Morgunblaðið - 04.07.2001, Side 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 4. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HVAÐ er til ráða þegar takast
skal á við sígild leikhúsverk? Góðir
leikhúsmenn geta staðsett sig ein-
hvers staðar á milli tveggja póla:
annars vegar að setja verkið upp
eins og halda mætti að höfundurinn
hefði séð það fyrir sér á sviði – jafn-
framt því að gefa áhorfendum nýja
og ferska sýn á verkið – eða hins
vegar að láta hefðina lönd og leið og
vinna sýninguna út frá eigin brjóst-
viti og listrænum hughrifum sem
verkið vekur. Íslenskir áhorfendur
fengu að sjá fyrstu hefðbundnu upp-
færsluna á Fröken Júlíu 1924 hjá
Leikfélagi Reykjavíkur en þurftu að
bíða til 1976 til að fá að sjá nýstár-
legri útfærslu, þá í anda Grotowskis:
Fröken Júlía – alveg óð var í leik-
stjórn Ingu Bjarnason og Nigel
Watson sem léku jafnframt í verkinu
ásamt Sólveigu Halldórsdóttur.
Skemmst er að minnast sýningar Al-
þýðuleikhússins 1992 sem notaðist
við titilinn Fröken Julie og þýðingu
Einars Braga. Sigrún Valbergsdótt-
ir leikstýrði þar á hefðbundnum nót-
um.
Þó að Fröken Júlía hafi þótt bylt-
ingarkennt og hneykslanlegt leikrit
þegar það var frumsýnt 1888 þá er
það „óskaplega gamaldags verk,“
eins og Matthías Johannessen
komst að orði í Mbl. 26. nóv. 1995, en
bætir svo við: „Samt hefur það enzt
nokkuð vel.“ „Að sjálfsögðu eru
bjórar í Fröken Júlíu og Föðurnum;
miklir bjórar sem skipta okkur máli
vegna þess að höfundurinn er mikið
skáld. En verkin eru ekki brýn að
sama skapi og þau voru. Þau eru
félagslega dauð ef svo mætti segja,
bergmálsleg áminning úr öld sem er
umhverfi okkar framandi.“ Hættan
sem felst í því að setja verkin upp á
forsendum ritunartímans er að nú-
tímaáhorfendur finni engan sam-
hljóm með persónunum – hættan
sem felst í því að notast einungis við
verkin sem útgangspunkt fyrir
vinnu listamannanna sem að sýning-
unni standa er að tengslin við upp-
haflega merkingu verksins rofni al-
gjörlega. Kúnstin er að fara bil
beggja, finna nýjan og áhugaverðan
flöt á verkinu jafnframt því að vera
því trúr en finna um leið útrás fyrir
allar listrænar hvatir sínar.
En af hverju er sérstök ástæða til
að velta vöngum yfir ofangreindu
núna? Jú, einmitt á laugardagskvöld
var frumsýnd mjög áhugaverð sýn-
ing byggð á Fröken Júlíu Strind-
bergs; Fröken Júlía – enn og aftur
alveg óð. Sigrún Sól Ólafsdóttir hef-
ur þýtt verkið að nýju og fer á
stundum frjálslega með textann
(sérstaklega skemmtilegur útúr-
snúningur með hamsturinn). Það er
ekki útlokað að hún hafi orðið fyrir
einhverjum áhrifum af mynd Mike
Figgis, Miss Julie frá 1999. Hvað um
það, hér er texti Strindbergs not-
aður, næstum í heild sinni, og aðeins
bætt við stuttum enskum og frönsk-
um lagatextum. Þar sem sérhver ís-
lenskur meðaláhorfandi hefur séð
einhverja eftirlíkingu af þessu verki
Strindbergs, a.m.k. ótalmörgum
sinnum verk í sama stíl, ætti honum
að vera ljóst – út frá þýðingu Sig-
rúnar Sólar með augljósum frávik-
um – hvernig verkið liti út á sviði
sett upp með hefðbundnu sniði. Hér
kraumar nefnilega snilld Strind-
bergs hvarvetna undir yfirborðinu;
leikararnir komast ekki hjá því að
skila henni þrátt fyrir óhefðbundnar
aðferðir.
