Morgunblaðið - 15.02.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLMENNI var í félagsheimilinu Mánagarði
í Hornafirði á líflegum og á köflum heitum fundi
um kröfur óbyggðanefndar varðandi þjóð-
lendumörk í Austur-Skaftafellssýslu. Greini-
legt var að kröfugerðin féll fólki ekki í geð og
það var hissa á því hvað kröfur ríkisins eru stíf-
ar og ágengar.
Framsögumenn á fundinum voru Geir H.
Haarde fjármálaráðherra, Ólafur Björnsson
hæstaréttarlögmaður og Örn Bergsson bóndi.
Til fundarins komu bændur, fólk úr þéttbýlinu á
Höfn og nokkur hópur þingmanna. Albert Ey-
mundsson bæjarstjóri í Hornafirði sem var
fundarstjóri lét þess getið að sennilega hefðu
aldrei verið jafn margir þingmenn saman
komnir á einum fundi þar eystra. Fundurinn fór
vel fram og var málefnalegur en Örn Bergsson
mótmælti framgöngu ríkisins og brýndi bænd-
ur hressilega til að vera á verði.
Á fundinum kom fram að niðurstaða
óbyggðanefndarinnar varðandi Árnessýslu
mun liggja fyrir í mars og að mjög er beðið eftir
þeirri niðurstöðu. Bændur og lögmenn þeirra
búast ekki við niðurstöðu sem verður bændum
hagfelld en fjármálaráðherra sagðist gera sér
vonir um að öldur lægði í málinu þegar sá úr-
skurður kæmi fram.
Óbyggðanefnd
ber að leita sátta
Fjármálaráðherra sagði meðal annars í sinni
framsögu að óvissa yrði í þessu máli þar til úr-
skurður óbyggðanefndarinnar lægi fyrir í mars.
Hann sagði heppilegra að niðurstöður hefðu
legið fyrir í Árnessýslu áður en haldið var
áfram með málið og kröfum lýst annarstaðar.
Hann sagði það alveg á hreinu að það væri ekki
ásetningur ríkisins að taka eignir af réttum eig-
endum heldur eingöngu að fá á hreint hvernig
eignarhaldi væri háttað á landinu. Þjóðlendu-
lögin settu af stað ákveðið og mikilvægt sönn-
unarferli og það væri misskilningur að kröfur
ríkisins jafngiltu úrskurði óbyggðanefndarinn-
ar.
Geir sagði óbyggðanefndina hafa þá sérstöðu
að þó hún starfaði sem dómstóll þá væri hún
ekki bundin af kröfugerð aðila. Hún hefði sjálf-
stæða rannsóknarskyldu og gæti úrskurðað
með öðrum hætti en kröfugerðin gæfi tilefni til.
Hún gæti því komist að þriðju niðurstöðu. Hann
lagði áherslu á að nefndinni bæri að leita sátta
með mönnum og sagði að eftir að niðurstöður
kæmu fram myndu menn áfram geta notið
þjóðlendnanna eins og áður, úrskurðurinn
fjallaði eingöngu um eignarréttinn.
„Þetta mun hafa minni áhrif en margur hefur
talið og ég geri mér vonir um að öldur lægi í
þessu máli þegar fyrsti úrskurður óbyggða-
nefndar kemur fram. Menn hafa verið sárir yfir
þessum kröfum og telja að sér vegið en þegar
upp er staðið verður þetta vonandi til að greiða
úr ágreiningi en ekki til að búa til nýjan,“ sagði
Geir H. Haarde fjármálaráðherra í lok fram-
sögu sinnar.
Snýst um eignarrétt
Ólafur Björnsson hæstaréttarlögmaður
sagði að við framkvæmd laganna kæmi fram
nýtt sjónarmið hjá ríkinu með því að málið sner-
ist um annað en miðhálendið því krafa væri
gerð um önnur lönd á láglendi, til dæmis Skeið-
arársand. Kröfugerð ríkisins væri ekki í sam-
ræmi við skilning alþingismanna. Hann sagði
deiluna snúast um eignarréttindi en ríkið segði
að það væri ekki verið að taka neitt af neinum,
menn hafi ekki átt löndin og þetta færi fyrir
brjóstið á fólki.
