Morgunblaðið - 06.09.2001, Blaðsíða 32

LISTIR
32 FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
U
PPSKERA ballettsumarsins í
London hefur verið ríkuleg og
hafa hópar eins og La Scala-
ballettinn og Kirov-ballettinn
dansað í Covent Garden. Samt
ályktaði Sunday Times um daginn að heim-
sókn San Francisco-ballettsins undir stjórn
Helga Tómassonar, síðasta ballettheimsókn
sumarsins, hefði verið hámark gestasýning-
anna í Covent Garden. Þegar Helgi Tómas-
son vann silfurverðlaun í ballettkeppninni í
Moskvu árið 1969 vann Mikhaíl Bar-
yshnikov gullið. Nú snerist dæmið eiginlega
við. Í umfjöllun Sunday Times um framlag
hóps Baryshnikovs, The White Oak Dance
Project, á Edinborgarhátíðinni nýlega og
gestasýningu San Francisco-ballettsins var
það síðarnefndi hópurinn sem hlaut há-
stemmdu hrósyrðin.
Sýningarferðir eru örvandi viðfangsefni
fyrir ballettinn en líka þolraun og þá ekki
síst fyrir ballettstjórann, sem eyðir öllum
deginum í balletthúsinu meðan á æfingum
stendur og er svo mættur aftur síðdegis til
að fylgjast með upptaktinum að sýningunni
og sýningunni sjálfri. Daginn sem
Helgi var tekinn tali hafði dansari
slasast á æfingu og verður því frá
næstu mánuðina. Þá þurfti strax að
finna staðgengil fyrir sýningu
kvöldsins og skipuleggja komandi
sýningar með tilliti til þess. Slíkt
getur auðvitað alltaf gerst en á
ferðalögum er þetta erfiðara við-
ureignar.
Í sumar eru sextán ár síðan
Helgi tók við stjórn San
Francisco-ballettsins. Ballettinn
hefur á sér kraftmikið yfirbragð,
dansgleðin geislar af dönsurunum
og þá ekki síst sköpunargleðin því
að innan hans hafa komið fram
mjög áhugaverðir danshöfundar.
Það sást á dagskránni í London,
þar sem tveir hrífandi og mjög ólík-
ir ballettar eftir tvo dansara flokks-
ins, þau Juliu Adam og Yuri Poss-
okhov drógu að sér athygli. En
Helgi hefur sjálfur einnig getið sér
gott orð sem danshöfundur, semur
bæði fyrir flokkinn sinn og aðra
ballettflokka og tveir balletta hans
voru á dagskrá í þetta sinn.
Helgi og Marlene
Vöxt og viðgang flokksins, dans-
gleðina og blómstrandi hæfileika
innan San Francisco-ballettsins
getur ballettstjórinn talið sér til
tekna. En Helgi er ekki einn af
þeim, sem miklast af velgengninni. „Hóp-
urinn hefur aldrei dansað betur en núna,“
segir Helgi af hlýju og stolti. Það besta er að
gagnrýnendur eru sammála. Í allri umfjöll-
un um flokkinn kemur það skýrlega fram að
á undanförnum sextán árum hefur hópurinn
þokast frá að vera góður heimaballett upp í
að vera ballettflokkur með alþjóðlegan orðs-
tír og er nú í hópi bestu ballettflokka heims.
Það er án efa með þessari hlýju sinni og
metnaði til góðra verka sem Helgi hefur
drifið flokkinn áfram þau sextán ár sem
hann hefur stjórnað honum. Hægt og bít-
andi hefur uppbyggingin farið fram. Við hlið
hans stendur svo Marlene, kona hans, lág-
vaxin og fínleg, með fallegar hreyfingar
ballerínunnar, því hún var sjálf dansari. Nú
þegar synir þeirra, Eric og Kris, eru fluttir
að heiman er hún alltaf með Helga, líka á
ferðalögunum. Eric er iðnhönnuður og Kris
kvikmyndatökumaður.