Stærsti kosturinn við sýninguna
er hve aðstandendur hennar njóta
sín vel. Hér ríkir óheft tjáningar-
frelsi – frelsi sem kallar fram allt hið
besta í listamönnunum, frelsi sem
eðli málsins vegna tapast strax og
komið er inn fyrir veggi stofnana-
leikhúsanna. Hér fá allir að leggja
sig alla fram, hér er ekkert sem
hindrar og enginn sem hefur alræð-
isvald yfir öðrum. Sýningar af þessu
tagi eru sjaldgæfar í íslensku leik-
húslífi; þeirra er helst að vænta í
tengslum við nútímadans. Þessi sýn-
ing er þar engin undantekning, eina
hópatriðið er danskennt auk þess
sem allar persónurnar taka einhvern
tíma sporið í sýningunni. Aftur á
móti eru dansatriðin hér undantekn-
ing frekar en regla þó að hreyfingar
leikaranna séu alltaf úthugsaðar.
Rúnar Guðbrandsson nálgast
verkefni sín á annan hátt en flestir
aðrir íslenskir leikstjórar. Líkams-
beitingin gegnir mun veigameira
hlutverki í túlkun hans. Það er
greinilegt að þessi nálgun á betur
við Árna Pétur Guðjónsson en hefð-
bundin leikhúsvinna, styrkur hans
sem leikara er fyrst og fremst fólg-
inn í hvernig hann notar líkamann
sem tæki til að túlka tilfinningar og
skapa hughrif. Hér kemur menntun
hans og reynsla sér best og Árni
blómstrar í hlutverki Kristins kokks
sem hann túlkar af miklum krafti og
fjölbreytileika án þess þó að skilja
algerlega við hina upphaflegu per-
sónu Kristínar eldabusku. Þjónninn
Jean hefur einnig skipt um kyn í
þessari sýningu og heitir hér Jenný.
Í stað þess að segja einhvern sann-
leika um ástir samkynhneigðra
kvenna ýta þessi umskipti enn frek-
ar undir tilfinninguna að Jenný sé
sterkari aðilinn í sambandi hennar
við fröken Júlíu, en á nítjándu öld
má ætla að áhorfendur tækju yfir-
burði karlmannsins Jeans sem gefn-
um hlut, að frátalinni félagslegri
stöðu hans. Sigrún Sól Ólafsdóttir
skemmtir sér konunglega við að
túlka þessa sterku konu, en hún
virðist ekki girnast fröken Júlíu
kynferðislega heldur miklu fremur
vilja ná yfirráðum yfir henni og að
lokum niðurlægja hana og eyði-
leggja. Pálína Jónsdóttir leikur frök-
en Júlíu og gerir hlutverkinu ein-
staklega góð skil. Hún náði vel að
fylgja frökeninni í geðsveiflunum
niður í öldudali örvæntingar og upp
á tinda stórlætisins auk þess sem
hreyfingar hennar voru agaðar og
söngurinn góður. Þarna hafa þessir
þrír leikarar skapað sér drauma-
hlutverk þar sem hver og einn getur
sýnt það sem í honum býr.
Mikil samvinna var á milli hönn-
uða búninga, leikmyndar og ljósa,
enda er útlit sýningarinnar sláandi
fallegt og heildstætt. Tónlist eftir
Pálma J. Sigurhjartarson átti vel við
anda verksins og hópatriðið var full-
komið uppbrot á togstreitunni milli
þremenninganna.
Sýningin er umfram allt vandlega
unnin, nýstárleg, skemmtileg og
skapandi. Hér eru til staðar þær for-
sendur sem þurfa að vera til staðar
til að byggja vel heppnaða sýningu á
sígildum grunni: þor, þroski og óheft
sköpunargleði og með þetta þrennt
að leiðarljósi hafa þeir sem að sýn-
ingunni standa fengið algjöra list-
ræna útrás.
Að finna listrænum
hvötum sínum útrás
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
„Pálína Jónsdóttir leikur fröken Júlíu og gerir hlutverkinu einstaklega
góð skil,“ segir Sveinn Haraldsson m.a. í umsögn sinni um sýninguna. Í
baksýn sést í Árna Pétur Guðjónsson, sem lék Kristin.
LEIKLIST
E i n l e i k h ú s i ð
í S m i ð j u n n i
Höfundur: August Strindberg. Þýð-
ing: Sigrún Sól Ólafsdóttir. Tónlist:
Pálmi J. Sigurhjartarson. Leik-
stjórn: Rúnar Guðbrandsson. Útlits-
hönnun: Egill Ingibergsson (ljósa-
hönnuður), Kristína R. Berman
(búningahönnuður) og Móeiður
Helgadóttir (leikmyndahönnuður).
Leikarar: Árni Pétur Guðjónsson,
Pálína Jónsdóttir og Sigrún Sól
Ólafsdóttir. Leikendur í hópatriði:
Aino Freyja Järvelä, Árni Pétur
Reynisson, Einar Rafn Guðbrands-
son, Einar Þ. Samúelsson, Gísli B.
