Morgunblaðið - 25.08.2001, Page 27

Morgunblaðið - 25.08.2001, Page 27
HEILSA MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 2001 27 FYRIR RÉTTUM fimm árum fór fram hér á landi yfirgripsmikil augn- rannsókn. Hún var unnin undir stjórn Friðberts Jónassonar, yfirlæknis augndeildar Landspítala – háskóla- sjúkrahúss og prófessors í augnlækn- ingum við Háskóla Íslands, og gerð í samstarfi við Japani og Alþjóðaheil- brigðisstofnunina. Markmið rann- sóknarinnar af hálfu WHO var fyrst og fremst að skoða þátt útfjólublárra geisla í skýmyndun á augasteini en þynning og gat á ósonlaginu hefur valdið því að slík geislun hefur aukist. Þar að auki var rannsökuð gláka og ellihrörnun í augnbotnum en saman eru þessir þrír sjúkdómar helsta or- sök blindu og sjónskerðingar í hinum vestræna heimi. Nú er að fara af stað annar hluti þessarar sömu rannsókn- ar. Góð faraldsfræði á Íslandi „Ástæða þess að Ísland varð fyrir valinu sem þátttökuþjóð í þessari rannsókn er að við erum þekkt fyrir góða faraldsfræði. Eftir hina marg- umtöluðu Ríóráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um umhverfismál var ég til- nefndur í vinnuhóp hjá Alþjóðaheil- brigðisstofnuninni sem fjallaði um áhrif aukningar á útfjólubláum geislum í kjölfar þynningar ósonlags- ins. Ákveðið var að nýta sérstöðu Japana sem þekktir eru fyrir há- þróaða tækni og sérstöðu okkar hér á Íslandi sem felst í góðri faraldsfræði. Fólk er yfirleitt jákvætt gagnvart slíkum rannsóknum hér á landi og tilbúið að taka þátt,“ sagði Friðbert í samtali við Morgunblaðið. Framkvæmd rannsóknarinnar Í fyrri hluta rannsóknarinnar var haft samband við á annað þúsund ein- staklinga sem lentu í slembiúrtaki og voru þeir beðnir um að taka þátt í rannsókninni. Þetta var allt fólk sem bjó í Reykjavík og var 50 ára og eldra. Gengið var út frá jafnri skiptingu kynja. Nú er sama fólk bréflega beðið um að taka aftur þátt í sömu rann- sókn. „Það er óhætt að segja að þessi fyrri rannsókn gekk afskaplega vel og niðurstöður hennar hafa verið kynntar á mörgum ráðstefnum er- lendis og margar greinar verið birtar um hana í læknisfræðitímaritum. Við erum að leita að leiðum til forvarna þannig að hægt sé að seinka þessum sjúkdómum og koma hugsanlega í veg fyrir þá. Auk myndanna sem teknar voru af augum fólksins söfn- uðum við upplýsingum með spurn- ingalista og reyndum svo að setja myndirnar í samhengi við lífshætti fólksins, hvort það er mikið úti, hvað það borðar, hvaða aðra sjúkdóma þetta fólk hefur og hvaða lyf það tek- ur. Það sem við ætlum að gera núna er að hengja saman mynstur breyt- inga sem orðið hafa í þessum hlutum augans á fimm ára tímabili, sjá hvern- ig sjúkdómarnir hafa versnað hjá þeim sem höfðu þá fyrir fimm árum og hverjir hafa fengið þá á þessum fimm árum. Og eins og í fyrri rann- sókninni munum við reyna að setja það í samhengi við líf fólksins. Til þess að sjá megi þessar breytingar er mjög mikilvægt að fólk bregðist jafn- vel við og síðast þegar beðið er um þátttöku að þessu sinni,“ sagði Frið- bert. Flugvél full af tækjum Rannsóknin sjálf, sem felst í mjög nákvæmum myndatökum af auganu, er að sögn Friðberts algjörlega skað- laus. Ekki eru notaðir neinir jónandi geislar og má einna helst líkja þessari tækni við venjulega ljósmyndatöku. Búnaðurinn er þó alls ekki einfaldur. Nærri lætur að hann fylli hálfa flug- vél. Með