Morgunblaðið - 25.07.2001, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 25. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
CARL F. Steinitz, sem erprófessor við landslags-arkitektadeild Harvard-háskóla, hélt tvo fyrir-
lestra hér á landi í síðustu viku, á
vegum Háskóla Íslands og
Rammaáætlunar um nýtingu
vatnsafls og jarðvarma, sem rík-
isstjórnin hefur ákveðið að ráðast í
til að leggja mat á og flokka virkj-
unarkosti hér á landi. Fyrri fyr-
irlesturinn fjallaði um aðferðir
sem notaðar eru við að meta
landslag og sá síðari um mat á
landslagi á hálendi Íslands. Þann
fyrirlestur hélt Steinitz eftir að
hafa ferðast í þrjá daga um há-
lendi Íslands, heimsótt svæði sem
hefur verið raskað vegna fram-
kvæmda og önnur sem eru al-
gjörlega ósnortin.
Steinitz hefur í rúm 30 ár unnið
við að leggja mat á gildi landslags,
með áherslu á sjónræna upplifun
og komið að fjölda verkefna víða
um heim þar sem hann hefur lagt
mat á hvernig heppilegt sé að
leggjast í framkvæmdir á ósnortnu
svæði, og hvort náttúran og sú
starfsemi sem er fyrirhuguð á um-
ræddu svæði geti átt samleið. „Ég
hef ferðast hér í þrjá daga, það
gerir mig ekki að sérfræðingi en
ég hef mikla hliðstæða reynslu
annars staðar frá þar sem ég hef
hjálpað við að móta umræðuna,“
segir Steinitz.
Nauðsynlegt að ráðist verði
í heildarmat á hálendinu
Í samtali við Morgunblaðið segir
Steinitz að í tengslum við Kára-
hnjúkavirkjun standi Íslendingar
frammi fyrir ákvörðun um hvort
þeir ætla að láta hugsanlegan
efnahagslegan ávinning til tiltölu-
lega skamms tíma ráða ferðinni,
eða hvort þeir hyggist líta til
menningar- og efnahagslegs ágóða
til lengri tíma. Hann segist hafa
víða um heim séð staði þar sem
framkvæmdir, sem ráðist var í
vegna skammtímahagsmuna, hafi
haft í för með sér mikil vandamál
til langs tíma.
Hann tekur sem dæmi að þegar
Bandaríkjamenn ákváðu að smíða
kjarnorkusprengjur hafi menn vit-
að að framleiðslan myndi hafa
mikinn úrgang í för með sér.
„Fólk vissi að þessi iðnaður myndi
valda miklum vandamálum til
langs tíma en að til skamms tíma
væri hann mikilvægur fyrir þjóð-
arhagsmuni. Niðurstaðan er óbæt-
anlegt tjón á mörg hundruð fer-
kílómetra svæði,“ segir Steinitz.
Hann bendir á að þarna hafi ekki
verið um að ræða sérstaklega fall-
egt landslag, eða sérstakt á nokk-
urn hátt og að Bandaríkjamenn
hafi vissulega úr fleiri ferkílómetr-
um að moða en Íslendingar.
Steinitz segist ekki telja að gera
þurfi frekari rannsóknir á Kára-
hnjúkasvæðinu sjálfu. „Það þarf
hins vegar að nýta þá sérfræði-
þekkingu á gróðri, dýralífi, jarð-
fræði og náttúru sem fyrir er á Ís-
landi og ráðast í heildarmat á
landslagi á hálendi Íslands. Það
þarf að flokka hvaða svæði þarf að
vernda og hvaða svæði geti hentað
fyrir framkvæmdir og hafa síðan
nokkra flokka þar á milli. Það ætti
að hefjast handa við þessa vinnu
sem fyrst og ekki gera miklar
breytingar á svæðinu þangað til
heildarmatið liggur fyrir,“ segir
Steinitz.
Hann bendir á að slíkt mat hafi
verið gert í Nýja-Sjálandi, sem er
á margan hátt líkt Íslandi, og í
Bretlandi. „Það þarf að skilgreina
hvert langtímaverðmæti svæðisins
er og athuga þá hvaða möguleikar
standi til boða til skamms tíma lit-
ið. Eins og málum er háttað nú er
ráðist í framkvæmdir og síðan at-
hugað eftir á hvað stendur eftir.
Það er öfugsnúinn þankagangur,“
segir Steinitz.
Arðsemisútreikningar
ferðamannaiðnaði í hag
Fórnarkostnaður náttúrunnar
hefur verið nokkuð í umræðunni
hér á landi í tengslum við Kára-
hnjúkavirkjun. Steinitz segir að
margar aðferðir séu notaðar við að
meta verðmæti landslags út frá
hagfræðilegum forsendum. Hann
segir að efnahagsleg rök eigi að-
eins að hluta til við þegar ákvarð-
anir um viðamiklar framkvæmdir
eru teknar.
