Morgunblaðið - 03.02.2001, Blaðsíða 16

FRÉTTIR
16 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Tæknilegar uppl‡singar
105 hestöfl, 1,6i, 16 ventla
Bensíney›sla skv. Evrópusta›li:
Beinskiptur/Sjálfskiptur
Utanbæjar: 7,6l / 7,7l
Sjálfvirkt fjórhjóladrif, Veghæ›: 19,0cm
Í VIÐAUKA með skýrslu um starf-
semi Barnaverndarstofu fyrir árin
1995–1999 og barnaverndarnefnda
á Íslandi frá 1996–1999 kemur fram
að dregið hefur úr kærum vegna
kynferðisafbrota um fjórðung frá
því lögum um meðferð opinberra
mála var breytt hinn 1. maí 1999.
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarstofu, segir þetta al-
varlegt mál. „Almennt má segja að
því fleiri mál sem ekki hljóta lög-
reglurannsókn, því færri mál upp-
lýsast,“ segir Bragi.
„Á meðan gömlu lagaákvæðin
giltu þá bar lögreglan ábyrgð á
skýrslutöku barna sem grunur lék á
að hefðu sætt kynferðisofbeldi,“
segir Bragi. Hann bendir á að lög-
reglan hafi verið einn af þeim að-
ilum sem stofnuðu Barnahús og
hafði aðstöðu þar. „Þegar barna-
verndarnefndirnar fengu tilkynn-
ingar var málið einfaldlega sent í
Barnahúsið þar sem lagt var mat á
það. Þar fékk barnið strax rann-
sóknarviðtal eða eftir atvikum
skýrslutöku sem framkvæmd var af
sérfræðingi, læknisrannsókn,
greiningu og meðferð. Þetta var til
þess að gera mjög einfalt og auðvelt
í framkvæmd,“ segir Bragi.
Samkvæmt nýjum lagaákvæðum
er ekki gert ráð fyrir viðtali við
barnið um meint brot nema það sé
gert eftir ákvörðun dómarans. Þá
þurfi að setja upp svokallað dóm-
þing. „Dómarinn kallar þá til full-
trúa frá ákæruvaldinu og lögreglu.
Það þarf að skipa réttargæslumann
fyrir barnið, það þarf að gefa verj-
anda meints sakbornings kost á að
vera viðstaddur, fulltrúa barna-
verndarnefnda og þar fram eftir
götunum,“ segir Bragi. Þessi ferill
sé orðinn mjög viðurhlutamikill.
Bragi bendir á að þegar fyrst
vaknar grunur um kynferðislegt of-
beldi sé sá grunur yfirleitt mjög
óljós. Við þær aðstæður þykir
barnaverndarnefndum erfitt að
fara fram á svo viðurhlutamikla at-
höfn sem skýrslutaka fyrir dómi er.
Þess vegna hefur þróunin verið sú
að nefndirnar óska gjarnan eftir
svokölluðu könnunarviðtali í Barna-
húsi.
Hvorki lögregla né dómstólar
komi að slíkum viðtölum. Eftir við-
talið ákveður barnaverndarnefndin
framhald málsins. Ef málið er kært
þurfi barnið aftur að ganga í gegn-
um allan ferilinn á nýjan leik, þ.e.
með endurteknu viðtali, nú fyrir
dómi.
Bragi segir að það hafi komið í
ljós að nefndirnar hafi
tilhneigingu til að láta
könnunarviðtalið
duga. „Það þýðir að
lögreglan kemur aldr-
ei að þessum málum.
Þannig fækkar kærun-
um,“ segir Bragi.
„Þetta teljum við afar
óheppilegt.“
Aukin eftirspurn
eftir meðferð
Mikil aukning hefur
orðið í eftirspurn eftir
meðferð fyrir börn og
unglinga. Barnavernd-
arstofu bárust hátt í
hundrað umsóknir um
meðferðarvistun árið 1999. Þetta er
um fjórðungsaukning frá því árið
1997.
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarstofu, segir að hækk-
un á sjálfræðisaldri úr 16 í 18 ár
hafi valdið straumhvörfum varð-
andi eftirspurn eftir meðferð.
„Þetta gerist í raun á tveimur ár-
um þar sem þeir sem voru orðnir 16
ára fyrir 1. janúar 1998 héldu sjálf-
ræði sínu þannig að það tók tvö ár
þar til þessi áhrif hækkaðs sjálf-
ræðisaldurs komu að fullu fram,“
segir Bragi. „Áhrifanna fer mjög
fljótlega að gæta á árinu 1998 en
kemur ekki að fullu fram fyrr en á
síðari hluta ársins 1999 og svo árið
2000. Það er meginskýringin á
þessari miklu aukningu sem verður
í eftirspurn eftir meðferðarvistun,“
segir Bragi. Bráðabirgðatölur fyrir
árið 2000 benda til þess að heildar-
umsóknarfjöldinn verði um 180,
sem er um tvöföldun á tveimur ár-
um.
