Morgunblaðið - 21.02.2002, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 FIMMTUDAGUR 21. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ANNAÐ slagið koma fram sjón-
armið um að Íslenska óperan ætti
að vera að gera eitthvað allt annað
en hún er að gera. Dæmi um þetta
eru nýleg skrif í Morgunblaðinu þar
sem lagt er til að Íslenska óperan
feti í fótspor Íslenska dansflokksins,
breyti áherslum í starfi sínu og
skapi sér sérstöðu með því að leggja
höfuðáherslu á nýbreytni í óperu-
uppfærslum og þó sérstaklega með
flutningi á innlendum óperum að
fyrirmynd Finnsku þjóðaróperunn-
ar sem sögð er helga sig því öðru
fremur. Þessi afstaða kemur meðal
annars fram í Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðsins sunnudaginn 10.
febrúar síðastliðinn.
Ég tel rétt að gera athugasemd
við þetta sjónarmið og nefni hér á
eftir fáein atriði varðandi saman-
burð við þær stofnanir sem nefndar
eru sem æskilegar fyrirmyndir Ís-
lensku óperunnar.
Dans og ópera
Aðdragandi þess að Íslenski
dansflokkurinn hætti að leggja
áherslu á klassísk verkefni var lang-
ur og strangur. Þegar ákveðið var
að snúa sér að nútímadansi var ljóst
að það gæti auðveldað starf flokks-
ins ef vel tækist til. Mikil gróska er
í nútímadansi í heiminum og nýtur
hann vaxandi vinsælda. Sú áherslu-
breyting sem Íslenski dansflokkur-
inn gerði gaf honum nýtt líf. Hann
losnaði úr viðjum faglegrar út-
kjálkamennsku í klassískum dansi
og varð fjölhæfur nútímadansflokk-
ur, gjaldgengur á alþjóðlegum vett-
vangi.
Aðstæður eru allt aðrar í óperu-
heiminum. Það er ekki mikil gróska
í ritun ópera sem ná hylli óperu-
gesta. Hins vegar njóta klassísku
óperurnar stöðugra vinsælda og
höfða til fólks í stórum stíl. Ekkert
óperuhús sem ég þekki velur alfarið
ný óperuverk til sýningar. Þau
leggja flest höfuðáherslu á klass-
ískar óperur. Það eru fyrst og
fremst ríku húsin sem hafa bolmagn
til að sinna nýjungum og einstaka
óperuhús í Þýskalandi einbeitir sér
líka að nýstárlegum uppfærslum, en
þar eru jú yfir 100 óperuhús.
Hliðstæð áherslubreyting
myndi virka þveröfugt
Mjög líklegt er að hliðstæð
áherslubreyting og sú sem gerð var
hjá Íslenska dansflokknum myndi
virka þveröfugt fyrir Íslensku óp-
eruna. Tengslin við hinn stærri óp-
eruheim yrðu rofin, markaðsfors-
endur eru afar hæpnar og þar með
yrði brostinn sá atvinnugrundvöllur
sem verið er að byggja upp. Lang-
líklegast er að þetta yrði skjótvirk-
ur dauðadómur yfir Íslensku óper-
unni.
En hvaða menningarlega stór-
virki er Finnska þjóðaróperan að
vinna sem við ættum að taka okkur
til fyrirmyndar? Í Reykjavíkurbréf-
inu er fullyrt að hún helgi sig inn-
lendri listsköpun umfram annað,
enda sé nú svo komið að óperuhefð
Finna teljist ein sú merkilegasta í
nútímanum.
Finnska þjóðaróperan hefur sett
sér það mark að frumflytja að jafn-
aði eina finnska óperu á ári. Ef litið
er á dagskrá yfirstandandi starfsárs
í Finnsku þjóðaróperunni, þá eru
nýjar uppfærslur á átta verkum,
þar af einu finnsku. Hin sjö eru eftir
gamalkunnar kempur: Puccini,
Verdi, Rossini, Donizetti og Bizet.
Auk þess er endur-
sýndur fjöldi verka,
þar á meðal allar fjór-
ar óperurnar í Nifl-
ungahring Wagners,
tvær finnskar óperur
frá fyrri árum, Brúð-
kaup Fígarós (Moz-
art), Wozzek (Berg),
Orlando Paladino
(Haydn) og Tosca og
La Bohème (Puccini).