Heimisson, Guðjón Óskarsson, Guð-
mundur Elías Knutsen, Halla
Margrét Jóhannesdóttir, Helgi Ró-
bert Þórisson, Huld Óskarsdóttir,
Ingibjörg Stefánsdóttir, Júlía
Hannam, Kolbrún Anna Björns-
dóttir, Linda Sif Þorláksdóttir, Þor-
lákur Lúðvíksson og Þóra Bryndís
Þórisdóttir. Laugardagur 30. júní.
FRÖKEN JÚLÍA – ENN
OG AFTUR ALVEG ÓÐ –
Sveinn Haraldsson
SUMARTÓNLEIKAR í Skálholts-
kirkju, elsta sumartónlistarhátíð
landsins, verður haldin í tuttugasta
og sjöunda sinn í sumar. Boðið er
upp á tónleika fimm helgar í júlí og
ágústmánuði og hefst hátíðin laug-
ardaginn 7. júlí. Að vanda er lögð
áhersla á flutning íslenskrar kirkju-
tónlistar, svo og barokktónlistar.
Tvær fyrstu helgarnar ræður ís-
lensk tónlist ríkjum. Staðartónskáld
sumarsins eru þau Jón Nordal og
Karólína Eiríksdóttir. Það er söng-
hópurinn Hljómeyki undir stjórn
Bernharðs Wilkinsonar sem sér um
flutning verka Jóns Nordal fyrstu
tónleikahelgina, 7. og 8. júlí. Einnig
flytur Lenka Mátéová fyrstu helgina
orgelverk eftir Petr Eben og Hljóm-
eyki ásamt með Lenku flytja verkið
Dýrðin og draumurinn eftir Richard
Rodney Bennett.
Önnur helgin, 14. og 15. júlí, er til-
einkuð Karólínu Eiríksdóttur. Verk
hennar fylla tvær efnisskrár og
spanna tímabilið 1979-2001. Flutt
verða söng- og einleiksverk fyrir
fiðlu og þættir úr verkinu Maður lif-
andi, óperuleik um dauðans óvissan
tíma. Einnig verður frumflutt nýtt
verk eftir Karólínu fyrir einsöngv-
ara, kór, óbó, víólu, selló og sembal.
Bachsveitin í Skálholti
Þriðju tónleikahelgina 28. og 29.
júlí flytur Bachsveitin í Skálholti
konserta og kammerverk frá bar-
okktímanum. Leiðari Bachsveitar-
innar s.l. sjö sumur hefur verið hol-
lenski fiðluleikari Jaap Schröder.
Einleikari með Bachsveitinni er Pet-
er Tompkins óbóleikari.
Það eru verk eftir Henry Purcell
og Johann Sebastian Bach sem
munu hljóma í Skál-
holtskirkju um versl-
unarmannahelgina
4.-6. ágúst.
Ítalski sönghópur-
inn Schola Gregor-
iana Virorum undir
stjórn Alberto Turco
ásamt orgelleikaran-
um Giancarlo Parodi
mun flytja gregors-
söng og forna kirkju-
söngva á síðustu tón-
leikahelginni, 11. og
12. ágúst. Einnig flyt-
ur Giancarlo Parodi,
einn fremsti orgel-
leikari Ítala, orgel-
verk eftir tónskáld
endurreisnar- og barokktímans.
Námskeið í gregorssöng
Með ítölsku gestunum kemur
munkurinn Dom Daniel Saulnier
O.S.B. en hann mun halda námskeið
í gregorssöng á vegum Stofnunar í
helgisiðafræðum í Skálholti 9. og 10.
ágúst. Einnig flytur hann erindi um
gregorssöng í Skálholtsskóla laugar-
daginn 11. ágúst.
Aðrir fyrirlesarar í sumar verða
sr. Gunnar Björnsson, en hann mun
fjalla um Hallgrím Pétursson, skáld-
skap hans og samtíma 7. júlí, Karó-
lína Eiríksdóttir mun kynna eigin
verk laugardaginn 14. júlí, sr. Sig-
urður Sigurðarson vígslubiskup seg-
ir frá Þorláki helga og áhrifum hans
á sögu Skálholtsstaðar 28. júlí og 4.
ágúst mun Jaap Schröder fjalla um
Henry Purcell og upphaf fiðluleiks á
Englandi á 17. öld.