Aukin ásókn í meðferð þurfi þó
ekki að þýða að ástandið sé verra
en áður. „Við sjáum hins vegar eng-
in teikn um að það sé að draga stór-
kostlega úr þessum vandamálum,“
segir Bragi. Þó hafi heldur hægt á
aukningu í neyslu, sérstaklega í
yngstu aldurshópunum. Niðurstöð-
ur í spurningakönnunum í grunn-
skólum bendi einnig til þess.
Heildarfjöldi þeirra mála sem til-
kynnt eru til barnaverndarnefnda
hefur aukist gríðarlega á síðustu
árum. Sérstaklega hefur orðið
aukning í málum þar sem börnin
sjálf eru gerendur með einum eða
öðrum hætti, t.a.m. með eiturlyfja-
neyslu eða afbrotum. Bragi segir
hækkun á sjálfræðisaldri vera meg-
inskýringuna á aukningunni. Hún
sé þó ekki aðeins hjá eldri börn-
unum heldur í öllum
aldursflokkum. Þetta
telur Bragi benda til
þess að samfélagið sé
orðið meðvitaðra um
barnavernd og um
mikilvægi þess að
grípa inn í ef eitthvað
fer úrskeiðis við upp-
eldi barnanna. Þá njóti
barnaverndarkerfið í
landinu meira trausts
en áður. Hluti ástæð-
unnar sé einnig sá að
nú eru öll mál sem
koma á borð lögreglu
þar sem börn eru ger-
endur afgreidd til
barnaverndarnefnda.
Afskipti vægari
en áður
„Það er síðan barnaverndar-
nefnda að meta hvort það er nokk-
urt tilefni til aðgerða,“ segir Bragi.
Í um 85% tilvika er talin þörf á af-
skiptum barnaverndaryfirvalda. Í
rúmlega helmingi tilvika eru úr-
ræðin þó væg. Foreldrum er leið-
beint um uppeldi og aðbúnað barns
eða börnunum sjálfum veitt rágjöf.
Bragi segir að þrátt fyrir að
heildarmálafjöldinn fari mjög vax-
andi fari hinum svokölluðu þving-
unarmálum fækkandi. Hann bendir
á að heildarfjöldi tilkynninga til
barnaverndarnefnda voru tæplega
2.700 árið 1999. Úrskurðir voru
hins vegar aðeins um 40.
Barnaverndarnefndir þurfi mun
sjaldnar að taka mjög íþyngjandi
ákvarðanir á borð við tímabundna
eða varanlega forsjársviptingu.
Samkvæmt tölum Barnaverndar-
stofu var engin forsjársvipting
framkvæmd á landinu árið 1999.
Þetta segir Bragi að sé í fyrsta
skipti sem slíkt gerist. „Þetta þýðir
að það tekst betur til um samvinnu
foreldra barnanna annars vegar og
barnaverndaryfirvalda hins vegar,
að leiða málin til farsælla lykta.
Þetta endurspeglar þá hugmynda-
fræði í barnaverndarmálum sem
gerir ráð fyrir því að menn eigi að
leita allra leiða til að ná fram um-
bótum í góðri samvinnu og samráði
við foreldrana. Sú stefna virðist
hafa skilað árangri,“ segir Bragi.
Þá hafi þekking almennings og
fagfólks, t.d. í skólum og heilbrigð-
iskerfi vaxið mjög á undanförnum
árum. „Menn eru núna að takast á
við vandamál hjá börnum sem ekki
þótti tilefni til að sinna fyrir 5 eða
10 árum,“ segir Bragi. Meðan kerf-
ið var óburðugra hafi heldur ekki
verið svigrúm til að sinna nema
allra alvarlegustu málum.
Meðferð auðveldri
á landsbyggðinni
Þegar Barnaverndarstofa hóf
starfsemi rann 24% af heildar-
rekstrarkostnaði til einkarekinna
meðferðarheimila. Nú er hlutfallið
70%. „Barnaverndarstofa setti sér
það markmið frá upphafi að gera
ýmsar grundvallarbreytingar á
þessu meðferðarkerfi. Þær fólust
meðal annars í því að öll langtíma-
meðferð á vegum Barnaverndar-
stofu yrði sem mest flutt yfir í það
sem við kölluðum fjölskyldurekin
meðferðarheimili,“ segir Bragi.
Rekstur þeirra yrði tryggður með
þjónustusamningum við einkaaðila.
„Rökin fyrir þessu eru margþætt
en kannski einkum þau að við vild-
um hafa einingarnar smáar og að
börnunum yrðu skapaðar það sem
við getum kallað fjölskylduaðstæð-
ur.“ Börnin þurfi sum að vera í
meðferð í 1–2 ár og þá er mikilvægt
að það sé alltaf einhver til staðar
fyrir barnið og veiti því „tilfinninga-
lega næringu.“ Það segir Bragi að
sé erfitt að tryggja í stofnunum þar
sem unnið er eftir vaktakerfi.