„Við njótum þess að vera saman,“ segir
Helgi þegar talinu víkur að samstarfi þeirra
og Marlene tekur í sama streng. Hún þekkir
ekki síður til innviða ballettlífsins en Helgi
og enginn efi að samstarf þeirra er veiga-
mikill þáttur í góðu gengi ballettstjórans.
Tengslin við Ísland eru ræktuð, Eric og
Kris voru nýlega á Íslandi og bæði Helga og
öllum hópnum er Íslandsferðin í fyrra of-
arlega í huga.
„Samanlagt búum við Marlene yfir mikilli
reynslu og þekkingu og vitum hvað er gott
fyrir flokkinn,“ segir Helgi. Reynsla hans af
því að vera leiðandi dansari í góðum flokki
og reynsla þeirra beggja af dansheiminum
hefur verið mikilvægur þáttur í að byggja
upp þann samstæða flokk sem San Franc-
isco-ballettinn er.
Erfitt að komast á toppinn,
enn erfiðara að tolla þar
Þegar flokkurinn er kominn á toppinn og
Helgi orðinn þekktur danshöfundur, hvar
liggur þá áskorunin? Helgi brosir að spurn-
ingunni. „Áskorunin er að halda áfram,
halda áfram að vera á toppnum. Það er erf-
itt að komast á toppinn, en það er enn erf-
iðara að halda sér þar. Hópurinn hefur aldr-
ei dansað jafnvel og nú og markmiðið er að
halda sér á því stigi. Það er áskorun að finna
ný verk og setja saman verkefnaskrána, svo
að hún dragi fram það besta í flokknum. Það
er ekkert annað að gera en þreifa sig áfram.
Sumt gengur upp, annað ekki.“
Í viðbót við þetta er flokknum lífsnauð-
synlegt að ferðast, undirstrikar Helgi. „Það
er nauðsynlegt að finna fjármagn til ferða-
laganna. Já, það er sannarlega áskorun að
finna ferðaféð,“ segir hann með glettni.
„Þetta hefur verið stórfenglegt ár. Við döns-
uðum í Parísaróperunni í maí við frábærar
móttökur, sama hefur verið hér í London og
nú liggur leiðin til æfinga í Madrid og síðan
sýninga í Barcelona og víðar á Spáni. Við er-
um fimm og hálfa viku á sýningarferðalagi í
þetta skiptið.“
Sýningarferðalög eru hópnum lífsnauð-
synleg, því flokkurinn deilir The War
Memorial Opera House með óperunni. Ball-
ettinn hefur húsið frá því að hann sýnir
Hnotubrjótinn í desember, hefð sem ballett-
inn var sá fyrsti í Bandaríkjunum til að taka
upp um jólaleytið 1944 þegar flokkurinn
sýndi þennan vinsæla ballett í fyrsta sinn í
fullri lengd í Bandaríkjunum. Síðan eru sýn-
ingar fram í fyrstu vikuna í maí, sem er síð-
an venjulega sumarleyfistími flokksins,
nema þegar ferðir eins og Parísarferðin
koma upp.
