Morgunblaðið - 23.05.2002, Page 57

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 2002 57
Sími 562 0200
Erfisdrykkjur
við Nýbýlaveg, Kópavogi
íþrótta o.fl. Haldnir voru fundir og
skemmtanir í gamla hótelinu og
unga fólkið lagði mikið á sig við að
koma upp leikritum og halda uppi
annarri menningarstarfsemi.
Allmörg ár vann Helgi utan heim-
ilis með búskapnum og var lengi
traustur starfskraftur hjá Slátur-
félagi Suðurlands, vinsæll meðal
samstarfsmanna. Hann vann einnig
í áratugi hjá Landgræðslunni, sá
m.a. um girðingar við Þorlákshöfn
og vann að uppgræðslu þar. Helgi
fékk Landgræðsluverðlaun árið
1997.
Helgi og Jóna sungu í mörg ár
með Kirkjukór Hveragerðis – og
Kotstrandarsókna og gegndu þar
trúnaðarstörfum. Kórfélagar voru
mjög samheldnir og farnar voru
margar skemmtiferðir bæði innan-
lands og utan. Man ég þar frænda
minn hressan og glaðan og alltaf
brosandi.
Fyrir nokkrum árum seldu Jóna
og Helgi sinn part í Núpum og
fluttu að Bröttuhlíð 6 í Hveragerði.
Þar eignuðust þau líka fallegt heim-
ili sem þau voru samtaka um að
prýða. Nýlega fengu þau viðurkenn-
ingu fyrir fallegan garð sem ber
þeim fagurt vitni.
Ég kveð frænda minni með þökk
og virðingu. Fjölskyldan í Lauga-
skarði þakkar samfylgdina um leið
og við sendum Jónu, börnunum svo
og öllum afkomendum innilegar
samúðarkveðjur.
Ester.
Landnámsjörðin Núpar í Ölfusi
stendur undir fallegu klettabelti og
þar er eitt fegursta bæjarstæði í Ár-
nesþingi. Þrír öflugir bræður
byggðu upp þetta höfuðból af stór-
hug á öldinni sem var að líða, með
sínum samhentu fjölskyldum.
Helgi var þeirra elstur og bjó á
einum þriðja parti jarðarinnar
snotru meðalstóru búi, en Siggeir
og Gunnlaugur ráku myndarlegan
félagsbúskap á hinum hluta jarð-
arinnar. Ungur varð ég þeirrar
gæfu aðnjótandi að kynnast Helga á
Núpum og starfa með honum. Mín
fyrstu kynni af honum og hans fjöl-
skyldu voru þau, að í nokkrar vikur
að hausti var ég verkamaður í hey-
skap og fjósi að Núpum. Þetta sum-
ar var erfitt og Helgi, sem var orð-
lagður heyskaparmaður, átti enn
eftir að slá á engjum þegar sláturtíð
hófst í byrjun september. Þarna
komst ég í að vera í heyskap niðri á
Ölfusforum sem er mér minnis-
stætt.
Helgi var verkstjóri í áratugi hjá
Sláturfélagi Suðurlands á Selfossi í
sauðfjárslátrun og er mörgum
minnisstæður frá þeim árum. Ég
átti síðar eftir að vinna hjá Helga
nokkur haust við slátrunina og
kynnast hans góðu hæfileikum bet-
ur. Helgi átti óvenju gott með að
vinna með fólki og fór vel í forystu-
hlutverki. Hann laðaði að sér gott
fólk og kunni jákvæða hernaðarlist
öðrum betur. Framganga hans var
örugg og hvetjandi, hann skipti ekki
skapi, ólgaði af áhuga og metnaði og
var gamansamur við samstarfsmenn
sína. Ég minnist þess sérstaklega
hvað hann var hrífandi og tillits-
samur við starfsfólkið og hvernig
fas hans og framganga bar vott um
myndugleik. Helgi var snyrtimenni,
fríður sýnum og hafði fallegan mál-
róm og menn hlustuðu þegar hann
talaði og öll tilsögn hans, ekki síst
við okkur unga fólkið, var föðurleg
og það hljóp mörgum kapp í kinn
þegar fótatak sláturhússtjórans
nálgaðist. Þannig minnist ég hans
og svo er með marga sem hugsa
með þakklæti til hans á kveðju-
stund. Fyrstu skrefin á vinnumark-
aði hafa mótandi áhrif og þeir eru
margir sem nutu hans leiðsagnar.
