Alþýðublaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 14

14 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FOSTUDAGUR 15. MARS 1996
■ Jón Baldvin Hannibalsson íviðtali við Kolbrúnu Bergþórsdóttur um sjálfan sig, Alþýðuflokkinn, hina
flokkana, hugsjónirnar, fortíðina og framtíðina, Hannibal, Finnboga Rút og fleiri minnisverða menn
F
Eg heftekið slaginn
Jón Baldvin Hannibalsson hefur verið formaður Alþýðuflokksins frá 1984. Hann varfjármálaráðherra á árunum
1987-88 og utanríkisráðherra frá 1988. Hann er litríkur og umdeildur stjórnmálamaður og alþjóðasinni.
Stuðningsmenn hanstelja hann framsýnan stjórnmálamann, allmörgum skrefum á undan samtíð sinni.
Andstæðingar hans hafa jafnvel vænt hann um landráð. Enginn frýr honum vits.
Það er mikil saga hvernig þeir bræður Hannibal og Finnbogi Rútur urðu
viðskila við Alþýðufiokkinn og hvaða áhrif það haföi. Þeir voru menn sem
gjarnan vildu láta segja um sig að þeir stjórnuðu atburðarásinni en létu
ekki stjórnast af henni, en því miður held ég að atburðarásin hafi tekið af
þeim völdin.
Hvenœr vaknaði áhugi þinn á
stjórnmálum?
,Ég man ekki eftir öðru en áhuginn
hafi verið eðlilegt ástand. Ég hef frá
blautu bamsbeini haft áhuga á pólitík í
þeim skilningi að áhuginn hefur beinst
að þjóðfélagsmálum og pólitískum
hugmyndum. Ég held að ég hafí verið
tólf ára þegar ég las kommúnistaávarp-
ið og ég eyddi stórum hluta af ung-
lingsáranna við að liggja í pólitískum
fræðum. Það átti ekkert skylt við metn-
að til að verða atvinnupólitíkus. Að
sumu leyti er ég kannski enginn pólit-
íkus. Ég hef aldrei lagt mig eftir því,
sem á að vera aðalatriði stjómmála-
mannsins, að véla til mín atkvæði án
þess að komast upp á kant. Aðferða-
fræði hinnar pólitísku maskínu hef ég
út af fyrir sig aldrei velt fyrir mér. Það-
an af síður hef ég nokkm sinni litið á
pólitík sem tæki til að byggja upp eitt-
hvert valdaapparat hjá hagsmunaaðil-
um og ganga síðan erinda þeirra."
Hannibaí og Finnbogi Rútur
Faðir þinn var stjórnmálamaður,
hafði hcrnn mikil áhrifá þig?
„Nei, það held ég ekki.“
Hvemig samband var á milli ykkar?
,JHann átti ákaflega auðvelt með að
umgangast böm, þau hændust að hon-
um og samband okkar var mjög gott
meðan ég var á bamsaldri. Það tognaði
á því sambandi á unglingsámm, enda
var ég hofmóðugur og dreissugur ung-
lingur og þóttist jafnan vita betur. A
hinu marxíska tímabili mínu var ég
náttúrlega besserwisser og hafði ráð
undir rifi hvetju í pólitík sem vom hátt
hafm yfir veruleika stjómmálamanns
sem var að basla í því hversdagslega.
Þegar ég lít yfir farinn veg þá sé ég
að við vomm engar pólitískar samlok-
ur og engan veginn nánir samstarfs-
menn. Hitt er annað mál að ég mat
þennan mann mikils og mér þótti alla
tíð vænt um hann. Hann var væntum-
þykjanlegur maður, mikill garpur og
skapsmaður. En ef litið er á feril hans
þá má segja þetta: Honum lét betur að
vinna sigra en að vinna úr þeim.