Sýningarferðirnar eru að hluta fastir liðir
eins og reglulegar heimsóknir til New York
og til Washington, en í fyrra dansaði hóp-
urinn í fyrsta skipti í London og svo aftur
núna. „Nú vilja allir fá okkur,“ segir Helgi
glaðlega, „en það er alltaf vandamál að fjár-
magna ferðirnar. Það er mjög dýrt að
ferðast með 70 dansara og 40 manna fylgd-
arlið. Við fáum styrki héðan og þaðan. Við
njótum núna styrkja frá Visa í San Franc-
isco, en einnig frá velunnurum, sem vilja
ekki láta nafns síns getið.“
„Það er mjög erfitt að samræma stjórn-
unarstörf og að semja dans,“ segir Helgi
þegar talinu víkur að starfi hans annars veg-
ar sem ballettstjóra og hins vegar sem dans-
höfundar. „Einhvern veginn vill sköpunin
alltaf lenda í öðru sæti. Sem stjórnandi þarf
ég að takast á við vandamál, sem koma upp
hér og nú og þola enga bið og krefjast
skjótra ákvarðana.“
Flokkurinn hefur ungað út nýjum dans-
höfundum undanfarin ár, sem Helgi segir
einkar ánægjulegt. „Það gildir að hafa aug-
un opin fyrir þessum hæfileikum og gefa
þeim tækifæri í þeirri von að það beri árang-
ur. Það er líka kostur að hafa starfandi
danshöfunda með flokknum. Það felst í því
ákveðin fullnæging fyrir dansarana að vera
hluti af sköpunarferlinu og finna að þeir
hafa áhrif á danshöfundinn. Það gefur þeim
tilfinningu fyrir að vera sérstakir, þótt þeir
geti líka haft mikla ánægju af að dansa hlut-
verk sem eru skrifuð fyrir aðra dansara.
Það eru mörg dæmi um dansara, sem hafa
gert hlutverk að sínum, þótt þau séu ekki
skrifuð fyrir þá.“
Það hefur verið sagt um Helga að í döns-
um sínum sýni hann sérstakan
skilning á hlutverki karldansara og
skrifi fjarska vel fyrir þá. Það er
vísast mikið til í þessu en þetta er
ekki rétt ef þar með er átt við að
kvenhlutverk Helga séu karlhlut-
verkunum síðri, þar sem því fer
fjarri. Í Chaconne fyrir píanó og
tvo dansara fer hann öfugt að við
það sem tíðkast. Í stað þess að láta
ballerínuna dansa adagio, hæga
kaflann, fær karldansarinn þann
hluta meðan hún fær hraða hlut-
ann.
„Ég veit hvernig tilfinning það er
fyrir karldansara að koma á eftir
hægum eindansi ballerínunnar og
taka til við stökkin svo hér datt mér
í hug að snúa þessu við. Ég hef al-
mennt fjarska mikla ánægju af að
semja.“ Chaconne er skrifuð við
tónlist Händels, en Prism, hitt verk
Helga sem flokkurinn dansaði í
ferðinni, er við tónlist Beethovens.
Hann hefur sagt að erfitt sé að
semja við tónlist Beethovens því að
það sé engu við hana að bæta, hún
sé til að hlusta á. En í 1. píanókons-
erti hans fann hann verk, sem
hæfði dansi og hugsun hans. „Tón-
listin segir svo mikið, en ég vona að
ég komist á stig tónlistarinnar.“
Innblástur sinn sækir Helgi víða
að. „Allt sem þú sérð á sviðinu er líf
mitt. Það er það sem ég hef fram að
færa. Að semja dans er mér eðlilegt ferli.“
„Í mínum heimi finnst mér
ég ekki vera útlendingur“
Helgi hefur búið erlendis öll sín fullorð-
insár, en er þó ekki framandi í þeim heimi,
sem hann lifir í. „Ég veit ekki hvernig ég á
að skýra þetta. Þegar ég flutti til Danmerk-
ur sem unglingur var ég mér meðvitandi um
að ég væri ekki Dani. Þegar ég kom til
Bandaríkjanna vissi ég að ég var fæddur í
útlöndum en var fljótur að gleyma því.
Dansinn er svo alþjóðleg listgrein, er án
orða. Sem dansari nær maður sambandi við
áhorfendur frá sviðinu án þess að nota orð,
við dönsum bara.“
Helgi hefur orð á hvað það sé mikil
gróska í íslensku listalífi. Hann og Marlene
eru hrifin af mörgum íslenskum myndlist-
armönnum og hafa ánægju af myndum
þeirra. Útlendingar hafa gjarnan á orði að
það sé eitthvað sérstakt við Íslendinga,
krafturinn sé svo mikill. Helgi nefnir að þau
Marlene undrist oft hvernig allt virðist hægt
á Íslandi, alltaf hægt að redda málunum.