Í tengslum við síðustu tónleika-
helgina verður haldin handritasýn-
ing í Skálholtskirkju á vegum Stofn-
unar í helgisiðafræðum. Einnig
stendur yfir myndlistarsýning í
Skálholtsskóla nú í sumar þar sem
gefur að líta listaverk eftir staðar-
listakonurnar Önnu Torfadóttur og
Þorgerði Sigurðardóttur.
Tónleikatími
Tónleikarnir verða haldnir í Skál-
holtskirkju kl. 15 og 17 á laugardög-
um og kl. 15 á sunnudögum. Sum-
artónleikarnir styrkja helgihald í
Skálholtskirkju með þátttöku tón-
listarmanna í messum, sem verða á
sunnudögum kl. 17 en tónlistarflutn-
ingur hefst kl. 16:40 fyrir messu. Að-
gangur að öllum tónleikum og fyr-
irlestrum er ókeypis.
Jón Nordal og
Karólína Eiríksdótt-
ir staðartónskáld
Jón
Nordal
Karólína
Eiríksdóttir
Sumartónleikar í Skálholtskirkju
ARI Páll Kristinsson, forstöðumað-
ur Íslenskrar málstöðvar, heldur
fyrirlestur í dag, miðvikudag, kl. 15–
16.30 í Norræna
húsinu. Fyrirlest-
urinn nefnist Ís-
lenskt mál og
málstefna og er í
fyrirlestraröðinni
Menning, mál og
samfélag. Ari Páll
fjallar um ís-
lenska tungu og
málrækt. Að fyr-
irlestrinum lokn-
um svarar hann spurningum við-
staddra. Fyrirlesturinn verður
fluttur á norsku.
Fyrirlestur
um íslenska
tungu
Ari Páll
Kristinsson
LISTASAFN Reykjavíkur hefur
þekkst boð utanríkisráðuneytisins og
sendiráðsins í Berlín um að setja upp
sýningu í sameiginlegri funda- og
upplýsingamiðstöð norrænu sendi-
ráðanna í Berlín dagana 5. júlí til 26.
ágúst. Sýningin sem varð fyrir valinu
er Gullpensillinn en hún var á sýningu
Listasafns Reykjavíkur – Kjarvals-
staða frá janúar til mars á þessu ári.
Gullpenslana skipa Birgir Snæ-
björn Birgisson, Eggert Pétursson,
Georg Guðni Hauksson, Hallgrímur
Helgason, Helgi Þorgils Friðjónsson,
Sigurður Árni Sigurðsson, Þorri
Hringsson, Daði Guðbjörnsson, Inga
Þórey Jóhannsdóttir, Jóhann L.
Torfason, Jón Bergmann Kjartans-
son, Kristín Gunnlaugsdóttir, Sigríð-
ur Ólafsdóttir og Sigtryggur Bjarni
Baldvinsson. Hin sjö síðastnefndu
verða viðstödd opnun sýningarinnar
auk forstöðumanns Listasafns
Reykjavíkur, Eiríks Þorlákssonar.
Gullpensl-
ar í Berlín
EYÞÓR Ingi Jónsson organisti held-
ur tónleika í Breiðholtskirkju í kvöld,
miðvikudagskvöld, kl. 20. Þar mun
hann spila tónlist eftir J.S. Bach,
Dietrich Buxtehude, Francois Cou-
perin, Felix Mendelssohn og útsetn-
ingar á sænskum þjóðlögum. Eyþór
er nú við nám við kirkjutónlistar-
deild Tónlistarháskólans í Piteå í
Svíþjóð en hefur starfað víða um
land sem organisti, kórstjóri og
kennari. Aðgangseyrir er 800 kr.
Orgeltón-
leikar í Breið-
holtskirkju
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦
SLÓÐ fiðrildanna eftir Ólaf Jóhann
Ólafsson kom nýlega út á Ítalíu og
hafa umsagnir þarlendra blaða verið
lofsamlegar. Í
Corriere della
Sera sagði meðal
annars að kaflar
úr bókinni væru
„nánast ógleym-
anlegir“, gagn-
rýnandi Il Tempo
ritaði að bókin
gripi lesandann
og í Gazzetta di
Parma sagði að
sagan væri „undurfagurt dæmi um
eintal sálarinnar“. Nú hefur einnig
verið gengið frá samningum um út-
gáfu á Slóð fiðrildanna til Portúgal og
Kína. Þar með hefur rétturinn á bók-
inni verið seldur til tíu landa frá
Bandaríkjunum til Austur-Asíu. Það
er Temas & Debates sem gefur bók-
ina út í Portúgal en Chongqing í Kína.
Slóð fiðrild-
anna á Ítalíu
Ólafur Jóhann
Ólafsson
♦ ♦ ♦