Helgi var af þeirri öflugu kynslóð
sem hóf sveitirnar til sóknar og um
leið atvinnulíf í þéttbýlinu á lands-
byggðinni, þar var samvinnuhug-
sjónin og bjartsýni leiðarljós. Þegar
hjónin hættu búskap fluttu þau í
Hveragerði. Helgi var í ein 40 ár
landgræðsluvörður hjá Land-
græðslu ríkisins í Þorlákshöfn.
Þessi störf hóf hann um 1950 og af
mikilli elju og hugsjón barðist hann
gegn sandfokinu og eyðingaröflun-
um sem ógnuðu hinni ungu byggð. Í
þeirri baráttu munaði um Helga,
hann átti gott með að reka erindi og
eldmóðinn skorti ekki þegar hann
var að sameina ráðamenn um að-
gerðir. Þorlákshafnarbúar og við öll
þökkum þessi störf, þau snerust um
forsendur byggðarinnar. Árið 1997
heiðraði Landgræðsla ríkisins
Helga sérstaklega fyrir störf hans.
Í hvert sinn sem ég hitti Helga á
förnum vegi eða hann sótti fund sem
ég boðaði til, var hann samur og
jafn, hughreystandi og hvetjandi,
með góð ráð og ábendingar. Það var
mér hollt að kynnast Helga og eiga
hann að vini, fyrir það þakka ég af
heilum hug á kveðjustund. Þegar ég
sit og skrifa þessi fátæklegu orð og
horfi vetur yfir Ölfusið, finnst mér
að skuggarnir frá hamraveggjunum
séu lengri og dýpri en venjulega.
Það er sárt að sjá á eftir góðum
samferðamönnum en þetta er lífsins
saga, ungur má en gamall skal. Það
er hins vegar heiðríkja um minn-
ingu þessa manns og hans góðu
störf og áhrif. Helgi var mikill fjöl-
skyldumaður og vakti yfir velferð
fjölskyldu sinnar og einstakt fannst
mér hvernig hann studdi og hjálpaði
konu sinni í hennar veikindum.
Á kveðjustund sendum við Mar-
grét eiginkonu og börnum innilegar
samúðarkveðjur. Minningin um góð-
an mann lifir.
Guðni Ágústsson.
Helgi Jóhannsson, fyrrum bóndi
á Núpum, sem í dag er kvaddur, átti
um tæpra fimmtíu ára skeið samleið
með Sláturfélagi Suðurlands. Var
reyndar mestan þann tíma einn af
hornsteinum félagsins sem stjórn-
armaður þess frá 1968 til 1983 og
sláturhússtjóri á Selfossi í áratugi.
Helgi gekk ungur í þjónustu slát-
urfélagsins við haustslátrun á
Skúlagötunni í Reykjavík. Hóf hann
störf þar haustið 1937, þá 19 ára
gamall og starfaði í Reykjavík í
nokkur ár, hin síðustu haustin sem
skotmaður. Eftir nokkurt hlé kom
Helgi aftur til vinnu hjá Sláturfélag-
inu og nú í hinum nýja sláturhúsi í
Fossnesi á Selfossi. Þangað kom
hann haustið 1949 og var þá aftur
settur í hið vandasama starf skot-
mannsins. Páll Diðriksson, bóndi á
Búrfelli, var þá sláturhússtjóri á
Selfossi, en kaus að hætta því starfi
er síðasta féð í Árnessýslu hafði ver-
ið fellt vegna fjárskiptanna 1951. Nú
var ekki slátrað á Selfossi haustið
1952 en einmitt það haust kom nýi
fjárstofninn í héraðið. Helgi Bergs,
forstjóri SS, hafði þá fengið auga-
stað á Helga, öðrum mönnum frem-
ur. Hann kom að Núpum að fala
hann í starfið og er mér sagt að það
hafi kostað hann miklar fortölur –
en hafðist þó.
Þetta má teljast hið mesta happa-
verk fyrir félagið því Helgi gegndi
stöðu sláturhússtjóra samfellt í
meira en þrjátíu ár, frá hausti 1953
til loka sláturtíðar haustið 1984.
Mjög breyttist starfsumhverfið á
þessum árum.
Helgi sagði mér að fyrstu ár sín
hefði sveitafólkið í kringum Selfoss
verið aðaluppistaðan en er fólki
fækkaði í sveitunum hefðu Selfyss-
ingar sótt þar um vinnu, fólk sem
hefði geymt sumarfríið sitt til þessa
og húsmæður úr þorpinu sem komu
til starfa í húsinu 5–6 vikur hvert
haust svo árum skipti.
