því sem dró
úr misvægi atkvæða og mismunum á
milli flokka af þeim sökum. Það er at-
hyglisvert að af þeim 29 ámm rúmum
sem Alþýðuflokkurinn hefur setið í
ríkisstjóm á lýðveldistímanum, hefur
Sjálfstæðisflokkurinn tekið þátt í því
ríkisstjómarsamstarfi í 23 ár rúm og
oftast farið með forystuhlutverkið.
(Hér em teknar með tvær minnihluta-
stjómir Alþýðuflokks sem sátu í skjóli
Sjálfstæðisflokksins). Alþýðuflokkur-
inn hefur því ekki átt jafn náið sam-
starf við nokkurn annan flokk og
Sjálfstæðisflokkinn. í því samstarfi
hefur Alþýðuflokknum auðnast að
taka þátt í mestu umbótaþróun sem
þetta þjóðfélag hefur notið. Samstarf
Alþýðuflokks við svonefnda vinstri
flokka hefur hins vegar iðulega endað
með ósköpum samanber endalok rík-
isstjómarinnar 1956-1958 og ekki síst
ríkisstjómarinnar 1979. Alþýðuflokk-
urinn hefur aldrei setið heilt kjörtíma-
bil í ríkisstjórn á lýðveldistímanum
nema hann hafi átt samstarf við Sjálf-
stæðisflokkinn. Fyrir þessa nánu sam-
vinnu, sem löngum hefur verið farsæl,
er full ástæða til að þakka. Ágæt verk
Alþýðuflokksins, forystumanna hans,
flokksmanna óg fylgjenda í þjóðar-
þágu hljóta einnig að vera ofarlega á
baugi nú þegar Alþýðuflokkurinn
fagnar á afmæli sínu. Em öllum þess-
um aðilum færðar hlýjar kveðjur og
bestu framtíðaróskir.
myndaauðgi og kreddufestu. Ég hygg
að eitt merkasta tímabil flokksins hafi
verið er „stjóm hinna vinnandi stétta“
sat við völd 1934- 1938 með Harald
Guðmundsson á stóli atvinnumálaráð-
herra. Á þeim tíma var gmnnur lagður
að almannatryggingum, verkamanna-
bústaðir voru byggðir, mjólkursala
skipulögð og löggjöfin um stéttarfélög
og vinnudeilur sett. Jafnframt var
gripið til aðgerða gegn atvinnuleysi og
bjargarleysi fólks. Það velferðarkerfi
sem nú á svo mjög í vök að verjast var
að fæðast, en það átti eftir að batna og
breytast meðal annars fyrir tilstuðlan
Alþýðuflokksins skömmu eftir heims-
styrjöldina síðari er hugmyndir Sir
William Beveridge slógu í gegn hér
sem annars staðar.
Þrátt fyrir mikil áhrif Alþýðuflokks-
ins á mótun íslensks samfélags hefur
honum aldrei tekist að verða sá stóri
Jafnaðarmannaflokkur með stórum
staf sem einkennt hefur stjórnmál
Skandinavíu. Það er margt sem veld-
ur. Einhvern veginn tókst flokks-
mönnum ekki að sætta ólfk sjónarmið.
Kannski voru „foringjamir" of margir
og of stórir f sniðum, í það minnsta
hafa þeir hver á fætur öðium tekið þá
ákvörðun að kljúfa flokkinn (alls
fimm sinnum), fremur en að sætta sig
við vilja meirihlutans og hafa hags-
muni flokksins í fýrirrúmi. Átök milli
kommúnista og sósíaldemókrata urðu
harðvítugri hér á landi en í Skandinav-
íu og sennilega eiga sterk þjóðemis-
sjónarmið í kjölfar sjálfstæðisbarátt-
unnar og „óþjóðleg" alþjóðahyggja
Á þeim 80 árum sem síðan eru liðin er mikið
vatn til sjávar runnið, með tímum sigra og
ósigra, klofnings og samruna, hugmyndaauðgi
og kreddufestu.
■ Kristín Ástgeirsdóttir Kvennalista
Ætlum vér að gera
fátæktina útlæga
,ætlum vér að gera fátæktina
útlæga úr landinu, og koma á
svo almennri velmegun að hvert
mannsbarn sem fæðist hér á landi,
hafi tækifæri til að þroska og full-
komna alla góða og fagra með-
fædda hæfileika. Og vér álítum ís-
land nógu gott land til þess að geta
veitt öllum börnum sínum þetta,
þegar vel er setið þjóðarbúið og ein-
stakir menn eru ekki látnir sölsa
undir sig auðsuppspretturnar...“
(úr bæklingi Alþýðuflokksins 1917)
Þegar Alþýðuflokkurinn var stofn-
aður árið 1916 stóð fyrri heimstyijöld-
in sem hæst. Verðlag hækkaði upp úr
öllum veðrum, tímabundið atvinnu-
leysi var landlægt, bláfátækt verkafólk
fyllti allar kjallaraholur Reykjavfkur-
bæjar og þáverandi ríkisstjóm sá sér
ekki annað fært en að selja togaraflot-
ann úr landi. Við slíkar aðstæður
þjöppuðu þau fáu verkalýðsfélög sem
stofnuð höfðu verið í Reykjavík og
nágrenni sér saman, fetuðu í fótspor
skoðanabræðra og systra á Norður-
löndum og stofnuðu flokk og verka-
lýðssamband til þess að útrýma fá-
tæktinni og bæta kjörin, enda höfðu
konur og verkafólk þá loks öðlast
kosningarétt til alþingis. Á þeim 80
ámm sem síðan em liðin er mikið vatn
til sjávar mnnið, með tímum sigra og
ósigra, klofnings og samruna, hug-
Alþýðuflokksins (sem m.a. birtist við
undirbúning stofnunar lýðveldisins
1942-1944) mikinn þátt í því að Al-
þýðuflokkurinn hefur ekki náð þeirri
stærð sem systurflokkar hans í Skand-
inavíu geta státað af. Ég vil bæta því
hér við að Alþýðuflokkurinn hefur
ekki ffemur en aðrir íslenskir stjóm-
málaflokkar brugðist við baráttu
kvenna síðustu 25 árin en það gerðu
systurflokkamir sem hafa mætt kröf-
um kvenna betur en nokkrir aðrir og
það á heimsvísu, enda njóta þeir mik-
ils stuðnings meðal kvenna. Ég nefni
þetta hér því að í sögu sinni og í að-
dragandanum að stofnun flokksins er
að finna dæmi um skilning á kvenna-
baráttunni, annars vegar frá árinu
1908 og hins vegar í baráttu Hanni-
bals Valdimarssonar til dæmis fyrir
jöfnum launum karla og kvenna, en
einvers staðar bar af leið.
Nú um stundir er öldungur íslenskra
stjómmála utan ríkisstjómar og getur
nýtt tímann til að skoða sögu sína,
stefnu og starfshætti (sleppum spill-
ingu oj; stöðuveitingum á þessum
degi). I síðustu ríkisstjóm var teflt á
tæpasta vað að mínum dómi og þá
léku frjálshyggjuhugmyndir lausum
hala, með Nýja-Sjálandshagfræðina
og kenningar Madame Bottom-less
(eins og hún er kölluð) um spamað í
heilbrigðiskerfinu að leiðarljósi. Nú
ætti að rétta kúrsinn af, hefja hag