Mér finnst varla
hægt að segja að
Finnska þjóðaróper-
an „helgi sig inn-
lendri listsköpun um-
fram annað“, eins og
fullyrt er í Reykjavíkurbréfinu.
En burtséð frá því, hvernig á þá
að bera saman Finnsku þjóðar-
óperuna og Íslensku óperuna með
tilliti til innlendrar óperuritunar?
Nú eru Finnar um það bil tuttugu
sinnum fleiri en Íslendingar. Ef
þeirra þjóðarópera flytur eina
finnska óperu á ári, er þá við hæfi
að við flytjum íslenska óperu á tutt-
ugu ára fresti? Eða á að bera saman
fjárhag þessara óperuhúsa?
Finnska þjóðaróperan veltir nálægt
þremur milljörðum á ári, Íslenska
óperan velti á síðasta ári hundrað
milljónum. Eða fjölda fastra starfs-
manna; sex hundruð á móti fimm-
tán?
Íslenska óperan og
innlend óperuritun
Íslenska óperan hefur undanfarin
ár flutt tvær óperur á ári. Árið 1996
sýndi hún óperuna Galdra-Loft eftir
Jón Ásgeirsson. Árið 1998 fól
Óperan þeim Atla Heimi Sveinssyni
og Þorsteini Gylfasyni að semja
óperu um kristnitöku á Íslandi.
Óperan var fullgerð í ársbyrjun
2001, en uppfærslu hennar var
frestað af fjárhagsástæðum. Haust-
ið 2000 setti Óperan upp í samstarfi
við Tónmenntaskóla
Reykjavíkur barna-
óperuna Stúlkuna í vit-
anum eftir Þorkel Sig-
urbjörnsson og Böðvar
Guðmundsson og nú í
vetur hefur Óperan í
samstarfi við Strengja-
leikhúsið sýnt barna-
óperuna Skuggaleikhús
Ófelíu eftir Lárus H.
Grímsson og Messíönu
Tómasdóttur. Loks tek-
ur Óperan um þessar
mundir þátt í kostnaði
við undirbúning og
frumgerð nýrrar ís-
lenskrar óperu sem
hópur tónlistar- og leikhúsfólks
vinnur að.
Íslenska óperan lítur á það sem
sjálfsagðan hlut að leggja sitt af
mörkum til innlendrar óperuritun-
ar. Segja má að reynt sé að nálgast
þetta viðfangsefni opnum huga, án
forskriftar um þann fjölda íslenskra
ópera sem á að semja eða sviðsetja.
Þó má fullyrða að ein ópera á tutt-
ugu ára fresti er langt undir því
sem Íslenska óperan telur nægilegt.
Snilld tónskáldanna og líbrettist-
anna verður svo að ráða því hversu
merk hin íslenska óperuhefð verður
talin á heimsmælikvarða þegar
fram líða stundir.
Ekki vil ég gera lítið úr framlagi
Finna til óperubókmenntanna.
Framtak þeirra er til fyrirmyndar
og metnaður þeirra aðdáunarverð-
ur. En þegar litið er á stærðarhlut-
föllin og muninn á því svigrúmi til
nýbreytnistarfs sem felst í umfangi
starfseminnar, þá sýnist mér fljótt á
litið Finnska þjóðaróperan mega
herða sig ef hún ætlar að leggja
hlutfallslega jafn mikið til innlendr-
ar óperuritunar og Íslenska óperan
gerir.
Ætti Íslenska óperan
að vera að gera
eitthvað annað?
Bjarni Daníelsson
Óperan
Langlíklegast er, segir
Bjarni Daníelsson, að
hliðstæð áherslubreyt-
ing og sú sem gerð var
hjá Íslenska dans-
flokknum yrði skjótvirk-
ur dauðadómur yfir Ís-
lensku óperunni.
Höfundur er óperustjóri.
