Morgunblaðið - 11.04.2001, Blaðsíða 53

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. APRÍL 2001 53
Sérfræðingar
í blómaskreytingum
við öll tækifæri
Skólavörðustíg 12,
á horni Bergstaðastrætis,
sími 551 9090.
✝ Ágústa Tómas-dóttir fæddist í
Vík í Mýrdal 3. ágúst
1906. Hún lést á
Dvalarheimilinu
Hlíð á Akureyri 3.
apríl sl. Foreldrar
hennar voru hjónin
Tómas Jónsson frá
Skammadal í Mýr-
dal, f. 14.12. 1866, d.
13.3. 1948 í Vík, og
Margrét Jónsdóttir
frá Breiðuhlíð í Mýr-
dal, f. 12.9. 1867, d.
25.12. 1950. Tómas
og Margrét eignuð-
ust 16 börn og voru þær tvíbura-
systur Ágústa og Lilja fjórðu
yngstu af barnahópnum. Ágústa
giftist 20.9. 1930 Hermanni Ein-
arssyni frá Arngeirsstöðum í
Fljótshlíð, f. 27.1. 1903, d. 6.3.
1941. Börn Ágústu og Hermanns
eru: 1) Halldór verkfræðingur, f.
14.1. 1931, kvæntur Ingveldi Hösk-
uldsdóttur, f. 10.10. 1937. 2) Guð-
laug framhaldsskólakennari, gift
Brynjari Skarphéðinssyni skóg-
ræktarfræðingi, f. 18.11. 1931.
og reiðkennari, f. 27.8. 1973. Sig-
rún stundar háskólanám í Banda-
ríkjunum.
Þegar Ágústa var eins árs göm-
ul veiktist móðir hennar alvarlega
og tvíburasystrunum Lilju og
Ágústu var komið fyrir til bráða-
birgða hjá hjálpsömu fólki. Ágústu
var komið fyrir í Suður-Vík hjá
þeim feðginum Guðlaugu og Hall-
dóri Jónssyni kaupmanni og þar
var Ágústa til heimilis þangað til
hún gifti sig. Ágústa var einn vet-
ur í Reykjavík ásamt Margréti
systur sinni við saumanám og átti
það eftir að koma henni til góða,
þegar hún missti eiginmann sinn.
Hermann fórst í lendingu í Vík 6.
mars 1941. Eftir lát Hermanns
vann Ágústa ýmis störf, en fljót-
lega varð saumaskapurinn hennar
ævistarf. Hún var með saumanám-
skeið víða á vegum Kvenfélaga-
sambands Suðurlands, eða þangað
til hún fékk lömunarveiki 1946.
Næstu árin var hún á Farsóttar-
húsinu í Reykjavík og kom ekki
aftur í Víkina fyrr en á vordögum
1950. Ágústa var mikil félagsmála-
manneskja og var hún m.a. heið-
ursfélagi í kvenfélaginu í Vík og
stórstúku Íslands. Þá var Ágústa
stofnfélagi í Sjálfsbjörg.
Útför Ágústu fer fram frá Vík-
urkirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 14.
Börn Guðlaugar og
Brynjars eru a)
Harpa, útskrifast sem
leikskólakennari frá
Háskólanum á Akur-
eyri í vor, f. 5.11. 1957.
Fyrri maður Hörpu er
Magnús M. Þorvalds-
son arkitekt, f. 11.1.
1958, börn þeirra eru
Brynjar Már náms-
maður, f. 5.3. 1980,
hann á einn son, Alex-
ander Mána, f. 30.10.
2000, með sambýlis-
konu sinni Margréti
Jónsdóttur, f. 29.9.
1981; og Tinna Dögg nemi, f. 15.7.
1985. Seinni maður Hörpu er Æv-
ar Austfjörð kjötiðnaðarmaður, f.