Sláturhússtjórinn lét einskis
ófreistað að læra sitthvað nýtt í fag-
inu. Á áttunda áratugnum sótti
hann námskeið í Reykjavík sem
sláturleyfishafar sáu um fyrir verk-
stjóra í sláturhúsum. Þessi nám-
skeið voru honum og mörgum öðr-
um gagnleg og auk þess fór Helgi í
námsferð til Englands og Írlands
árið 1969 sem SS og Samband ís-
lenskra samvinnufélaga gengust
fyrir. Þar sá hann afar fullkomin
sláturhús en samt fannst honum
hvergi snyrtilegra í slátursölum en
hjá Sláturfélagi Suðurlands.
Helgi Jóhannsson hafði einstaka
geðprýði til að bera og þess naut
hann í forystustarfi sínu. Hann var
með bros á vör að hverju verki sem
hann gekk.
Þó vildi hann ekki gefa eftir í
neinum hlut. Samstarfsmaður hans í
áratugi lýsir honum þannig að hann
hafi bæði verið samviskusamur og
stjórnsamur, duglegur og feikna-
atorkusamur. Hann lagði mikið upp
úr því að slátrunin gengi vel og
snurðulaust. Fé mátti aldrei vanta
og því var hann sjálfur einatt í sím-
anum og nýtti sér áratuga persónu-
leg kynni við nær alla bændur hér-
aðsins.
Sjálfur hafði ég af honum mikil
kynni sem deildarstjóri og vissi að
hverju máli var borgið sem hann
hafði lofað. En oft var erfitt að kom-
ast í símann þegar aðeins eitt símtól
var í öllu sláturhúsinu. Þá var bíll-
inn tekinn og brunað á staðinn. Það
þótti Helga ennþá vænna um og á
persónulegum fundum réðum við
málum betur til lykta.
Þótt Helgi á Núpum væri í upp-
hafi tregur til þess ábyrgðarstarfs
hlífði hann sér hvergi er á hólminn
var komið. Þær 5–6 vikur er haust-
slátrunin fór þá fram, gaf hann sig
allan að starfinu. Mér er minnis-
stætt haust eitt fyrir rúmum 40 ár-
um er við nágrannar úr Sandvík-
urhreppi áttum að færa hross til
slátrunar á mánudegi. Við töldum
vissara að flytja þau á sunnudags-
síðdegi, og vorum komnir með þau
um sjöleytið um kvöldið. Okkur til
furðu kom enginn starfsmaður frá
Selfossi í móttökuna, heldur sjálfur
sláturhússtjórinn. Þá sagði hann:
„Mikið þótti mér vont að fara í slát-
urhúsið núna. Við systkinin vorum
að halda móður okkar merkisafmæli
– og ég varð að fara úr því.“ „En þú
getur farið svo aftur – þetta eru 10–
12 kílómetrar,“ sögðum við. „Nei,“
svaraði Helgi, „nú eru komnar
skepnur inn í húsið, ég opnaði það
og verð að gæta þeirra, þangað til
mannskapurinn kemur í fyrramál-
ið.“ Þetta viðhorf lýsir heiðurs-
manninum Helga Jóhannssyni. Í
starfi sínu hafði hann mikla mann-
hylli og þótt álagið væri oft mikið
komu góðir menn honum til hjálpar.
Um 1970 urðu þau miklu umskipti
að stórgripasláturhús starfandi allt
árið var opnað í Fossnesi. Þá kom
þangað Halldór Guðmundsson sem
gerðist stöðvarstjóri og létti nokk-
urri ábyrgð af Helga. En fyrst og
fremst studdist hann árum saman
við sömu verkstjórana og aðstoð-
armenn sem allir gáfu honum þann
vitnisburð að betri yfirmann væri
vart að fá.
Helgi Jóhannsson er nú allur. En
áfram mun lifa það orð sem af hon-
um fór er hann vann þýðingarmikil
brautryðjendastörf fyrir Sláturfélag
Suðurlands í Árnessýslu. Fyrir fé-
lagsins hönd vil ég þakka honum
manntaksverkin og félagsmenn hér
eystra sem kynntust honum í starfi
munu aldrei gleyma honum heldur.
Páll Lýðsson.
Kær vinur, félagi, frændi og sam-
starfsmaður er látinn. Stór er sá
hópur vina og kunningja sem nú
drúpir höfði með söknuði vegna frá-
falls öðlingsins frá Núpum í Ölfusi.