Hann segist telja að efnahagsleg
rök mæli frekar með uppbyggingu
ferðamannaiðnaðar á svæðinu en
virkjunum. „Því lengri tíma sem
þú tekur með í myndina því sterk-
ari eru rökin fyrir uppbyggingu
ferðamannaiðnaðar. Uppbygging
ferðamannaiðnaðar krefst ekki
mikilla fjárfestinga, sem oft er
vanmetið. Einhvern tímann í fram-
tíðinni verður öll nútímatækni úr-
elt, en ég hef aldrei séð að kostn-
aðurinn við að fjarlægja
verksmiðju eða orkuver sé tekinn
með í arðsemisútreikningum slíkra
framkvæmda. „Ég hef séð margar
yfirgefnar verksmiðjur og mörg
yfirgefin orkuver. Landið ykkar er
of lítið til að hafa slíkt, en þið
munuð standa frammi fyrir þess-
um vanda. Það er óhjákvæ
segir Steinitz.
Hann telur að Ísland h
möguleika í ferðaþjónustu
er mjög frábrugðið öðru
ópulöndum og aust
Bandaríkjanna. Á Ísland
breytt landslag sem er t
ósnortið af nútímatækni
eitt atriði af heildinni er
stakt út af fyrir sig. Þa
stærri gljúfur og hærri f
Íslandi. Vatnajökull er
einstakur í Evrópu en þa
til stærri jöklar annars
Enginn annar staður h
þessa heild á svæði sem
stærra en svo að það býð
skemmtun og lærdóm
tíma. Verði smám saman k
Prófessor við Harvardháskóla telur virkjun við Ká
Skammtímah
mega ekki rá
Horft norður yfir Kringilsárrana, með Jöku
Carl Steinitz prófessor
segir nauðsynlegt að
hálendi Íslands verði
metið í heild. Annars sé
hætta á að smám
saman eyðileggist
heildarmynd svæðisins
vegna einstakra
framkvæmda, sem
ráðist sé í með skamm-
tímahagsmuni að leið-
arljósi. Þetta segir
hann, í samtali við Nínu
Björk Jónsdóttur,
óskynsamlegt.
Carl F. Steinitz prófess
skóla, hélt tvo
AFTARLEGA Á MERINNI
SÖGULEGT TÆKIFÆRI
Samkomulagið, sem náðist áloftslagsfundinum í Bonn ífyrradag um framkvæmd
Kyoto-bókunarinnar við loftslags-
samning Sameinuðu þjóðanna, færir
ríkjum heims upp í hendurnar sögu-
legt tækifæri til að afstýra miklum
umhverfisvanda og skila betra búi
til komandi kynslóða. Um tíma leit
út fyrir að tækifærið myndi glatast;
að Kyoto-bókunin um takmarkanir á
losun gróðurhúsalofttegunda yrði
aldrei staðfest vegna andstöðu
Bandaríkjanna. Samkomulagið í
Bonn ber hins vegar vott um að iðn-
ríkin séu upp til hópa reiðubúin að
færa fórnir til þess að ná tökum á
loftslagsmálunum, þrátt fyrir að
voldugasta ríki heims hafi reynt að
firra sig ábyrgð. Stjórnvöld í þess-
um ríkjum virðast reiðubúin að horf-
ast í augu við þær hættur, sem vís-
indamenn telja á ferðinni, gerum við
ekkert til að takmarka útblástur
gróðurhúsalofttegunda.
Einangrun Bandaríkjanna í lofts-
lagsmálunum er hrópleg eftir fund-
inn í Bonn. Bush forseti hefur sagzt
ætla að leggja fram tillögur um ein-
hliða aðgerðir til að berjast gegn út-
blæstri gróðurhúsalofttegunda, en
enn bólar ekkert á þeim. Þvert á
móti virðist orkuáætlun forsetans
gera ráð fyrir meiri útblæstri, a.m.k.
til skamms tíma. Samkomulagið í
Bonn dregur úr trúverðugleika
Bush í utanríkismálum og því verður
vart trúað að Bandaríkin muni
standa utan þess til langframa.
Gera verður ráð fyrir að á næstu
árum verði jafnframt leitazt við að
fá þróunarríkin til að taka á sig
skuldbindingar um minnkun út-
blásturs, líkt og iðnríkin hafa nú
undirgengizt. Bandarísk stjórnvöld
hafa gert kröfu um slíkt, en þau
verða að átta sig á að ein forsendan
fyrir því að þróunarríkin axli hluta
af byrðunum, er sú að Bandaríkin,
sem bera ábyrgð á fjórðungi alls út-
blásturs gróðurhúsalofttegunda,
gangi á undan með góðu fordæmi.