15.11. 1968. Dætur þeirra eru Elsa
Lind, f. 22.6. 1993, og Kolfinna
Mist, f. 30.10. 1996. b) Hermann
Ágúst viðskiptafræðingur, f. 15.6.
1960. Hermann var kvæntur Mar-
gréti Víkingsdóttur ferðamála-
fræðingi, f. 4.8. 1956, og eiga þau
eina dóttur, Guðlaugu nema, f.
6.10. 1981, sem er búsett í Svíþjóð.
3) Sigrún María, tamningamaður
Tengdamóðir mín, Ágústa Tómas-
dóttir, er látin, 94 ára að aldri. Kynni
okkar hófust fyrir réttum 45 árum,
þegar ég fór að venja komur mínar í
Víkina til að hitta Gullu. Það var nota-
legt að koma í litla húsið þeirra
mæðgnanna undir bökkunum og þar
var bæði nóg hjarta- og húsrými.
Tengdamóðir mín hafði ekki farið
varhluta af erfiðleikum og sorgum
þessa lífs, en mér er óhætt að segja að
engum hef ég kynnt sem var gæddur
slíku æðruleysi sem hún. Hennar ein-
falda lífsspeki var „það skiptir ekki
máli hvað lífið úthlutar þér, heldur
hvernig þú bregst við því.“
Ágústa var alin upp hjá heiðurs-
fólkinu Guðlaugu og föður hennar
Halldóri Jónssyni, kaupmanni í Suð-
ur-Vík og það kom í hennar hlut,
kornungrar stúlkunnar, að annast
þau á banasænginni. Þau vitjuðu síð-
an bæði nafns hjá henni og heita börn
Ágústu því nöfnum þeirra. Ég man að
hún sagði mér að sér hefði fundist
þetta svolítið skrítið og verið hálf-
feimin við þetta þar sem hún hefði
ekki verið blóðskyld þeim.
En hvað kom fram, þessi nöfn hafa
aðeins varðveist hjá afkomendum
Ágústu. Ágústa fékk gott uppeldi í
Suður-Vík, hjá Guðlaugu fóstru sinni
lærði hún alls konar handavinnu og
saumaskap, þá lærði hún líka að spila
á orgel.
Þó að tengdamamma væri ekki alin
upp hjá foreldrum sínum og systk-
inum var alltaf afar kært með henni
og þeim, en þó fann ég það oft að hún
saknaði þess að hafa ekki getað verið
meira hjá þeim þegar hún var barn.
Einkum voru það þó samvistirnar við
Lilju tvíburasysturina sem hún sakn-
aði mest, en strax og þær byrjuðu
skólagöngu sína tókst með þeim ein-
læg systraást, enda voru þær ótrú-
lega líkar til líkama og sálar. Eftir að
Ágústa gifti sig og flutti niður í þorpið
fjölgaði ferðunum í foreldrahúsin og
ómetanlegt fannst henni að geta haft
Margréti móður sína síðustu mánuð-
ina sem hún lifði. Margrét dó á heim-
ili Ágústu á jólanóttina 1950.
Ágústa og Lilja tvíburasystir
hennar voru báðar mjög tónelskar
eins og reyndar flest Tómasarbörn
og höfðu fallegar söngraddir og mér
er sagt að þær hafi ekki verið meira
en tólf ára og þegar þær fóru að
syngja í Víkurkirkjukór og þar söng
Ágústa þar til lömunarveikin batt
enda á það, eins og margt annað.
Ágústa gekk í unglingaskólann í
Vík og lærði þar ýmislegt gagnlegt
s.s dönsku, sem hún hafði alla tíð mik-
ið gagn og yndi af.
Þær systur Margrét og Ágústa
voru einn vetur í Reykjavík undir
verndarvæng Sigríðar systur sinnar
og lærðu og unnu á stóru saumaverk-
stæði. Ágústa lærði þar að taka mál
og sníða og kom þetta nám í góðar
þarfir þegar hún var orðin ein með
börnin.