Hans verður minnst af hlýhug og
virðingu allra þeirra er til hans
þekktu.
Margs er að minnast þegar litið
er yfir farinn veg samskipta okkar
Helga. Að leiðarlokum er mér efst í
huga þakklæti fyrir áralanga vin-
áttu og heilladrjúgt samstarf.
Þegar ég hugsa til Helga kemur
fyrst í hugann einbeitni hans og
óþrjótandi eljusemi. Það hefur
löngum verið gæfa Landgræðslunn-
ar að hafa í þjónustu sinni ósér-
hlífna og trúa starfsmenn. Þar hefur
verið að verki sú framvarðasveit
sem ótrauð axlaði erfiði og baráttu
við óblíð náttúruöfl og lagði grunn
að betra og fegurra Íslandi. Í þess-
um hópi var Helgi meðal hinna
fremstu. Í æsku sá hann hvernig
eyðingaröfl sandfoksins ógnuðu
byggðinni í Ölfusinu. Þúsundir hekt-
ara gróðursælla landsvæða urðu
sandinum að bráð. Flestir töldu á
þeim tíma óvinnandi verk að stöðva
þá eyðingu. Þegar sandgræðslu-
starfið hófst í Þorlákshöfn upp úr
1935 þá var þar aðeins eitt býli og lá
það undir miklum sandágangi. Þeir
sem gerst til þekkja vita að grósku-
leg byggð í Höfninni og umfangs-
mikil útgerð á tilveru sína sand-
græðslustarfinu allt að þakka. Á
ævikvöldi gat Helgi glaðst yfir því
að starf hans átti ríkan þátt í að
beisla sandinn er varð grundvöllur
athafna og þéttbýlis í Þorlákshöfn.
Helgi hóf ungur störf sem land-
græðsluvörður í Þorlákshöfn, rétt
fyrir 1950, hjá föður mínum og síðar
einnig við umsjón Hjallagirðingar-
innar í Ölfusi. Aðstæður þá voru
gjörólíkar því sem við þekkjum í
dag. Unnið var myrkranna á milli,
oft sá ekki út úr augum fyrir sand-
foki, en áfram var haldið við að
hlaða grjótgarða og reisa timbur-
garða til að stöðva sandskriðið, sá
melfræi, girða nýjar girðingar og
gera við þær eldri. Helgi starfaði í
hlutastarfi hjá Landgræðslunni um
nær hálfrar aldar skeið, samhliða
búskap á Núpum og ýmsum ábyrgð-
arstörfum sem hér verða ekki talin.
Helgi var einstaklega ráðvandur
og setti hag stofnunarinnar framar
eigin hag. Einstök samviskusemi og
elja einkenndi öll störf Helga. Hann
var sérstakt ljúfmenni og dagfars-
prúður og það var mér heiður að fá
að starfa með honum. Hann hafði
ríka réttlætiskennd og sagði skoð-
anir sínar umbúðalaust og hafði sér-
stakt en afar fagurt málfar. Helgi
var hvers manns hugljúfi, glaðvær
og kom sér afar vel hvar sem hann
fór. Hann var samur við háa sem
lága og var hafsjór af fróðleik um
sögu héraðsins og baráttuna við
sandinn, hinn landsins forna fjanda.
Er ég axlaði ungur ábyrgð hjá
Landgræðslunni þá var ómetanlegt
að vita frá Páli Sveinssyni, land-
græðslustjóra, frænda okkar og fyr-
irrennara í starfi, að ekki þyrfti að
hafa áhyggjur af framkvæmd verk-
efna á Þorlákshafnarsvæðinu. Þar
stýrðu öruggar hendur verkum og
þar vantaði bara meiri fjármuni til
aðgerða.
Landgræðslan veitti Helga verð-
skuldaða viðurkenningu árið 1997
þegar hann hlaut landgræðsluverð-
launin á 90 ára afmæli Landgræðsl-
unnar.
Við hjónin vorum svo lánsöm fyr-
ir skömmu að það var eins og ein-
hver ósýnileg hönd leiddi okkur í
heimsókn til Jónu og Helga á þeirra
yndislega heimili í Hveragerði. Þá
hafði liðið allt of langur tími frá því
okkar fundum bar síðast saman.
Þeirri heimsókn gleymum við aldrei,
þau hjónin glöð og sæl og horfðu
björtum augum til elliáranna. En
skjótt skipast veður í lofti og gróð-
urgjafinn frá Núpum var kvaddur
burt.
