Alþýðublaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 17

FOSTUDAGUR 15. MARS 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 17
landsbyggðarmanna og Reykvíkinga,
og fleira mætti efalaust tiltaka.
Þegar dró að flokksþingi 1952
komust á skrið ráðagerðir um að
bjóða fram gegn Stefáni Jóhanni, en
illa gekk í fyrstu að fá frambjóðanda
til að fara gegn sitjandi formanni.
Loks lýsti Hannibal Valdimarsson því
yfir, að hann gæfi kost á sér í for-
mannssætið. Flokksþingið snerist að
langstærstum um formannskjörið og
sósíalista entist til 1967. Árið 1969
stofnaði Hannibal ásamt fleirum Sam-
tök fijálslyndra og vinstri manna.
Nokkrir stuðningsmenn fylgdu Hanni-
bal úr Alþýðuflokknum, en brottvikn-
ing hans hafði þó vægari eftirköst
heldur en brottrekstur Héðins Valdi-
marssonar hálfum öðrum áratug fýrr.
Heilagt stríð Vilmundar
Þegar Alþýðuflokkurinn settist í
mundur meðal þeirra sem töldu svo.
Þetta voru ekki síðustu vonbrigði Vil-
mundar Gylfasonar innan Alþýðu-
flokksins. Honum fannst tilraunir sín-
ar til að opna flokkinn og breyta ásýnd
hans /
ganga hægt. Að mörgu leyti var
hann líka einangraður innan flokks,
því harla fáir.vildu ganga eins langt og
Vilmundur í breytingum og varla
nokkur fara eins geyst. Árekstrum
er skemmst frá því að segja að Hanni-
bal hafði betur í þeim slag, sigraði
með 47 atkvæðum gegn 38.
Hannibal fékk stuðning úr ýmsum
áttum og stuðningsmenn hans í for-
mannskjörinu áttu það helst sameigin-
legt að vera á móti sitjandi forystu.
Þetta vom annars jafnaðarmenn úr
róttækari armi flokksins, verkalýðs-
sinnar og landsbyggðarmenn öðm
fremur. Stjómin sem nú settist að
völdum var ung að ámm; Hannibal
tæplega fimmtugur, Gylfi Þ. ritari var
35 ára og Benedikt Gröndal varafor-
maður einungis 28 ára. Þeirra beið ær-
inn starfi við að snúa vöm í sókn og
gera Alþýðuflokkinn að forystuafli á
vinstri væng stjómmálanna.
Hannibal verður undir
Brátt kom í ljós að víglínur vora
víðar en í fyrstu hefði mátt ætla. Fylg-
ismenn Stefáns Jóhanns gleymdu ekki
kinnhestinum frá því í formannskjör-
inu og gáfu ekki kost á sér í ráð og
nefhdir. Raunar vildu margir þeirra
ekki koma nærri eiginlegu flokksstarfi
undir forystu Hannibals Valdimars-
sonar. Enn á ný var Alþýðuflokkurinn
því klofinn og ljóst varð að framundan
vom harðar deilur núverandi og fyir-
verandi forystu.
í þeim deilum sem í hönd fóm
urðu Hannibal og menn hans undir,
þeim mistókst að yfirvinna andstöð-
una innan flokksins. Tveimur ámm
síðar var Hannibal sjálfur felldur úr
formaxmsstóli, og Haraldur Guð-
mundsson tók við. f kjölfarið var
Hannibal rekinn úr flokknum einkum
fyrir þær sakir að vera óþarflega hall-
ur undir kommúnista. Við þessi mála-
lok tók Hannibal að einbeita sér að
verkalýðsmálum. Hann varð forseti
ASÍ árið 1954 og átti í kjölfarið drjúg-
an þátt í stofnun Alþýðubandalagsins
árið 1956; Hannibal komst á þing í
kosningunum 1956 sem þingmaður
Alþýðubandalags, og varð ráðherra í
vinstri ríkisstjóminni, sem sat að völd-
um 1956-1958. Samstarf hans við
„vinstri stjórri* ásamt Alþýðubanda-
lagi og Framsókn árið 1956 hófst 15
ára samfellt tímabil þar sem flokkur-
inn átti sæti í stjóm, eða allt til ársins
1971. Að loknu viðreisnarsamstarfi
þótti ýmsum þreytumerki á flokknum
eftir langa stjómarsetu og því ástæða
til að vera utan stjómar eitt kjörtímabil
eða svo.
Á þessum ámm kom Vilmundur
Gylfason fram á sjónarsviðið; hann
fjallaði um þjóðmál í útvarpi, blöðum
og sjónvarpi á nýjan og hressilegan
hátt, og sagði pólitíkusum og valds-
mönnum til syndanna svo þjóðin stóð
á öndinni. Og eftir því sem Vilmundur
fullyrti var víða pottur brotinn, stjóm-
kerfið gegnsýrt af spillingu og hags-
munagæslu og ætti meingallað flokka-
kerfi þar ekki minnsta sök.
Vilmundur varð af þessum sökum
brátt þjóðkunnur maður. Hann tók h't-
inn beinan þátt í stjómmálum fyrr en
komið var fram á miðjan áttunda ára-
tuginn, þá innan Alþýðuflokks. Hann
hélt þó rannsóknarfféttamennskunni
áfram, og þótti víst ýmsum kynlegt að
Vilmundur sendi samflokksmönnum
sínum ekki síður tóninn en öðmm.
Hér var þó einasta að koma í ljós að
Vilmundur var þeirrar skoðunar að
flokkakerfið væri ónýtt í heild sinni og
þar væri Alþýðuflokkurinn ekki und-
anskilinn.