Það er mikil saga hvernig þeir
bræður Hannibal og Finnbogi Rútur
urðu viðskila við Alþýðuflokkinn og
hvaða áhrif það hafði. Þeir vom menn
sem gjaman vildu láta segja um sig að
þeir stjómuðu atburðarásinni en létu
ekki stjómast af henni, en því miður
held ég að atburðarásin hafi tekið af
þeim völdin. Báðir snem þeir aftur til
flokksins um síðir, en hlutskipti þeirra
er partur af þeirri lexíu sem ég tel mig
hafa lært til hlítar og felst í því að fjör-
egg þessarar hreyfingar er að lokum
samstaða um gmndvallaratriði og það
að láta ekki henda að minni háttar mál
verði til að ijúfa einingu um það sem
máli skiptir.“
Þér hefur þótt vœnt um þessa menn.
„Mér þótti vænt um þá báða. Þeir
vom gjörólfkir menn, eins og dagur og
nótt.
Finnbogi var hinn dæmigerði inn-
hverfi menntamaður. Stórgáfaður.
Maður sem fyrst og fremst hafði áhuga
og þekkingu á alþjóðastjórnmálum.
Eyddi sextán árum í bardús við að
byggja upp sveítarfélag í berangri fyrir
fátækt fólk. Harðsvíraður andkomm-
únisti sem endaði í bandalagi við Sov-
étrúboðið sjálft. Fullur af þversögnum.
Hannibal, pólitískur samurai.
Stríðsmaður. Naut sín í baráttu.
Skorpumaður. Ekki skipuleggjandi.
Þeir bættu hvorn annan upp. Báðir
með djúpa sannfæringu sem sósíal-
demóláatar. Árangurinn? Hefði mátt
vera meiri.“
Hefði orðið sjómaður
Áður en þú snerir þér að stjómmál-
um afkrafti varstu í áratug skólameist-
ari á ísafirði. Einhvem veginn hefég á
tilfinningunni að þessi tími hafi verið
þér kœr.
„Sá áratugur sem fór í að byggja
upp skóla var framan af mjög spenn-
andi og skemmtilegur. Ég var að
byggja skóla fiá grunni og þess vegna
hefúr hann ábyggilega mótast af per-
sónuleika mínum. Ég hef mjög
ákveðnar hugmyndir um það hvað
skóli er og hvað skóli er ekki. Á þess-
um tíma gengu þær skoðanir mínar þó
nokkuð á skjön við tíðarandann. Mér
var mjög í mun að þetta yrði agasamur
skóli. Þeim hugmyndum varð ekki
framfylgt nema með því að taka á
vandamálum. Og það var tekið á þeim.
Starfsreglur voru mjög einfaldar. Þær
hnigu að því að þessi skóli skyldi
hvorki verða letigarður eða drykkju-
bæli. Ef út af bar var mönnum vikið úr
skóla. Þetta voru uppvöðslusamir
strákar á uppreisnarskeiði sem héldu
að þeir væru komnir í hið ljúfa líf á
fyrsta flokks heimili, sem hét heima-
vist, og ætluðu sér að stunda drykkju
og kvennafar. Þegar þeim varð ljóst að
þeir kæmust ekki upp með það urðu
þeir einfaldlega að horfast í augu við
sjálfa sig og gera upp við sig hvort þeir
vildu láta af þessari hegðun eða víkja
úr skóla og koma hugsanlega seinna
og sætta sig þá við þær kröfur sem
voru gerðar. Ég hef aidrei orðið var
við neinn sem þannig þurfti að taka á
sem hýst hefur með sér eitthvert hatur.
Þvert á móti. Margir af þessum ein-
staklingum hafa þakkað mér mikið
síðar, hvort sem þeir viku úr skóla fyrir
íúllt og allt eða komu aftur. Þeir fundu
að mér stóð ekki á sama um þá.
Að sumu leyti er ég
kannski enginn pólit-
íkus. Ég hef aldrei lagt
mig eftir því, sem á að
vera aðalatriði stjórn-
málamannsins, að véla
til mín atkvæði án
þess að komast upp á
kant. Aðferðafræði
hinnar pólitísku ma-
skínu hef ég út af fyrir
sig aldrei velt fyrir
mér. Þaðan af síður
hef ég nokkru sinni lit-
ið á pólitík sem tæki
til að byggja upp eitt-
hvert valdaapparat hjá
hagsmunaaðilum og
ganga síðan erinda
þeirra.