tækjunum sem eru frá japanska fyrir- tækinu Nidek, sem sér- hæfir sig í gerð augn- lækningatækja, koma tveir tæknifræðingar sem eru meðal hönnuða búnaðarins. Auk þeirra verða svo 10 japanskir starfsmenn að störfum meðan verið er að vinna rannsóknina auk ís- lenskra augnlækna, hjúkrunarfræðinga og annars starfsfólks. Jap- anir taka þátt í þessu verkefni á ýmsan hátt. Auk þess sem Nidek leggur til hátækjabún- aðinn er verkefnið styrkt af japanska umhverfisráðuneytinu þar sem það er á fjárlögum og læknaháskólinn í Kanazawa er einnig þátttakandi. Hér á landi eru aðilar að rannsókninni augndeild Landspítalans, Landlækn- isembættið og Háskóli Íslands en meðal helstu styrktaraðila hérlendis eru Rannís, Sjálfseignarstofnun St. Jósefsspítala á Landakoti, Háskóli Íslands, Landspítali – háskólasjúkra- hús og Minningarsjóður Helgu Jónsdóttur og Sigurliða Kristjáns- sonar. Norrænn-japanskur sjóður, Scandinavian-Japan-SASAKAWA- Foundation, hefur einnig lagt fé í verkefnið. Áhættuþættir sjúkdómanna Að sögn Friðberts telja rannsak- endur sig nú þegar geta bent á ákveðna áhættuþætti þeirra sjúk- dóma sem verið er að kanna með þessari rannsókn. Skýmyndun á augasteini er þannig greinilega ald- urstengdur sjúkdómur en einnig kemur skýrt fram að reykingar flýta mjög fyrir skýmyndun á augasteini og margfalda áhættuna. Mikil útivist eykur lítillega hættuna á þeim sjúk- dómi, þó svo mikið að um marktækan áhættuþátt er ræða. „Um þessar mundir er skýmyndun algengasta ástæða skurðaðgerða í hinum vest- ræna heimi. Ef okkur tækist að seinka þessum sjúkdómi um 7–10 ár væri helmingurinn af þessum aðgerð- um óþarfur,“ sagði Friðbert. „Hvað varðar glákuna þá rákumst við á að ef um ákveðnar breytingar er að ræða í augasteinshýðinu sem hægt er að sjá í smásjá fjórfaldast líkurnar á gláku. Þær breytingar og öldrun eru hér á landi stærsti áhættuþátturinn í að fá gláku sem er mjög lúmskur sjúkdómur og finnst nær ein- göngu við skoðun hjá augnlæknum. Þriðja sjúkdóminn, elli- hrörnun í augnbotn- um, gengur illa að meðhöndla. Margt á enn eftir að koma í ljós hvað hann varðar í þessari rannsókn en okkur hefur tekist að skilja betur þátt öldr- unar í þessum sjúkdómi og einnig hvað hann er ættlægur. Eins og sjá má er búið að afla ómetanlegra upp- lýsinga með fyrri rannsókninni en þær verða enn betri nú þegar unnið verður úr þessum seinni hluta.Við viljum því þakka þeim sem taka þátt í þessum rannsóknum okkar, án þeirra hefði þessi þekking ekki orð- ið til“ sagði Friðbert Jónasson augnlæknir að lokum. Seinni hluti alþjóðlegrar rannsóknar á augnsjúkdómum Sérstaða Íslands veit- ir einstök tækifæri Friðbert Jónasson Augnsjúkdómarnir þrír sem rannsakaðir eru skemma ólík svæði aug- ans. Við skýmyndun hættir augasteinninn að vera tær þannig að mynd berst ekki inn til taugafrumnanna. Í gláku verður sjóntaugin fyrir skemmdum en ellihrörnun eyðileggur taugafrumur aftast í auganu og er það svæði í kassa á myndinni.     