Þau Ágústa og Hermann giftu sig
30. september 1930 og fluttu strax í
húsið Nausthamar undir bökkunum í
Vík. Hermann var bílstjóri hjá Hall-
dórsverslun og vann svo á vetrarver-
tíð hjá Gunnari á Tanganum í Vest-
mannaeyjum. Hermann og Ágústa
létu mikið til sín taka í félags- og
menningarlífi Víkurkauptúns og
Hermanns er minnst sem afburða
leikara og hagyrðings. Hermann
drukknaði í brimlendingu í Vík ásamt
fimm félögum sínum 6. mars 1941, að-
eins 38 ára að aldri, en Ágústa var 34
ára. Halldór var þá 10 ára og Guðlaug
5 ára.
Í hönd fóru erfiðir tímar. Í þá daga
var ekkert tryggingakerfi, annað
hvort varðstu að standa sig og vinna
fyrir fjölskyldunni eða segja þig til
sveitar og það var fjarri skapi tengda-
mömmu. Hún vann fyrst allt sem til
féll, var t.d. ráðskona í brúarvinnu,
vann í sláturhúsinu á haustin og svo
stundaði hún saumaskap.
Fljótlega fór hún að halda sauma-
námskeið víða um Suðurland og í
Vestmannaeyjum fyrir Kvenfélaga-
samband Suðurlands, og var hún alls
staðar aufúsugestur bæði vegna
hæfni sinnar og mannkosta. Eignað-
ist hún marga ævilanga vini á þessum
ferðum sínum.
Ég spurði hana eitt sinn hvernig
þessi námskeið hefðu verið og sagði
hún mér að konurnar hefðu komið
með fataefni á alla fjölskylduna á
námskeiðið og að hún hefði síðan
sniðið og komið undir mát alls konar
fatnaði, allt frá karlmannafötum til
fíngerðustu barnafata. Á þessum
tíma voru nánast engar fatabúðir á
Íslandi og flestur fatnaður var saum-
aður heima. Það sem mér blöskraði
mest var að hún sagðist oft hafa haft
bæði dag- og kvöldnámskeið á sama
tíma, með upp undir tuttugu konur á
hvoru námskeiði og sniðið allt fyrir
þær og haft eftirlit með öllu sauma-
ferlinu. Má þá nærri geta að svefn- og
hvíldarstundir hafa orðið fáar. En
þakklæti kvennanna átti sér engan
endi og gáfu þær Ágústu alltaf rausn-
arlegar gjafir í námskeiðslok.
Hún tengdamamma var ekki bara
afkastamikil við saumaskap heldur
var hún vandvirk og listræn svo af
bar og féll aldrei verk úr hendi.
Handavinnan hennar vakti alltaf
óskipta athygli á handavinnusýning-
um Dvalarheimilisins Hlíðar á Akur-
eyri, en þar dvaldi hún síðustu árin og
má segja að hún hafi unnið í hönd-
unum til síðasta dags.
Tengdamamma fékk lömunarveiki
1946 og bar þess alltaf merki, en þó
að líkaminn væri orðinn lélegur var
sálin ung og frjó til hinstu stundar og
minnið óbilað.
Um áramótin 1956–57 flutti
tengdamamma með okkur Gullu
norður til Akureyrar og má segja að
hún hafi verið fasti punkturinn í lífi
fjölskyldunnar alla tíð síðan. Bjó hún
mjög ár á neðri hæðinni í húsi okkar á
Lögbergsgötu 7 og þar áttu börnin
okkar alltaf athvarf þegar við foreldr-
arnir vorum önnum kafin í íslenska
„lífsgæðakapphlaupinu“.
Með virðingu og væntumþykju
kveð ég tengdamóður mína í þeirri
fullvissu að hún sé komin til betri
heima.
Guð blessi minningu hennar.
Brynjar Skarphéðinsson.