VILL einhver taka
að sér að selja eiturlyf
löglega á Íslandi? Til
dæmis apótekin, bens-
ínstöðvar eða stór-
markaðir? Ef lögleiða á
sölu fíkniefna fylgir því
að sjálfsögðu að ein-
hver verður að gerast
löglegur fíkniefnasali
og það er ekki fallegt
starfsheiti.
Ég heyrði fyrst radd-
ir um að lögleiða ætti
sölu á fíkniefnum á Ís-
landi fyrir nokkrum ár-
um og taldi þá um ung-
æðisskap að ræða enda
ekki óeðlilegt að ungt og óþroskað
fólk komi með tillögur sem slíkar.
Það hefur einfaldlega ekki næga lífs-
reynslu og þroska til að sjá fyrir af-
leiðingar af öllu sem því dettur í hug.
Þegar hins vegar fullorðnir menn
ganga fram fyrir skjöldu og segja al-
þjóð að skynsamleg lausn á fíkni-
efnavandanum sé að leyfa fíkniefni
og láta „frjálsan markað“ sjá um að
losa okkur við glæpina sem fylgja, þá
fer að fara um okkur hin sem höfum
haft fyrir augunum og inni á heim-
ilum okkar ungmenni sem ánetjast
hafa þessum efnum. Að ekki sé talað
um þá sem vinna daglega með brotn-
ar sálir og ónýta líkama vegna
neyslu. Við vitum nefnilega það sem
greinilega hefur farið fram hjá þess-
um ágætu talsmönnum frelsisins, að
aukið framboð þýðir bara aukna
neyslu.
Við vitum líka að fíkillinn er eftir
sem áður undir áhrifum efna sem
breyta hegðun hans og hætti og að
hann er alveg jafnhættulegur hvort
sem hann hefur keypt efnið í apóteki
eða af fíkniefnasala. Eða er áfengið
frá Áfengisverslun ríkisins kannski
óáfengara en það sem smyglað er?
Verða bara slys af völdum þeirra sem
drekka smyglað eða heimabruggað
áfengi? Varla. Og ekki hefur brugg-
un landa minnkað hæt-
ishót þótt seldur sé bjór
hér á landi.
Hið heilaga Holland
Þeir sem vilja leyfa
sölu á fíkniefnum vísa
gjarnan í tilraun sem
gerð var í Hollandi og
umheimurinn hefur
túlkað sem algert frelsi
í sölu fíkniefna. Sú
ágæta tilraun var og er
þess eðlis að nokkur
kaffihús fengu til þess
leyfi að selja kannabis
að ákveðnum skilyrð-
um fullnægðum. Ekki
mátti undir neinum kringumstæðum
selja harðari efni, ekki meira en 30 gr
til hvers viðskiptavinar og ekki mátti
selja, auglýsa eða vera innan 500
metra frá skóla. Öll sala kannabis-
efna utan þessara ákveðnu kaffihúsa
var eftir sem áður bönnuð. Kaffihús-
unum fjölgaði smám saman, því
gamla reglan – ég má ef þú mátt – er
í jafn miklu gildi í Hollandi og hér á
Íslandi.
Nú – árið 2002, er Holland að sögn
tollyfirvalda í Bretlandi, Frakklandi
og Belgíu orðið höfuðból fíkniefna-
sölu í Evrópu. Og þá er ekki bara átt
við kannabis og léttari eða „mýkri“
efni, heldur einnig harðari efnin,
heróín, kókaín og alsælu. Í Hollandi
er líka mesta framleiðsla í heimi á al-
sælu.
Hvað viljum við?
Vegna þess hve hollensk yfirvöld
taka létt á málum varðandi eiturlyf
má segja að landið sé nánast vanda-
málalaust frá sjónarhóli glæpa-
manna og hefur þar með orðið að-
dráttarafl fyrir glæpamenn
hvaðanæva. Holland virkar í raun
eins og hver annar markaður eða
stórverslun með fíkniefni.
Er það þetta sem við viljum?
Hvernig vilja þeir sem standa ætla
að lögleiðingu fíkniefna fara að?