Sérhæfður japanskur hátæknibúnaður til augnrann- sókna kominn til landsins ásamt tæknimönnum Spurning: Mig langar að vita af hverju ekki er hægt að gefa kon- um lyf við ógleði og uppköstum á fyrstu mánuðum meðgöngu. Með fyrirfram þakklæti; ein ófrísk. Svar: Þrátt fyrir þá staðreynd að 50-80% kvenna þjáist af ógleði og uppköstum einhvern hluta meðgöngutímans er þetta fyr- irbæri illa rannsakað. Ekki er enn ljóst hverjar orsakirnar eru en þær tengjast að líkindum þeim hormónabreytingum sem verða á meðgöngu og hugsanlega sveiflum í blóðsykri. Flestir virð- ast líta á þetta sem eðlilegan fylgifisk meðgöngu sem konur verði einfaldlega að láta yfir sig ganga en það er að breytast og margir eru farnir að leita úr- ræða. Á síðustu áratugum hafa einungis örfáar vandaðar rann- sóknir verið gerðar á þessu vandamáli og niðurstöður þeirra um orsakir og úrræði eru ekki skýrar. Algengast er að þessi óþægindi byrji í fjórðu viku eftir getnað og hætti í þeirri tólftu, en um 20% ófrískra kvenna þjást af ógleði og stundum uppköstum í meira en 3 mánuði og sumar konur losna ekki við þetta fyrr en með fæðingunni. Að lokum má geta þess að 1-3% kvenna þjást af mun alvarlegra formi þungunaruppkasta sem leiðir til þyngdartaps, vökvaskorts og krefst stundum innlagnar á sjúkrahús. Eftirfarandi hollráð hjálpa mörgum konum; borðið oft og lítið í einu, drekkið mikinn vökva, forðist feitan og krydd- aðan mat, forðist áfengi, tóbak og drykki með koffeini, tryggið nægjanlega hvíld, borðið smá- vegis í rúminu eftir að þið vaknið og takið ykkur svo góðan tíma til að fara á fætur, borðið smávegis áður en þið gangið til náða, burstið ekki tennurnar strax eft- ir máltíð, fáið ykkur göngutúr úti á hverjum degi og sofið með op- inn glugga. Á fyrstu 12 vikum fósturþróunarinnar myndast öll líffæri og taka á sig endanlegt form en ef truflun verður á þessu ferli getur barnið orðið van- skapað. Á þessu tímabili er mik- ilvægt að forðast lyf og önnur framandi efni eftir því sem kost- ur er. Síðar á meðgöngutím- anum geta lyf truflað þroska sumra líffæra eða valdið fóst- urláti. Talið er að lyf valdi 2-3% allra fæðingargalla (tóbak, áfengi og ólögleg fíkniefni eru meðtalin) en lyfin eru mis- hættuleg. Hins vegar eiga konur með langvarandi sjúkdóma, eins og t.d. flogaveiki, astma og syk- ursýki, að halda áfram að taka lyf, en ráðfæra sig við lækni, vegna þess að oft er hættulegra fyrir fóstrið að hætta lyfjatöku en að halda henni áfram. Sum önnur efni sem fólk lætur í sig eru ekki heldur hættulaus og má þar nefna A-vítamín (m.a. í lýsi og lifur), járnlyf og ýmis náttúrumeðul og jurtate. Konur ættu að forðast slík efni og a.m.k. ekki láta þau í sig nema leita fyrst öruggra upplýsinga. Til eru ýmis lyf við ógleði en ekkert þeirra er alveg 100% örugglega skaðlaust fyrir fóstrið og þess vegna ætti ekki að nota þau nema brýn ástæða sé til. Nýleg rannsókn á vegum Al- þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar leiddi í ljós að um 90% kvenna taka einhver lyf á meðgöngutím- anum og sem betur fer gengur það oftast vel. Vandinn varðandi ógleði og uppköst felst m.a. í því að þessi óþægindi eru venjulega verst á þeim tíma sem fóstrið er viðkvæmast fyrir lyfjum og öðr- um utanaðkomandi efnum. Hversu hættuleg eru lyf fyrir fóstur? MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA Ógleðin verst þegar fóstrið er viðkvæmast  Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækninn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið er á móti spurningum á virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax 5691222. Einnig geta lesendur sent fyrirspurnir sínar með tölvupósti á netfang Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hotmail.com.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.