„Það er alveg ljóst að bændur munu aldrei
sætta sig við að tapa landi sem þeir eru þing-
lýstir eigendur að og munu áfrýja því til Mann-
réttindadómstóls Evrópu,“ sagði Ólafur
Björnsson.
Örn Bergsson bóndi sagði ljóst að fjármála-
ráðherra ætlaði ekki með friði í þjóðlendumál-
inu og það væri ljóst að lögin væru allt öðruvísi í
framkvæmd en menn hefðu ætlað. Krafa rík-
isins í Austur-Skaftafellssýslu hefði komið
mönnum í opna skjöldu því samkvæmt þeim þá
væri miðhjálendið komið niður á sanda. Örn
sagði allt land milli sjávar og jökuls innan þing-
lýstra eignarlanda og ekki verið deilt um það.
Menn hefðu greitt af landinu skatta og skyldur
og þetta misbyði réttlætiskennd fólks.
„Eignarrétturinn er stolt bænda og þetta er
aðför að honum,“ sagði Örn og lýsti eftir skiln-
ingi þingmanna. „Þetta mál snýst ekki um lög-
fræði heldur pólitík og siðfræði,“ sagði Örn og
krafðist þess að þjóðlendukröfur ríkisins yrðu
dregnar til baka og skoraði síðan á bændur að
berjast til síðasta blóðdropa í málinu.
Þegar hér var komið fundinum sagði Albert
Eymundsson bæjarstjóri og fundarstjóri að nú
hefði Örn ærlega kveikt í fundinum enda var vel
klappað eftir ræðu hans. Albert gaf fjármála-
ráðherra kost á að svara fyrir sig og hvatti síðan
heimamenn til að taka til máls. Geir hvatti til
hófsemdar í umræðunni, hann sagði lögin stað-
reynd, kröfugerðin verðfelldi ekki jarðirnar
heldur ferli málsins og því þyrfti að hraða því.
Vilja ekki illdeilur
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra var
fyrstur í ræðustólinn og sagði að þegar ákveðið
var að leggja fram frumvarpið um þjóðlend-
urnar 1996 hefðu menn ekki átt von á deilum
heldur að lögin gætu skýrt reglur í samfélaginu.
„Við sem vorum að setja þessi lög gerðum okk-
ur ekki grein fyrir því að mörkin yrðu dregin
svona, að Skeiðarársandur yrði innan þjóðlend-
umarka,“ sagði Halldór og kvaðst skilja sárindi
fólks en stjórnmálamenn hefðu engan áhuga á
því að standa í illdeilum við fólk og sagði að end-
urmeta þyrfti málið ef ekki skapaðist ró um nið-
urstöðuna þegar hún kæmi fram.
Undir þessi orð tók Árni Johnsen alþingis-
maður sem sagði að ef túlkun laganna færi fram
úr vilja þeirra þyrfti að bæta úr. Árni R. Árna-
son alþingismaður tók undir þetta og sagði að
mótaður væri með lögunum farvegur um það
hvað eignarréttur bænda næði langt. Hjálmar
Árnason alþingismaður sagði kröfugerðina
koma á óvart og hún væri ekki í takt við vilja Al-
þingis. Drífa Hjartardóttir alþingismaður tók
undir orð annarra þingmanna og kvaðst vona að
réttlætið sigraði að lokum. Kristján Pálsson al-
þingismaður sagðist trúa því að fjármálaráð-
herra leiddi málið til lykta og landeigendur
fengju að njóta þess sem þeir ættu.
Jón Kristjánsson alþingismaður sagðist hafa
talið að þjóðlendumálið snerti aðeins hálendið
og sagðist gera ráð fyrir að málið yrði heitt þeg-
ar kæmi að svæðum norðan jökulsins og Þing-
eyingar kæmust í málið. Árni Steinar Jóhanns-
son alþingismaður sagði skilning þingmanna
ábendingu til fjármálaráðherra að skoða málið
vel og framgang þess.