Allt eins og blómstrið eina
upp vex á sléttri grund
fagurt með frjóvgun hreina
fyrst um dags morgunstund,
á snöggu augabragði
af skorið verður fljótt
lit og blöð niður lagði
líf mannlegt endar skjótt.
(Hallgr. Pétursson.)
Elsku amma og langamma. Okkur
langar til að þakka þér fyrir öll góðu
árin sem við áttum saman, alla ást,
þolinmæði og umhyggju sem þú áttir
alltaf nóg af handa okkur. Þraut-
seigja þín og dugnaður verður okkur
að leiðarljósi í framtíðinni, baráttu-
vilji þinn var ótrúlegur, hvað sem á
bjátaði lést þú ekki bugast.
Við minnumst þín sitjandi við borð-
ið þitt í svefnherberginu þínu saum-
andi eða heklandi, þér féll aldrei verk
úr hendi. Þau eru ófá sporin sem þú
hefur sett í dúka, púða og myndir
gegnum árin og ekki eru þær færri
flíkurnar sem þú hefur saumað á okk-
ur.
Þú varst alltaf fastur punktur í til-
veru okkar, hvert sem við fórum viss-
um við alltaf hvar þig var að finna.
Það var alltaf notalegt að vita af þér
heima þegar við komum úr skólanum,
þá var gott að fá kakó og brauð hjá
ömmu.
Ekki reyndist þú börnunum okkar
síður vel eftir að þau fæddust, þau
voru löngum stundum hjá þér í litlu
íbúðinni þinni og undu sér vel. Þau
voru heppin að fá að kynnast lang-
ömmu sinni svona vel. Þau hafa líka
lært mikið af þér og ber t.d. orðaforði
sumra þeirra merki um það.
Við söknum þín en ennfremur vit-
um við það að þú ert í góðum höndum
og þér líður vel. Við biðjum guð að
vernda þig og erum innilega þakklát
fyrir að hafa fengið að hafa þig svona
lengi hjá okkur, að fá að vera svona
mikið hjá þér hefur gert okkur að
betri manneskjum.
Hermann, Harpa, börn og
barnabarn.
Hún Ágústa amma mín er farin.
Hún er farin burt úr þessum heimi en
hún mun alltaf lifa í hjarta mér. Hún
amma var hugrakkasta, blíðasta,
duglegasta og yndislegasta mann-
eskja sem ég hef kynnst.
Fyrstu minningarnar mínar af
henni ömmu eru frá því að ég var
smástelpa í Lögbergsgötunni og
amma bjó á neðri hæðinni. Amma
ilmaði alltaf eins og nýskorin blóm og
hjá henni var líka þessi einstaka
ömmulykt sem mun fylgja mér í
framtíðinni.
Ég man litlu mjúku hendurnar
hennar sem héldu utan um mig og
aldrei hef ég fundið annað eins öryggi
og hlýju. Með einni mjúkri stroku yfir
ennið og nokkrum hlýlegum orðum
gat amma látið allt vont hverfa. Þeg-
ar ég var veik skreið ég upp í rúm til
ömmu og hún hélt utan um mig og
sagði mér sögur. Hún amma kunni
svo margar skemmtilegar sögur. Á
jólunum kveiktum við á kerti og hún
las fyrir mig jólasögur.
Hún amma var snillingur í hönd-
unum og hvert listaverkið á fætur
öðru sá dagsins ljós. Mikið reyndi
hún amma mín að kenna mér útsaum
og alls konar handavinnu, en þar sem
ég gat ekki setið kyrr í meira en eina
mínútu í senn, gekk það hálf brösug-
lega. En við amma gerðum aðra hluti
saman því að hún hafði alltaf tíma fyr-
ir mig. Við spiluðum á spil, fórum í
labbitúra niður í búðina á horninu og
alltaf laumaði hún að mér smánammi.