Það voru forréttindi að kynnast
Helga, hans er nú sárt saknað en
minningin um góðan dreng lifir. Ég
votta Jónu, börnum þeirra, ættingj-
um og vinum, mína dýpstu samúð
og bið þeim Guðs blessunar.
Sveinn í Gunnarsholti.
Þegar ég heyrði andlátsfregn
Helga vinar míns frá Núpum komu
margar endurminningar upp í hug-
ann frá samskiptum okkar. Helgi
var einn af þeim mönnum sem seint
líða úr minni, traustur og áreiðan-
legur, ákveðinn í skoðunum en gat
verið fljótur upp ef því var að
skipta, en jafn fljótur að sættast aft-
ur. Þau Núpasystkin Ragnheiður,
Helgi, Siggeir, Gunnlaugur og
Hjörtur, sem ég þekkti best, voru
og eru allt mesta heiðursfólk og
hvert með sín sterku séreinkenni.
Eins og Skaftfellingur sagði eitt
sinn við mig þegar mannkosti Núpa-
systkina bar á góma, að þau bæru
einkenni Skaftfellinga, en þaðan
komu foreldrar þeirra með þau í
æsku. Ekki skal sú kenning dregin í
efa enda margir heiðursmenn af
Skaftfellingum komnir.
Fyrstu búskaparárin bjuggu
Helgi og Jóna kona hans í Hvera-
gerði en fluttust fljótlega á æsku-
slóðir hans aftur að Núpum og
bjuggu þar lengst af ævi sinni.
Við Helgi þekktumst sem sveit-
ungar, en ég kynntist honum vel
þegar ég réðst til hans í haustslátr-
un hjá Sláturfélagi Suðurlands á
Selfossi 1969, en hann var um langt
skeið sláturhússtjóri þar. Helgi
stjórnaði sláturhúsinu af mikilli
röggsemi og dugnaði og átti gott
með að fá góða starfsmenn með sér
til starfa enda var hann í metum hjá
flestum sem kynntust honum.
Reyndi oft mikið á í þessu starfi,
sérstaklega þegar miklar breyting-
ar urðu á skipulagi sláturhússins og
þjálfa þurfti alla með nýjum hand-
brögðum. Ég sé Helga fyrir mér á
fleygiferð í sláturhúsinu í hvíta
sloppnum þegar hann var að
„redda“ málum enda var hugurinn
stundum langt á undan honum.
Hann spjallaði oft við starfsmenn
sína á léttum nótum og var þá oft
kátt á hjalla.
Helgi var einnig stjórnarmaður í
Sláturfélagi Suðurlands í langan
tíma og gegndi því starfi af sam-
viskusemi. Á þeim tíma var ég
gagnrýninn á stjórn og forstjóra
sláturfélagsins og gekk ýmislegt á á
þeim vettvangi. Helgi lét mig aldrei
gjalda þess hversu óvæginn ég var í
gagnrýni minni þó stundum sæi ég
að honum sárnaði ummæli mín.
Hann sagði stundum við mig eins og
til að skýra ástandið að „ungir menn
eiga að vera róttækir“. Síðar stuðl-
aði hann að því að ég yrði deild-
arstjóri Sláturfélagsins hér í sveit.
Leiðir okkar Helga lágu einnig
saman á öðrum vettvangi því í
marga áratugi sá Helgi um viðhald
landgræðslugirðinga hér í sveitarfé-
laginu og var einnig vörslumaður
þeirra. Girðingarhólfin sem eru tug-
ir kílómetra að lengd liggja í og við
land Hrauns og lá leið hans því oft
hér um. Hann fór yfir girðingarnar
snemma vors og brást aldrei að þær
væru fjárheldar þegar menn slepptu
fé. Eftir að Helgi hætti að sjá um
viðhald þeirra urðu mikil umskipti
enda erfitt að fylla skarð hans.
Þegar ég lít yfir farinn veg og
minnist Helga þá koma margar
ánægjulegar minningar upp í hug-
ann. Það sem stendur upp úr í
minningunni eru mannkostir hans,
áreiðanleiki og dugnaður. Ég sé
hugmanninn Helga fyrir mér þegar
við spjölluðum saman, en þá kom
það fyrir að hann brá hægri hendi á
loft til að leggja áherslu á orð sín og
einnig þegar hann tók þessu trausta
vinartaki í handlegg mér.
Ég og fjölskylda mín sendum
Jónu og börnum þeirra, Jóhanni,
Sigurveigu Gerði og Hönnu sam-
úðarkveðjur.
Hrafnkell Karlsson.