Þingmenn kældu fundinn
Eftir því sem leið á fundinn rann móður
nokkuð af mönnum, kannski vegna þess að al-
þingismennirnir komu upp í röðum. Var sem
það kældi fundinn niður að fundarmenn heyrðu
þá hvern á fætur öðrum túlka afstöðu sína til
laganna; þeir hefðu ekki átt von á því sem kom á
daginn í kröfugerð ríkisins. Þeim sem komu
upp í kjölfar alþingismanna varð meðal annars
tíðrætt um það hvort kröfur ríkisins um lönd
væru ekki fyrndar og margir lýstu furðu sinni á
rökum á bak við þær línur sem dregnar væru.
Fólk þakkaði fundinn og fannst það upplýst-
ara eftir hann en áður og kom það heim og sam-
an við það sem Albert bæjarstjóri sagði í byrjun
fundar að það hefði verið haldinn kynningar-
fundur fyrir nokkrum vikum og þá hefði hann
beðið menn að vinna heimavinnuna fram að
þessum fundi. Greinilegt var að fólk tók mark á
þessum boðum bæjarstjóra síns og fyrrum
skólastjóra vel.
Lífband á
embættismannastóðið
Guðjón Pétur Jónsson sem kynnti sig sem
veiðimann, hafði áhyggjur af umgengnisrétti
um lönd, sagði einstaklinga úr þéttbýli gjarnan
loka löndum þegar þeir keyptu jarðir. Hann
sagðist gera kröfu til þess að þéttbýlisbúum
yrði sýnd tillitssemi varðandi rétt til umferðar
um lönd. Hann væri ekki talsmaður þess að
taka lönd af bændum.
Sævar Kristinn Jónsson sagði fróðlegt að
heyra skilning þingmanna á málinu. Þetta sner-
ist um eignarrétt. Það væri búið að sleppa emb-
ættismannastóði lausu sem ráðherra þyrfti að
koma lífbandi á.
Þrúðmar Sigurðsson bóndi sagði landamerki
skýr á þessu svæði frá sjó í jökulinn. Hann
þakkaði yfirlýsingar alþingismanna og sagði
þær sannfæra sig um að kröfur ríkisins væru út
í hött. Verði kröfunum haldið til streitu myndi
hann fylgja Erni Bergssyni og berjast til síð-
asta blóðdropa.
Sigurður Björnsson á Kvískerjum efaðist um
að þær viðmiðanir í kröfugerðinni stæðust þar
sem talað væri um búsmala fyrri kynslóða og
það væri kynlegt að krafa ríkisins um þjóðlen-
dulínu lægi í sjónum. Þetta vakti hlátur fund-
armanna.
Þorsteinn Sigjónsson í Bjarnarnesi vildi vita
hvernig lögfræðikostnaður yrði greiddur
bændum og Reynir Sigsteinsson sagði kröfur
ríkisins eiga að vera hógværar, hann vildi eiga
skjól og vörn í stjórnvaldinu en ekki vera í stríði
við það. Þetta viðurkenndu þingmenn og hann
tók undir með Agli Jónssyni á Seljavöllum um
að kröfugerðin væri óhæf, línan ætti að liggja
þar sem jökulröndin var um landnám. „Ég trúi
ekki að farið verði offari í þessu og jarðir teknar
af mönnum eins og í Kína og Rússlandi,“ sagði
Reynir.
Stefán Helgason sagðist bjartsýnn eftir að
hafa heyrt í þingmönnum. Löndin væru sterkur
þáttur í tilveru bænda og hluti af lífi þeirra.
hann sagðist tilbúinn til að berjast í málinu.
Sigrún Sigurgeirsdóttir benti á að með kaup-
um sínum á Skaftafelli og fjöllunum þar hefði
ríkið viðurkennt eignarrétt bóndans. „Hvernig
er hægt að byggja á gögnum frá landnámi en
lýsa gögn bænda ómerk?“ spurði Sigrún.
Þorsteinn á Skálafelli taldi að í ljósi yfirlýs-
inga alþingismanna væri framkvæmdavaldið að
fara fram úr löggjafarvaldinu. Hann benti á að
afréttur og almenningur væri ekki til í Öræf-
unum og fannst stigið þungt til jarðar í Austur-
Skaftafellssýslu.