„Já, kannski við séum ögn sérstök,“ segir
hann glettnislega. „Ég er bæði fjarska glað-
ur og stoltur að vera Íslendingur. Ég ber ef-
laust uppvöxt minn með mér og hann hefur
mótað mig en í mínum heimi finnst mér ég
ekki vera útlendingur.“
„Allt sem þú
sérð á sviðinu
er líf mitt“
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
Helgi Tómasson ballettstjóri.
Helgi Tómasson var nýlega í heimsókn í London
með San Francisco-ballettinn þar sem Sigrún
Davíðsdóttir tók hann tali í Covent Garden.
HEILMIKIL hárgreiðslukeppni
er haldin í litlum bæ í Yorkshire
og þangað safnast allir þeir sem
snjallastir eru með greiðu og
skæri. Að auki fá hárgreiðslu-
meistarar bæjarins að taka þátt og
svo vill til að í bænum leynist gam-
all meistari hársins, leikinn af Al-
an Rickman. En hann er fúll, hef-
ur heitið því að taka aldrei framar
þátt í keppni þessari. Ástæðan:
Eiginkona hans og samherji (Nat-
asha Richardson) reyndist sam-
kynhneigð og fór að búa með hár-
módelinu hans (Rachel Griffiths)
fyrir eins og tíu árum. Hann hefur
enn ekki náð sér af því.
En tíu ár eru langur tími í hár-
greiðslu og þegar í ljós kemur að
fyrrverandi eiginkona hans þráir
ekkert meira en að taka þátt í
keppninni í síðasta sinn því hún er
með ólæknandi krabbamein, verð-
ur hann að endurskoða fúllyndi
sitt. Ekki síst vegna þess að þau
eiga son saman sem líka er klókur
með greiðu og skæri og gæti lært
eitthvað af gamla settinu.
Þannig er gamanmyndin „Blow
Dry“, sem sýnd er í Stjörnubíói,
ansi harmrænn gamanleikur án
þess þó að verða nokkurn tíma
verulega væminn. Til þess eru per-
sónurnar of raunsæjar í meðförum
góðs leikarahóps og handritið býð-
ur eiginlega ekki upp á annað en
keppnishörku. Yfir öllu saman
liggur svo köld bresk írónía, sem
heldur tilfinningaseminni einnig í
skefjum.
Skopið er mikið til fengið úr lýs-
ingu á keppendum sem eru ýktir
og furðulegir karakterar með ótrú-
lega fíflalega hárgreiðslu margir
hverjir. Rickman er sem fyrr með
báða fætur á jörðinni, Richardson
er ágæt sem hin útskúfaða móðir,
einnig Griffiths, sem leikur kær-
ustuna hennar, unga fólkið, Hartn-
ett og Cook, bæta við flóruna og
yfir öllu saman trónir bæjarstjór-
inn Warren Clarke, grófur og
óslípaður sem fyrr og alveg til í að
breyta um lífsstíl.
Úr þessu liði öllu og spennandi
hárgreiðslukeppni gerir leikstjór-
inn, Paddy Breathach, dægilega
kómedíu sem nær að vísu aldrei að
rista djúpt en greiðir úr flækjum.
Greitt úr flækjumKVIKMYNDIRS t j ö r n u b í ó
Leikstjóri: Paddy Breathnach.
Handrit: Simon Beaufog. Aðal-
hlutverk: Alan Rickman, Natasha
Richardson, Rachel Griffiths,
Rachael Leigh Cook, Josh Hartnett,
Warren Clarke. Bretland/
Bandaríkin 2000. 100 mínútur.
„BLOW DRY“

1 ⁄2
Arnaldur Indriðason