Kannski selja efnin í almennum
verslunum eða apótekum? Það er í
anda þess að banna ekkert og að
hverjum og einum beri að sjá um sína
heilsu og velja fyrir sig hvaða lífi
hann vill lifa. Eða á læknir að ávísa
eiturlyfjum? Hvernig á hann að velja
þá sem hann lætur – væntanlega í
trássi við sannfæringu sína og lífs-
viðhorf – hafa lyfseðil upp á kókaín
eða heróín? Rökin eru þau að auðvit-
að eigi ríkið að sjá til þess að þeir sem
séu illa farnir fái sín lyf. Þannig dragi
úr glæpum, fíklar muni hætta að
brjótast inn til að eiga fyrir neyslunni
og þjóðfélagið uni glatt við sitt.
Þetta er ekki svona einfalt
Sá sem orðinn er fíkill og illa
staddur, hefur á einhvern hátt orðið
það og það gerist ekki með því að
einn daginn gangi sjálfráða fullorð-
inn maður út í búð og kaupi sér kók-
aín eða hass. Og trúir einhver því í al-
vöru að unglingur sem er undir
lögaldri hætti við að prófa fíkniefni ef
hann langar til – sem NB einhver
fíkniefnasali selur honum því ekki
getur hann keypt þau sjálfur. Hvern-
ig á að fjármagna það ef ekki með
lögbrotum? Heldur einhver að verðið
á götunni lækki niður úr öllu valdi við
þessar aðgerðir?
Hver á að selja þessi fíkniefni og
hverjum? Hver ætlar að flytja þau
inn? Hver ætlar að veita þeim t.d.
gæðastimpil? Síðast þegar ég vissi til
kostaði talsvert að flytja hingað
vörur og reyndar er sá flutnings-
kostnaður að sliga margar verslanir
og ekki er við því að búast að skipa-
og flugfélög fari að flytja þessa vöru
hingað frítt. Varla trúir nokkur mað-
ur því að ríkið muni sleppa sköttum
og tollum og að þeir sem sjá muni um
innflutninginn ætli sér enga álagn-
ingu. Mér þætti gaman að sjá það
gerast í matvöruinnflutningi. En
kannski er þarna komið ráð til að
bjarga íslenskum grænmetisbænd-
um – að láta þá rækta fyrsta flokks
hass til innanlandsneyslu og ef til vill
útflutnings?
Og síðast en ekki síst – hver ætlar
að taka að sér að sinna þeim sem
liggja sinnulausir heima við og sjá
hreint enga ástæðu til að vinna – af
því þeir eru í hassvímu? Ég hef ekki
séð að það sé neitt sérstakt kapp-
hlaup í gangi að greiða fyrir meðferð
fíkla og á ekki von á því að það breyt-
ist snarlega þótt kannabis, kókaín
eða alsæla verði leyft.
Allir í vímu
Þegar ég heyri fólk tala um að „all-
ir“ noti hass og næstum „allir“ prófi
harðari efni, fer um mig. Ég vil ekki
leggja líf mitt í hendur læknis sem
kvöldið áður, eða jafnvel um morg-
uninn, reykti hasspípu eða fékk sér
kókaín. Ég vil heldur ekki treysta
leikskólakennara sem þannig er
ástatt um fyrir barninu mínu. Hvað
þá láta gjaldkera sem er neytandi sjá
um peningana mína.
Þú sem vilt leyfa sölu fíkniefna – er
það þetta sem þú vilt? Ég hugsa ekki.
Það er nefnilega tvískinnungur í
þessu öllu. Þeir sem segja kotrosknir
að þeir sjái nú ekkert athugavert við
að lögleiða sölu fíkniefna eru ekki
endilega til í að taka afleiðingunum af
því sjálfir. Og myndu sennilega fæst-
ir vera tilbúnir til að kaupa hass fyrir
börnin sín – eða það vona ég að
minnsta kosti.
Tvo lítra af mjólk og þrjú
grömm af hassi, takk!
Vigdís Stefánsdóttir
Vímuefni
Sennilega myndu fæstir
vera tilbúnir til þess,
segir Vigdís Stefáns-
dóttir, að kaupa hass
fyrir börnin sín.
Höfundur er blaðamaður.
stretch-
gallabuxur
Kringlunni, sími 588 1680
v/Nesveg, Seltjarnarnesi,
sími 561 1680.
iðunn
tískuverslun
3 skálmalengdir