Arnbjörg Sveinsdóttir alþingismaður sagðist
alltaf hafa haft efasemdir um frumvarpið. Það
yrði að skýra í ljósi umræðunnar um hálend-
ismálin þegar lögin voru sett. Hún kvaðst hafa
efasemdir um að Vatnajökull yrði þjóðlenda.
Hún kvaðst gera ráð fyrir að þinglýstar eign-
arheimildir stæðust. „Það verður að ljúka þessu
máli í þeirri sátt,“ sagði Arnbjörg.
Sigurður Sigurðsson sagði makalaust að
hlusta á þingmenn tala um lögin. „Ef þingmenn
undirbúa löggjöfina svona þá er eitthvað að,“
sagði Sigurður.
Munum rukka
þingmenn
Framsögumenn tóku til máls í lok fundar
skömmu fyrir miðnótt. Örn Bergsson fagnaði
yfirlýsingum þingmanna sem greinilega hefðu
sama skilning á málinu og Búnaðarþing hafði.
Embættisfærsla fjármálaráðherra væri hins
vegar ekki í lagi í þessu máli. „Við munum
rukka þingmenn um yfirlýsingarnar hér í kvöld
þegar niðurstaðan kemur úr Árnessýslu,“ sagði
Örn Bergsson bóndi.
Ólafur Börnsson lögmaður tók undir með
Erni að túlka bæri lögin eins og þingmenn töl-
uðu. „Verði fallist á að draga mörkin aftur fyrir
þinglýst mörk kvíði ég ekki niðurstöðunni,“
sagði Ólafur.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra ítrekaði að
hann hefði viljað sjá niðurstöðuna í Árnessýslu
áður en kröfum var lýst í önnur svæði. Hann
sagði rétt fyrir menn að hugsa til þess hver rétt-
arstaðan yrði eftir að niðurstöður féllu og menn
hefðu ef til vill unnið sigra, þá yrði ekki hægt að
gera nýjar kröfur um lönd.
Hann minnti á að málið hefði verið opnað og
bætt inn í lögin ákvæði um sönnunarþátt rík-
isins og greiðslur á kostnaði. Þá hefðu engar at-
hugasemdir aðrar verið gerðar við lögin. „Ég
vona að niðurstaða náist í málinu sem sátt verð-
ur um. Það er of snemmt að halda að svo verði
ekki,“ sagði Geir H. Haarde fjármálaráðherra.
Albert Eymundsson bæjarstjóri sagði 30
ræður hafa verið fluttar og þegar fundarmenn
höfðu yfirgefið fundarsalinn, sagði hann menn á
svæðinu alltaf málefnalega: „Hér er aldrei
ófriður á fundum eða læti,“ sagði Albert.
Mikið fjölmenni sótti fund í Mánagarði um þjóðlendumálin í Austur-Skaftafellssýslu
Morgunblaðið/Sig. Jóns.
Líflegar umræður urðu á fundinum. Sigurður Björnsson, bóndi á Kvískerjum, er í ræðustól,
Geir H. Haarde fjármálaráðherra og Albert Eymundsson bæjarstjóri hlýða á mál hans.
Ráðherra vonast eftir sátt í málinu. Hér takast í hendur Geir H. Haarde og Örn Bergsson,
bóndi á Hofi í Öræfum. Albert Eymundsson bæjarstjóri fylgist ánægður með.
Bændur mótmæltu,
ráðherra og þing-
menn vilja sættir
Um þrjátíu ræður voru fluttar á líflegum fundi í
Mánagarði í fyrrakvöld. Umræðuefnið var krafa
ríkisins um mörk þjóðlendna í Austur-Skaftafellssýslu.
Í frásögn Sigurðar Jónssonar kemur fram að hiti er í
bændum vegna málsins og niðurstaðna í sambærilegu
máli í Árnessýslu er beðið með eftirvæntingu.
Fólk fjölmennti á fundinn í Mánagarði um þjóðlendumálin í Austur-Skaftafellssýslu.