Morgunblaðið - 09.11.2001, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 9. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
jálfstætt og einnig
ósjálfstætt fólk á Ís-
landi hefur yfirleitt
haft um annað þarfara
að hugsa en vígaferli í
öðrum löndum. En vonandi er
kuldaleg afstaða Bjarts ekki
dæmigerð. Hversu mikið sem við
vildum geta kúrt hér í næði dugar
það ekki til, óskhyggjan er ekkert
skjól. Umheimurinn kemur okkur
við.
Og Ísland er í NATO, þess
vegna á vopnlausa smáþjóðin í
stríði. Aðalröksemdin gegn aðild-
inni var alltaf að við ættum aldrei
að taka þátt í neinu stríði. Engu
skipti hvort verið væri að verjast
árás eða koma nauðstaddri þjóð
til hjálpar, Íslendingar ættu und-
antekningalaust að fordæma all-
an hernað.
Því er und-
arlegt að lesa
lýsingar frið-
arsinna og eit-
ilharðra sósí-
alista á árum
seinni heimsstyrjaldar af hetju-
legri baráttu Sovétmanna gegn
innrásarliði Hitlers. Var ekki
beitt vopnum á báða bóga? Sumir
stuðningsmenn Sovétríkjanna
ræddu jafnvel þann möguleika að
Ísland segði Þýskalandi stríð á
hendur þegar slík yfirlýsing var
gerð skilyrði fyrir stofnaðild að
Sameinuðu þjóðunum.
Hugtök eins og ofbeldi og
hernaður eru oft notuð af kæru-
leysi en það breytir engu um
vandann fyrir þá sem ekki leggja
að jöfnu gott og illt eftir hent-
ugleikum. Nýlega veltu Norð-
menn fyrir sér þeim möguleika að
hryðjuverkamenn legðu undir sig
farþegaþotu og stefndu henni að
Ósló með svipað markmið í huga
og ódæðismennirnir 11. sept-
ember. Niðurstaða stjórnvalda
varð að ef til þess kæmi myndi
hún verða skotin niður og rökin
eru augljós: Fengju sjálfsmorð-
ingjarnir að fara sínu fram gætu
hundruð eða þúsundir manna
týnt lífi, ef beitt yrði vopnum
myndu það ekki verða aðrir en
fólkið um borð sem féllu.
Kannski er það svívirðilegt að
minna á eitthvað sem gæti gerst
hér en er næstum því of ægilegt
til að hugsa það til enda. Samt
væri það andlegt hugleysi að
neita að taka á málinu, banda því
frá sér eins og hverjum öðrum
heilaspuna. Við erum fá og smá
en hér á landi er erlent herlið.
Einhvern tíma gætu íslenskir
ráðamenn, ef til vill gamlir frið-
arsinnar, orðið að taka sams kon-
ar ákvörðun, segja Bandaríkja-
mönnum að „skjóta“ eða „skjóta
ekki“ – og lifa síðan með henni.
Viðbáran sem strax gellur við
núna er að þess vegna sé best að
losna við bandaríska herinn, ef
ekki séu til neinar herþotur í
landinu sé valið einfalt. En mynd-
um við í reynd sætta okkur við
slíkt ástand, að fáeinir ofstæk-
ismenn, sem eru reiðubúnir að
fórna lífinu til að vekja athygli á
skoðunum sínum, gætu þá not-
fært sér varnarleysið hér? Þeir
gætu reyndar valið aðra leið, tek-
ið þjóðina í gíslingu og fengið
þannig athygli umheimsins í
nokkra daga eða vikur. Vafalaust
myndu grannríki að lokum grípa í
taumana. Ekki með löngum
samningaviðræðum við ræn-
ingjana sem allir vita nú að tækju
ekki sönsum. Beitt yrði hervaldi.
Blóði yrði úthellt.
Hversu mörgum mannslífum
er hægt að fórna ef tilgangurinn
er að koma í veg fyrir enn verra
tjón? Varla er hægt að ímynda
sér spurningu sem erfiðara er að
svara og eitt, rétt svar er ekki til,
hvorki í Afganistan né annars
staðar.
Bandarískur prófessor í trúar-
bragðafræði við Indíanaháskóla,
Richard B. Miller, hefur sagt að
við getum aldrei sætt okkur við
að gerðar séu af ásettu ráði loft-
árásir sem miði beinlínis að því að
óbreyttir borgarar falli. Þegar
búið sé með loftárásum að granda
afmörkuðum hernaðartakmörk-
um, skriðdrekum og öðru slíku,
geti vandinn falist í því að ekki sé
hægt að varpa fleiri sprengjum
án þess að fyrirsjáanlegt mann-
tjón meðal saklausra borgara
verði meira en hægt sé að una við.