Amma var einstök manneskja og ég
held að ég eigi varla eftir að hitta
hennar jafningja.
Þegar ég var þriggja ára fór ég að
eiga erfitt með að ganga, vildi t.d.
ekki ganga stigana heima og allir á
heimilinu töluðu um letina í krakk-
anum, nema amma. Ég man það eins
og það hefði gerst í gær, þegar amma
settist efst í stigann og bauð mér að
setjast á bakið á sér og þannig bar
hún mig á bakinu hvert sem ég vildi,
jafnvel niður í búðina á horninu.
Þannig sá hún um að ég missti ekki af
öllu gamninu. Amma vissi nefnilega á
undan öllum, jafnvel læknunum að
eitthvað var að fætinum á mér. Þetta
var amma, alltaf að hjálpa öðrum og
jafnvel fórna sér fyrir haga annarra.
Amma fékk lömunarveiki sem ung
kona og læknarnir sögðu henni að
hún gæti sennilega aldrei gengið
framar, en hún sætti sig ekki við það
og með tímanum tókst henni að læra
að ganga, þótt hún yrði nú aldrei
neinn göngugarpur aftur hún amma
mín. Amma gekk við staf þegar hún
var að bera mig á bakinu um allar
trissur og ég veit það núna, þó að ég
skildi það ekki þá, að þetta var mjög
erfitt fyrir hana en amma lét það ekki
á sig fá. Hún hafði gengið í gegnum
mikla erfiðleika um ævina en var allt-
af svo bjartsýn og jákvæð og oft sagði
hún að Guð legði aldrei meira á neina
manneskju en hún gæti borið. Ég
kann svo margar sögur um góð-
mennsku ömmu að þær myndu fylla
heila bók. Núna er ég við háskólanám
í Bandaríkjunum og ég skrifaði ný-
lega ritgerð um hana ömmu sem ég
nefndi: „Amma gefur mér innblást-
ur“. Amma fór aldrei í háskóla vegna
peningaskorts en hún var án efa ein
greindasta manneskja sem ég hef
kynnst.
Ég var mikið hjá ömmu þegar ég
var að alast upp og hún kenndi mér
svo margt. Hún kenndi mér merk-
ingu orða eins og örlæti, styrkur, bar-
áttuvilji, hreinskilni, jákvæði og ótal
margt annað. Amma hvatti mig alltaf
og fyrir það er ég henni ævinlega
þakklát.
Elsku amma mín, ég mun aldrei
gleyma því sem þú hefur gert fyrir
mig og ég vona að þegar ég eignast
dóttur, sem mun bera þitt nafn, að
hún muni erfa þó ekki væri nema brot
af persónuleika þínum, þá yrði hún
heppnasta manneskja í heimi.
Elsku amma mín, ég mun alltaf
elska þig og þú munt alltaf lifa í
hjarta mér. Nú ertu komin til Guðs og
til afa og ég veit að þú ert ánægð með
það. Þú kenndir mér að biðja þegar
ég var barn og nú langar mig að biðja
með þér bænina sem við báðum svo
oft saman.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni.
Sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
Sigrún María Brynjarsdóttir.
Látin er í hárri elli Ágústa móð-
ursystir mín. Hún var síðust til að
kveðja af stórum hópi systkina frá
Vík í Mýrdal. Ágústa var uppalin í
Suður-Vík og í Vík dvaldist hún að
mestu í nærri hálfa öld og giftist góð-
um manni, Hermanni Einarssyni, og
eignaðist með honum tvö mannvæn-
leg börn, Halldór og Guðlaugu, sem
uxu úr grasi í þessu sérstæða og fal-
lega byggðarlagi. Skyndilega knúði
sorgin dyra, er heimilisfaðirinn fórst í
sjóróðri á opnum báti í mars 1941.