„Með þessum hætti töldum við að
við gætum annars vegar samþætt
markmið meðferðar og hins vegar
kosti og gildi heilbrigðs fjölskyldu-
lífs sem unglingarnir hefðu oft farið
á mis við.“ Fjórum ríkisstofnunum
var því lokað og gengið til samninga
við einkaaðila.
Þetta fyrirkomulag sé ódýrara
fyrir ríkið þegar upp er staðið.
Bragi segir þessa breytingu því
hafa komið mjög vel út, bæði fag-
lega og fjárhagslega. Þá sé með-
ferðarkefið mun sveigjanlegra en
áður var og auðveldara að mæta
nýjum og breyttum kröfum til þess.
„Við fluttum þessar meðferðar-
stofnanir að verulegu leyti út á
landsbyggðina. Okkur fannst vera
sterk fagleg rök fyrir því. Reynslan
hafði kennt okkur það að langtíma-
meðferð í höfuðborginni á erfitt
uppdráttar vegna alls kyns freist-
inga og áreitis,“ segir Bragi. Börn
og unglingar á meðferðarheimilum
fá betri frið á landsbyggðinni t.d. til
að rjúfa óheppileg félagstengsl og
taka til við skólanám á nýjan leik.
Náttúra landsins, umgengni við
menn og málleysingja og nándin í
sveitarsamfélaginu skapi gjarnan
nýjan veruleika sem þessi börn
kunni vel að meta.
Forstjóri Barnaverndarstofu segir hækkaðan sjálfræðisaldur hafa valdið
straumhvörfum í eftirspurn eftir meðferð fyrir börn og unglinga
Ný lög leitt til færri kæru-
mála vegna kynferðisafbrota
Bragi
Guðbrandsson
VARÐSTJÓRI umferðardeildar lög-
reglunnar í Reykjavík sagði reglu-
gerð um bann við lausagangi bifreiða
ekki hafa verið framfylgt af lögregl-
unni, hvorki nú né fyrr. Aðeins í afar
fágætum tilfellum væri gripið til að-
gerða þegar lögreglumenn kæmu að
mannlausum bílum í lausagangi og
það væri þegar bifreiðar væru skild-
ar eftir í miðborginni og hætta gæti
talist á þjófnaði. Þá væru bílarnir
fjarlægðir og þeim ekið á lögreglu-
stöðina þar sem eigendur gætu vitj-
að þeirra. Þetta væri hins vegar fá-
títt og lítið sem ekkert væri annars
um afskipti lögreglumanna af bílum
sem eigendur skildu eftir í gangi.
Eins og greint var frá í Morgun-
blaðinu í vikunni hefur Landvernd
gert athugasemd við fjarræsingu
bifreiða, segir hana óæskilega með
tilliti til mengunar og vitnar til reglu-
gerðar um varnir gegn loftmengun
af völdum hreyfanlegra uppsprettna
þar sem segir að óheimilt sé að skilja
ökutæki eftir í gangi þegar þau eru
yfirgefin. Jafnframt sé óheimilt að
láta vélar kyrrstæðra ökutækja
ganga lengur en í örstutta stund
nema sérstaklega standi á. Aðspurð-
ur kvaðst varðstjóri umferðardeildar
ekki vita hvort eða hver viðurlög eða
sektir við brotum á reglugerðinni
væru enda hefði aldrei komið til þess
að slíku væri beitt.
Reglugerð
um bann við
lausagangi
ekki framfylgt
Í NÝÚTKOMINNI ársskýrslu Nor-
rænu málflutningskeppninnar sem
haldin var í fyrra og fjallaði um
Mannréttindasáttmála Evrópu segir
Niels Pontoppidan, fyrrverandi for-
seti hæstaréttar Danmerkur, að
hann hafi áhyggjur af þeirri þróun
sem leiðir til þess að skilningur á því
sem telst til mannréttinda verði
smátt og smátt víðtækari. Mannrétt-
indi fari með því að taka til ýmiss
konar víðtækra félagslegra réttinda,
s.s. þeirra sem varða vinnumarkað-
inn, umhverfismál o.s.frv. „Ég tel að
menn þurfi að hugsa sig vel um áður
en þeir setja slík réttindi í lög. Með
því verða þau bundin eftirliti dóm-
stóla og í því felst hætta á að dóm-
stólarnir dragist inn í átök sem ég tel
að eigi að fara fram á vettvangi
stjórnmála,“ segir Pontoppidan.
Pontoppidan, fyrrver-
andi forseti hæsta-
réttar Danmerkur
Varhugavert
að telja félags-
leg réttindi til
mannréttinda
♦ ♦ ♦