Hann taldi því á sínum tíma vafa-
samt að hægt væri að verja árásir
NATO á ýmsa innviði þjóðlífsins í
Serbíu, rafstöðvar og fleira.
Þetta sagði Miller. En enginn
ætti að komast upp með jafnódýr
svör eins og þau að segjast bara
vera á móti ofbeldi og hernaði.
Fyrir nokkrum árum voru frið-
argæsluliðar Sameinuðu þjóð-
anna í bænum Srebrenica í Bosn-
íu. Samtökin höfðu heitið því að
íbúarnir, sem voru múslímar,
myndu eiga þarna griðastað.
Vopnaðir Bosníu-Serbar smöluðu
saman öllum karlmönnum stað-
arins, einnig ungum drengjum,
fóru með þá afsíðis og skutu til
bana. Yfir 7.000 óbreyttir borg-
arar voru myrtir í Srebrenica.
Ef gæsluliðarnir hefðu haft öfl-
ug vopn og mátt nota þau er ljóst
að komið hefði til bardaga, menn
hefðu fallið úr röðum beggja.
Samviskan kvelur enn gæslulið-
ana sem ekki gátu gert neitt en
ætti að kvelja okkur hin, góð-
borgarana. Sameinuðu þjóðirnar
vildu snyrtilegan og ókeypis frið,
reyndu að beita valdi án ofbeldis
og þetta varð niðurstaðan. Ekki í
ímynduðum heimi friðarsinnans
heldur raunveruleikanum.
Þeir sem fordæma undantekn-
ingalaust allar hernaðaraðgerðir
hljóta að segja að í Srebrenica
hefði ekki komið til mála að láta
vopnin tala. En kaþólska kirkjan
hefur í meira en þúsund ár sagt
að hægt sé að verja að beitt sé of-
beldi ef ljóst sé að um sjálfsvörn
sé að ræða eða verið sé að koma
minni máttar til hjálpar.
Ég ætla að taka undir með páf-
anum sem mun hafa sagt að hann
væri ekki friðarsinni og átt þá við
það sem á útlendum málum heitir
pacifisti. Þar með er hann áreið-
anlega ekki að skamma fólk fyrir
heiðarlega friðarást heldur með
óbeinum hætti að mótmæla ein-
földunum þeirra sem annaðhvort
friða eigin samvisku með inn-
antómu orðagjálfri eða gera öðr-
um upp mannvonsku og stundum
hvorttveggja. Heimurinn sem við
búum í er stundum flóknari en
svo að við getum látið duga að
segja pass og látið þar við sitja.
Vopnlaus
í stríðinu
„Spurt hef ég tíu miljón manns
sé myrtir í gamni utanlands,
sannlega mega þeir súpa hel,
ég syrgi þá ekki, fari þeir vel.“
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
Bjartur í Sumarhúsum.
kjon@mbl.is
ÞORSTEINN Þor-
steinsson, varaformað-
ur Rannsóknarnefnd-
ar flugslysa (RNF),
sendi frá sér yfirlýs-
ingu um rannsókn
RNF á flugslysinu í
Skerjafirði, sem birt-
ist í Morgunblaðinu sl.
sunnudag. Ekki er
annað að skilja á
skrifum Þorsteins en
að hann sé að tjá sig
fyrir hönd nefndarinn-
ar. Það er ekki svo og
hefur nýskipaður for-
maður hennar, Þor-
móður Þormóðsson,
staðfest það skriflega.
Í skrifum sínum veður varafor-
maðurinn, sem nú hefur sagt starfi
sínu lausu, á súðum og rekur hver
staðleysan aðra. Erfitt er að gera
sér grein fyrir því hvenær Þor-
steinn Þorsteinsson missti sjónar á
máli þessu. Þar sem skekkjur Þor-
steins í yfirlýsingu hans fylla nærri
annan tuginn er ljóst að ekki er
hægt í stuttri grein að leiðrétta
þær allar.
Rangfærslur og mistúlkanir?
Ástæða greinar undirritaðra,
sem kom svo mjög við Þorstein,
var sú staðreynd að RNF tók ekki
skýrslur af lykilvitnum þegar það
bar að gera og á það því miður
ekki einungis við um kafarana sem
unnu að björgun fólksins og lyft-
ingu flaksins. Við kafarana var
rætt stuttlega í síma, í sumum til-
fellum mörgum mánuðum eftir
slysið. Við ræddum við kafarana nú
í haust og urðum forviða af frásögn
þeirra, sem í mörgum veigamiklum
atriðum var á skjön við það sem
fram kemur í skýrslu RNF.