Heilagt stríð Vilmundar Gylfasonar
gegn samtryggingu og spillingu fór
ekki fram hjá neinum, og mæltist víða
vel fýrir hjá almenningi. Kom það
ekki síst fram í kosningunum 1978, en
þá vann Alþýðuflokkurinn einhvem
mesta kosningasigur fýrr og síðar,
hlaut 22% atkvæða oglbætti við sig 9
þingmönnum, fékk 14!en hafði 5 áður.
Margir vildu eigna Vilmundi þennan
sigur Alþýðuflokksins að stærstum
hluta.
Vilmundur fyllist óþoli
Að margra hyggju klúðraðist kosn-
ingasigurinn í stjómarmyndunarvið-
ræðum sem í hönd fóm. Var Vil-
Vilmundur Gylfason: Varð fyrir sí-
felldum vonbrigöum með Alþýðu-
flokkinn og sagði sig loks úr hon-
um
fjölgaði á milli Vilmundar og annarra
áhrifamanna flokksins á næstunni, og
eftir viðburði á borð við fall í varafor-
mannskjöri 1980 og Alþýðublaðsdeilu
1981 var honum varla orðið vært í
flokknum. Eftir að hafa tapað öðm
sinni í varaformannskjöri árið 1982
sagði hann sig úr Alþýðuflokknum.
I kjölfarið stofnaði Vilmundur
Bandalag jafnaðarmanna, sem bauð
ffam í öllum kjördæmum 1983. Þessar
kosningar urðu Alþýðuflokknum
þungur biti af ýmsum orsökum.
Flokkurinn tapaði vemlegu fýlgi og
fjómm þingsætum, nákvæmlega jafn-
mörgum og Bandalag Vilmundar
hlaut.
Ahrif Bandalags jafnaðarmanna á
íslenskt þjóðlíf urðu minni en efhi
stóðu til. Engum gat dulist að Vil-
mundur Gylfason og hugmyndir hans
héldu þar öllu saman. Vilmundur féll
ffá árið 1983 og kjami Bandalagsins
sameinaðist Alþýðuflokknum að nýju
þremur ámm síðar.
Héðinn Valdimarsson: Vildi taka
upp samstarf við kommúnista um
að byggja upp öflugan verkalýðs-
flokk. Var rekinn úr Alþýðuflokkn-
um.
Aftur til baka
Hér hefur verið rifjuð upp sagan af
fjórföldum klofning Alþýðuflokksins í
mjög grófum og einfölduðum drátt-
um. Þegar litið er um öxl og spurt
hvað kljúfi Alþýðuflokkinn fer varla
hjá því að tunga vefjist um tönn.
Nokkur atriði má því trna til. Þrjár
af þessum klofningum (þ.e. 1930,
1938 og 1952) má að talsverðu leyti
rekja til átaka hægri og vinstri arma
flokksins, að svo miklu leyti sem þau
hugtök eiga við. Hér er meðal annars
átt við viðhorf til samstarfs við komm-
únista og hversu tengt flokksstarfið
skyldi vera verkalýðsbaráttunni. Vil-
mundur Gylfason taldi sig hins vegar
„hægrikrata" og var eindregið þeirrar
skoðunar, að tengsl flokks og verka-
lýshreyfingar skyldu vera sem allra
minnst.
Sitthvað bendir og til þess að Al-
þýðuflokknum verði einatt lítið úr
Hannibal Valdimarsson: Maður
nýrrar kynslóðar en tókst ekki að
yfirvinna andstöðuna innan flokks-
ins. Þótti of hallur undir kommún-
ista og var rekinn úr Alþýðuflokkn-
um.
kosningasigram sínum, og hefur það
leitt til megnar óánægju innan flokks-
ins. Þannig var það til dæmis eftir
kosningasigra 1934 (þegar fjölgaði
um 5 í þingliði) og 1978 (þegar 9
þingmenn bættust við). í kjölfar
beggja kosninga þótti hlutur Alþýðu-
flokksins í stjómarsamstarfi vera
minni en kosningaúrslit hefðu sagt til
um.
Að einhveiju leyti má og rekja
klofning innan flokksins til þess að
kynslóðaskipti vom að eiga sér stað í
flokknum og nýjum mönnunum þótti
tök eldri mannanna á taumunum helst
til föst. Þannig má nefna Hanniba)
Valdimarsson og Gylfa Þ. Gíslason
sem kosnir vom á þing 1946, og klufu
1952 og seinna Vilmund Gylfason,
sem kom í þingliðið 1978 og klauf
1983. ■
AÐALFUNDUR
Aðalfundur Olíufélagsins hf.
verður haldinn fimmtudaginn 21. mars 1996
á Hótel Loftleiðum, þingsal 1-3,
og hefst fundurinn kl. 14.00
Dagskrá
1. Venjuleg aðalfundarstörf skv.12. gr.
samþykkta félagsins.
2. Tillaga um útgáfu jöfnunarhlutabréfa.
3. Önnur mál, löglega upp borin.
Dagskrá, endanlegar tillögur og reikningar félagsins
munu liggja frammi á aðalskrifstofu félagsins,
hluthöfum til sýnis, viku fyrir aðalfund.
Aðgöngumiðar og fundargögn verða afhent
á aðalskrifstofu félagsins Suðurlandsbraut 18,
3. hæð, frá og með 19. mars,
fram að hádegi fundardags.
Stjóm Olíufélagsins hf.
AUK / SÍA k15d11-708