Mikill kapítuli í h'fi mínu á þessum
árum voru kynni mín af tónlistarskól-
anum á staðnum, skóla Ragnars H.
Ragnars, sem var einn af merkustu
mönnum sem ég hef kynnst á ævinni.
Hann rak við hliðina á mínum skóla
kröfuharðan, húmanískan tónlistar-
skóla og flestir okkar bestu nemendur
voru um leið með umtalsverða tónlist-
armenntun. Það gaf skólanum ákveð-
inn gæðastimpil, blómleg andleg við-
horf og kom í veg fyrir að hann for-
pokaðist. Að forpokast er að staðna í
hversdagslegri endurtekningu. Enda
var það svo að þegar uppbyggingar-
starfinu var lokið, og ég fann að starfið
var að verða að endurtekningu, þá
nennti ég þessu ekki lengur.
Þegar ég hitti nemendur mína, sem
ég geri oft, hef ég spurt þá hvort þetta
hafi verið góður skóli. Reyndar hafa
allir sem ég hef talað við sagt að svo
hafi verið.“
Hvað hefðirðu orðið ef þú hefðir
ekki orðið stjóminálamaður?
„Rómanhkin í sjálfum mér segir að
ég hefði líklega orðið sjómaður. Ég hef
stundum haft á orði að það hafi verið
ófyrirgefanlegt að ég skyldi vera slit-
inn upp með rótum frá mínu umhverfi
vestur á fjörðum allt of ungur og settur
á mölina. Flutningur fjölskyldunnar
fram og aftur, eftir því hvemig pólit-
ískir vindar blésu í hfi Hannibals, olli
því að ég varð viðskila of snemma við
bekkjarfélaga, vini og umhverfi.
Það eru ffábær forréttindi að fá að
alast upp í sjávarplássi og ekki síst á
stað eins og ísafirði. Hið eðlilega Iíf
ungra manna þar er auðvitað að fara á
sjó. Ég missti af því. Ég reyndi að
bæta mér það upp seinna með því að
gutla eitthvað á sjó á sumrin á mennta-
skóla- og háskólaárum. Ég lýg því
ekki að mér fannst afskaplega gaman á
sjó. Ég kunni vel við félagsskapinn og
vinnuna. Þegar ég sagði skilið við
skólann vestra þá gerðist eins og af
sjálfu sér að ég fór á togara um sumar-
ið. Þannig að draumurinn var að verða
skipstjóri á samvinnubát."
Ja, ég trúi því ekki alveg. Hefðirðu
ekki frekar orðið sagnfrœðingur?
„Þótt ég hafi ódrepandi áhuga á
sögu þá er ég ekki viss um að tilbreyt-
ingarlaust líf fræðimannsins hefði
hentað mér.“
Þú skrifar ekki, þú lest fyrir allan
þann texta sem kemur eftir þig á prent.
Afhverju gerirðu það?
„Þetta var kallaður vinnuspamaður í
Hlutverk Alþýðu-
flokksins er að gera
það sem aðrir hafa
ekki vit á eða þora
ekki að gera.
gamla daga. Það gengur allt of hægt að
sitja við ritvinnsluborð og nota putt-
ana. Það gengur ekkert. Svo kann ég
ekki á ritvél."
Ég vil fá frekari skilgreiningu á því
hvernig þú getur romsað út úr þér
heilu rœðunum sem eru, þegar þœr
eru skráðar niður, eins og skrifaður
texti sem legið hefur verið yfir.
„Á skólaárunum vestra gerði ég að
kennslugreinum hagfræði, íslenska
haglýsingu og samtímasögu. Það var
vöntun á textum og tími ekki nægur til
að sitja og pikka með einum putta.
Þannig að ég tók erlend rit og þýddi
þannig að ég las þau inn á band. Ég
hafði ágætan ritara þannig að verkið
var fljótunnið. Síðan vandi ég mig á að
tala inn á band það sem þurfti að
skrifa, hvort sem ég pikkaði það svo
sjálfur eða hafði ritara sem vann verk-
ið. Hins vegar hafa ritarar mínir sagt
að vinnan sé eins og að skrifa niður
endanlega texta. Bak við þetta er alda-
fjórðungs þjálfun."