Þorsteinn segir að við höfum
sagt frá atburðum á slysstað frá
eigin brjósti og mistúlkað orð
þeirra sem þar voru. Þorsteinn veit
að þetta er rangt. RNF hefur und-
ir höndum frásagnir þeirra kafara,
sem að málinu komu.
Þorsteinn og félagar áttu að taka
skýrslur af köfurunum og öðrum
lykilvitnum strax í byrjun ágúst-
mánaðar árið 2000 eins og góðum
rannsakendum sæmir. Þetta gerði
RNF ekki. Það var ekki fyrr en
eftir nýlega umfjöllun fjölmiðla að
RNF hitti björgunarmenn loksins
24. okt. sl. Hafi minning þeirra eða
annarra vitna verið óskýr svo
löngu eftir atburðina er það ein-
ungis vegna þess að ekki voru
teknar vitnaskýrslur þegar það bar
að gera. Hvað kafarana varðar var
um þá einu að ræða, sem á slysstað
komust. Þorsteinn hefði allt eins
getað verið að fjallabaki þar sem
flakið var neðansjávar.
Enn af hreyfli GTI
Skrif Þorsteins um hreyfilinn
gefa ekki annað til kynna en hann
hafi skellt skollaeyrum við þeim
staðreyndum sem fyrir liggja, sér í
lagi að RNF setti hreyfilinn beint í
hendur viðhaldsaðilans og tækni-
stjóra LÍO ehf. Þar fór „rannsókn-
in“ á honum seinna fram, með við-
haldsaðilann í aðalhlutverki.
Varðandi meðferð RNF á hreyfl-
inum hefur margt furðulegt þegar
komið fram. Í frétt Stöðvar tvö 6.
apríl sl. sagði Ísleifur Ottesen að
tryggingafélag hans hafi „haft
samband við sig fljótlega eftir slys-
ið og beðið sig að geyma hreyfilinn
í olíubaði“. Ísleifur sagðist hafa
haft samband við Þorstein, eftir að
hann fékk lokadrög skýrslu RNF í
janúar, og spurt af hverju þeir
hefðu ekki gangsett hreyfilinn
heldur en að „setja upp allar þess-
ar efasemdir og langlokur í skýrsl-
una“. Þorsteinn hefði svarað „að
rannsóknarnefndin hefði ekki fjár-
muni til að standa í slíku og ég
mætti gera það á minn kostnað“.
Ísleifur sagði í fréttinni að hreyfill-
inn væri „náttúrlega gagnslaus
sem sönnunargagn eftir að hann
fór frá flugslysanefnd“, sagði að
hreyfillinn hefði frá fyrsta degi leg-
ið „fyrir hunda og manna fótum“
og hver sem er getað „spillt þess-
um gögnum“. Hreyfillinn hafi verið
„færður inn á verkstæði hjá við-
haldsaðila mínum, sem er tækni-
stjóri og sá sem annaðist viðhald
og eftirlit með þessari vél“. Ísleifur
bætti við: „Því miður þá skarast
þarna hagsmunir.“
Í viðtali við Mbl. 10. apríl sl. lýsti
þáverandi formaður RNF, Skúli
Jón Sigurðarson, afhendingu
hreyfilsins, innan 96 klst. frá slys-
inu þannig: „Þegar nefndin hafði
fullrannsakað hreyfilinn óskaði eig-
andi hans eftir að fá hann afhentan
þar sem hann lá undir skemmdum
eftir að hafa lent í sjó og nefndin
sá ekki ástæðu til þess að halda
honum þar sem rannsókn á honum
var lokið, að sögn Skúla Jóns.“
Þá vekur sérstaka athygli okkar
að Þorsteinn Þorsteinsson segir að
formaður RNF hafi í janúar heyrt
af sölu hreyfilsins til Ísleifs og fyr-
irhugaðan útflutning hans og hafi
lögreglan þá verið látin vita af því.
Var þá kannski ekki allt „gúdd og
dandý“ (svo notuð séu orð fyrrum
yfirmanns hjá Flugmálastjórn)
með örlög hreyfilsins? Vissi nefnd-
in eitthvað misjafnt varðandi
hreyfilinn? Þeir hringdu jú í lög-
regluna! Hins vegar er rétt að
ítreka enn og aftur að öll meðferð
RNF á hreyflinum var ámælisverð.