Byrjað er að undirbúa þátttöku þró-
unarríkja í baráttunni við gróður-
húsaáhrifin með stofnun sjóðs, sem
mun auðvelda þeim að taka í notkun
nýja og umhverfisvænni tækni. Eins
og mál standa nú, hyggjast Banda-
ríkin ekkert leggja af mörkum til
sjóðsins.
Séð af íslenzkum sjónarhóli er
samkomulagið í Bonn ekki sízt
ánægjulegt fyrir þær sakir, að þar
náðist samstaða um að tekið yrði til-
lit til viðleitni ríkja til að binda
koltvísýring með skógrækt og jafn-
framt landgræðslu. Eins og fulltrú-
ar Íslands á fundinum benda rétti-
lega á, stuðlar þetta ákvæði ekki
einvörðungu að því að auðvelda okk-
ur að undirgangast útblástursmörk
þau sem ákveðin eru í Kyoto-bók-
uninni, heldur hvetur það okkur líka
til dáða í baráttunni fyrir endur-
heimt landgæða á Íslandi.
Enn er óútkljáð hver verða afdrif
„íslenzka ákvæðisins“ svokallaða,
sem samþykkt var í Kyoto á sínum
tíma, um að skoða þurfi sérstaklega
aðstæður lítilla hagkerfa þar sem
einstakar framkvæmdir geti haft
mikil áhrif á heildarútblástur. Það
breytir ekki því að niðurstaða Bonn-
fundarins eykur líkurnar á því að Ís-
land sjái sér fært að staðfesta
Kyoto-bókunina.
Okkur ber að leita allra leiða til
þess að geta staðið með öðrum iðn-
ríkjum í þessu máli. Annað væri
einkar varasamt, ekki sízt vegna
ímyndar og orðspors Íslands á al-
þjóðlegum vettvangi. Við þurfum að
vera reiðubúin til að breyta lífshátt-
um okkar í þágu umhverfisins. Í síð-
ustu viku var kynnt skýrsla um það
hvernig stefna mætti að minnkun út-
blásturs frá sístækkandi bílaflota
Íslendinga, m.a. með því að lækka
skatta á litlum dísilbílum og með
aukinni fræðslu og áróðri. Þetta er
dæmi um að við getum náð settu
marki með raunhæfum aðgerðum.
Við getum ekki skorazt undan
sameiginlegri ábyrgð jarðarbúa á
lífsskilyrðum næstu kynslóða. Ef við
viðurkennum alvöru vandans, er lík-
legra að okkur gangi vel að finna
viðunandi lausnir á honum.
Þróun fjarskiptatækninnar hefurauðveldað samskipti, sparað
fólki og fyrirtækjum tíma og pen-
inga og gert mörg dagleg verkefni
auðveldari og ánægjulegri viðfangs.
Það vekur því nokkra furðu þegar
opinber stofnun, Bílastæðasjóður
Reykjavíkur, hafnar því opinberlega
að taka þátt í að þróa tækni til að
greiða stöðugjöld með farsíma, seg-
ist engan áhuga hafa á slíku og að
óvíst sé að slík tækni verði nokkurn
tímann tekin í notkun hér, jafnvel
þótt hún sé orðin að raunveruleika í
nágrannalöndunum.
Framkvæmdastjóri Bílastæða-
sjóðs segir í samtali við Morgunblað-
ið í gær: „Við ætlum ekki að vera í
fararbroddi í þessari tækni, við ætl-
um að leyfa öðrum að þróa þetta og
taka svo í gagnið einhverja tækni
sem virkar þegar allir eru tilbúnir.“
Hverjir eru betur fallnir til þess
að vera í fararbroddi í þróun tækni
af þessu tagi en einmitt Íslendingar?
Útbreiðsla farsímatækninnar á með-
al almennings er hvergi meiri en hér
á landi og fólk er almennt opið fyrir
nýjungum á þessu sviði. Hér eru
starfandi framsækin hugbúnaðarfyr-
irtæki, sem sérhæfa sig í alls kyns
farsímalausnum og njóta sum hver
alþjóðlegrar viðurkenningar. Þótt ís-
lenzki markaðurinn sé smár – eða
kannski einmitt vegna smæðarinnar
– hefur hann í vaxandi mæli verið
notaður sem tilraunamarkaður fyrir
nýja fjarskiptatækni. Hver er eig-
inlega ástæðan fyrir því að Bíla-
stæðasjóður hefur svona lítinn
áhuga á að gera viðskiptavinum sín-
um lífið auðveldara og kýs fremur að
vera aftarlega á merinni í tækni-
málum?