Þú ert jlinkur stílisti og átt auðvelt
með að skilgreina hin ýmsu málefhi. Af
hverju skrifarðu ekki bœkur?
„Áuðvitað á maður að vera búinn að
skrifa bækur. Hitt er annað mál að það
er ekki mikil hefð fyrir því hér að
skrifa alvörubækur um stjómmál og
sjálfsagt hvorki markaður né eftirspum
eftir slíku. Það er partur af því hvað
þetta er fámennt þjóðfélag. Kannski
verða þær bækur bara óskrifaðar."
Nei, finnst þér það líklegt?
„Hvenær eiga menn að skrifa bæk-
ur? Meðan menn em á fullu í pólitík
eða eiga menn að gera það þegar þeir
hafa dregið sig í hlé. Það er spuming
hvort menn hafi þá áhuga á því.“
Eftirminnilegir menn
Ertu tnaður sem lifirfyrirpólitík?
„Ég hef stundum lýst mér sem
ástríðupólitíkusi. Á meðan ég er í pól-
itík þá er ég þar af ástríðu. Af hveiju
ætti ég annars að vera að þessu? En
það er ekki þar með sagt að ég hafi
ekki nokkum áhuga á neinu öðm. Að
sumu leyti hef ég ekki minnsta áhuga á
pólitík, það er að segja á handverkinu,
faginu. Ég hef hins vegar áhuga á því
að vinna að framgangi á hugmyndum
eða tillögum sem ég tel að skipti máli.
Ég met líka kynni mín af margvíslegu
fólki sem ég hef kynnst í pólitísku
starfi.“
Hverjir eru þar eftirminnilegastir?
„Sá minnisstæðasti er tvímælalaust
Lennart Meri forseti Eistlands. Það er
ekki til nema eitt eintak af honum í
veröldinni. Frá því við tókum fýrst tal
saman var eins og við hefðum þekkst
alla ævi. Ef hægt er að tala um andleg-
an tvífara þá á það við um okkur, því
við hugsum alveg eins.
Lennart Meri hefur á sér yfirbragð
fræðimanns, ekki stjómmálamanns.
Hann talar hægt og hikandi. Þegar
hann hefur lokið setningunni þá er hún
venjulega hnitmiðuð eins og að baki
búi áratuga hugsun. Að sumu leyti er
hann eins og maður frá liðinni tíð.
Hann er hinn sígildi miðevrópski
menntamaður, talar öll tungumál og
býr yfir óhemju víðfeðmri þekkingu.
Það er ástríða hans að vita, þekkja og
skilja.“
Og fleiri minnisstœðir?
„Af erlendum stjórnmálamönnum
var auðvelt að hrífast af sjarmatrölli
eins og Villa Brandt. Ekki segi ég að
ég hafi hrifist eins af henni Gro, en
mikið andskoti ber ég mikla virðingu
fýrir henni. Með skemmtilegri mönn-
um í viðkynningu er Uffe Ellemann
sem er enginn hversdagsmaður. Per-
sónuleg kynni mín af Olof Palme voru
hins vegar með þeim hætti að ég náði
ekki galdrinum, þótt ég gerði mér
grein fyrir því hversu mikilvægur hann
var sænska krataflokknum á hans tíma.
Maður sem ég kynntist á tímabili og
dáðist mikið að var einn helsti and-
stæðingur Mitterrands í franska jafnað-
armanna flokknum Michel Rocard.
Ætli þetta séu ekki þeir sem skara fram
úr þeim erlendu stjórnmálamönnum
sem ég hef kynnst. Hitt er annað mál
að það er margur stjómmálamaðurinn
sem er hversdagslegur og lítt eftir-
minnilegur."
Og íslenskir stjórnmálamenn sem
þú metur?
„Það er sjálfsagt ekki tímabært að
gefa þeim einkunnir umfram það að ég
þykist sjá í hendi mér, þegar upp verð-
ur staðið og lagt mat á pólitík á seinni
helmingi þessarar aldar, að Gylfi Þ.
Gíslason verður í æ meiri metum eftir