Þorsteinn Þorsteinsson hefur
ítrekað sagt að flugvélin hafi ekki
verið lofthæf, skrifað það í frum-
skýrslu nefndarinnar og endurtek-
ið þau orð sín síðar.
Ófullnægjandi vinnubrögð
Í skrifum sínum gerir Þorsteinn
okkur upp skoðanir og rangtúlkar
að eigin smekk málflutning okkar.
Til dæmis segir hann engu líkara
en að við teljum mótorstopp einu
orsök slyssins. Aðeins þarf að vísa
til skrifa undanfarin misseri þar
sem einmitt hið gagnstæða kemur
fram, að orsakirnar hafi verið
margvíslegar og að RNF hafi kosið
að líta framhjá fjölmörgum atrið-
um í endanlegri skýrslu sinni.
Fengnir voru erlendir sérfræðing-
ar til rannsóknar málsins einmitt
vegna ófullnægjandi vinnubragða
RNF og flugmálayfirvalda. Stað-
reyndirnar liggja fyrir og tala sínu
máli.
Vaðið á súðum
Friðrik Þór
Guðmundsson
Flugslys
Þorsteinn gerir okkur
upp skoðanir, segja
Friðrik Þór
Guðmundsson og Jón
Ólafur Skarphéðinsson,
og rangtúlkar að
eigin smekk
málflutning okkar.
Friðrik er blaðamaður og
Jón Ólafur er prófessor.
Jón Ólafur
Skarphéðinsson
Í ÁRARAÐIR hefur
verið rætt um kosti
þess að gefið sé al-
mennt frí í eina viku
yfir veturinn í skólum
á Íslandi. Með því
fengju fjölskyldur
tækifæri til þess að
fara saman í frí, t.d. á
skíði eða til að njóta
almennt útivistar yfir
veturinn. Á vinnu-
markaði kemur það
sér ennfremur víða vel
að starfsmenn taki
hluta orlofs að vetri
til. Fólk hefur auðvit-
að farið í hópum í
skíðaferðir og þá þurft að taka börn
úr skólum, oft við litlar vinsældir.
Við síðustu kjarasamninga kenn-
ara er gert ráð fyrir fríi sem þessu í
skólum en hverjum skóla er í sjálfs-
vald sett hvernig þessum dögum er
ráðstafað. Nú í byrjun nóvember
gáfu margir skólar 2–3 daga frí og
munu væntanlega dreifa öðrum
dögum yfir veturinn. Þessi tilhögun
veldur miklum vonbrigðum þar sem
dreifðir frídagar valda útivinnandi
foreldrum venjulega vandræðum í
stað þess að viku frí í
febrúar–mars gæti
gefið bæði fjölskyldum
ánægjuleg tækifæri til
skíðaiðkunar og/eða
almennrar útivistar.
Íslendingar ferðist
meir um eigið land
Yfir vetrartímann
standa gististaðir illa
nýttir víða um land
auk þess sem önnur
starfsemi í ferðaþjón-
ustu er í lágmarki
vegna skorts á eftir-
spurn og hefur oft ver-
ið rætt um hvernig
hægt sé að blása lífi í viðskiptin á
þessum tíma. Innan íslenskrar
ferðaþjónustu hefur því vetrarfrí í
skólum þótt ákjósanlegt hugmynd
þar sem það hvetur Íslendinga til
þess að ferðast um eigið land yfir
vetrartímann og er tækifæri fyrir
hótel, afþreyingarfyrirtæki og fleiri
fyrirtæki í ferðaþjónustu að koma
með alls kyns verðtilboð á tímum
sem hingað til hafa verið með lé-
lega nýtingu. Ef slíkt vetrarfrí er
gefið með góðum fyrirvara mun
ekki standa á ferðaþjónustufyrir-
tækjum að koma fram með hag-
stæð tilboð.
Ég hvet alla skóla í landinu til
þess að huga að því hvort ekki sé
heppilegt fyrir fjölskyldurnar að
gefið sé einnar viku vetrarfrí yfir
þann árstíma sem hentugast er að
fara á skíði eða í aðra vetrarútivist.
Slíkt myndi jafnframt gefa ferða-
þjónustunni tækifæri til þess að
koma til móts við fjölskyldurnar.
Vetrarfrí í skólum
Erna Hauksdóttir
Vetrarfrí
Ég hvet alla skóla í
landinu til þess að huga
að því, segir Erna
Hauksdóttir, hvort ekki
sé heppilegt fyrir fjöl-
skyldurnar að gefið sé
einnar viku vetrarfrí.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka ferðaþjónustunnar.