Ágústa hélt heimili í Vík eftir slysið,
þar til hún fluttist til Guðlaugar dótt-
ur sinnar og Brynjars, tengdasonar-
ins, norður til Akureyrar. Á Akureyri
undi hún sér vel alla tíð síðan.
Allt frá bernsku minni á fjórða tug
síðustu aldar hefur Gústa frænka
skipað vissan heiðurssess í frænd-
garðinum og liggja til þess ýmsar or-
sakir. Frænka kom nærri árvisst í
heimsókn á æskuheimili mitt, Breiða-
bólstað á Síðu, ásamt börnunum.
Hermann keyrði vörur fyrir Hall-
dórsverslun allt frá Reykjavík og
austur í Fljótshverfi eða eins langt
austur og bílfært var. Ferðin frá Vík
að Kirkjubæjarklaustri tók þá 4-5
tíma eftir ástandi vega og vatna. Það
fylgdi því jafnan tilhlökkun hjá ung-
um sem öldnum á Breiðabólstað þeg-
ar von var á Gústu með börnin, og
ánægja með dvöl hennar þar. Það var
viss heimsborgarabragur yfir
frænku, hún var ófeimin og hress í
bragði, kunni skil á flestum málum og
þekkti allt og alla í Vestur-Skafta-
fellssýslu, og minnið nánast óbrigð-
ult. Hún var forkur duglegur og mikil
saumakona enda fengin til að kenna
saumaskap í sýslunni og víðar á Suð-
urlandi. Hún var söngelsk og söng í
kirkjukór og minnist ég þess sérstak-
lega í æsku þegar flestir hlustuðu á
allt sem kom úr útvarpstækinu, að
nær án undantekningar þekkti hún
sönglög, söngvaraog höfund lags og
ljóðs. Mér þóttu gáfur Gústu frænku
með ólíkindum þegar ég var barn og
hún hélt þeim sessi í huga mínum og
margra annarra vina og vandamanna
alla tíð. Frænka fékk lömunarveiki á
fimmta áratugnum og var lengi mikið
veik en með óbilandi kjarki og bjart-
sýni sýndi hún og sannaði að fólk get-
ur verið heilsuveilt en lifað skemmti-
legu og árangursríku lífi ef
skaphöfnin er í lagi. Til marks um það
er fjöldi útsaumsmynda, dúka, sæng-
urvera og púða sem hún bjó til á sinn
listræna hátt, oftast til að gefa öðrum.
Ekki bilaði minnið við veikindin og
minnist ég þess er hún fór með okkur
hjónum frá Akureyri að Mývatni á
sjöunda áratugnum að hún var eins
og alfræðibók um leiðarlýsingu og
nöfn á bæjum og ábúendum. Þetta
lék hún eftir er hún var orðin níræð
og fór með okkur ferð fram í Leyni-
ngsdal vestan Eyjafjarðarár og síðan
norður með byggðinni austan árinn-
ar, þá tíundaði hún nöfn á flestum
bæjum og ábúendum.
Ágústa var ættrækin og vinamörg
og ræktaði samskipti við fólk af kost-
gæfni. Hún var síðustu áratugina í
skjóli dóttur sinnar Guðlaugar og
Brynjars, sem var henni kær tengda-
sonur. Halldór sonur hennar og Inga
kona hans komu reglulega í heimsókn
til hennar frá Svíþjóð, þar sem þau
eru búsett, og einnig var stöðugt
símasamband þar á milli. Þetta skipti
frænku verulegu máli því hún lifði líf-
inu lifandi og vildi fylgjast daglega
með sínu fólki. Við fjölskyldan,
frændfólk og vinir kveðjum í dag
óvanalega litríka og góða konu sem
var ætt okkar, Tómasarættinni, til
mikils sóma, sem og sameiningar-
tákn.
Guð blessi börn hennar, tengda-
börn, barnabörn og langömmubörn.
Far þú í friði, kæra frænka.
Guðmundur Snorrason.
ÁGÚSTA
TÓMASDÓTTIR