Morgunblaðið - 19.06.2002, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HÉR fer á eftir í heild ávarp Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra á Austurvelli á
þjóðhátíðardaginn. Millifyrirsagnir eru
Morgunblaðsins:
Góðir Íslendingar.
Hér á Austurvelli komumst við sennilega
næst því að vera stödd í hjarta höfuðborg-
arinnar okkar. Hér, á hinum forna velli vík-
urbænda, sem nú er aðeins sjötti partur eða
svo af upprunalegu spildunni, angar sagan til
okkar, stórbrotin á stundum og líka vissulega
skrítin á köflum.
Hér komu menn fyrst saman í opinberum
erindum árið 1829 þegar Guðmundur
fjósarauður bæjarböðull sá um síðustu opin-
beru hýðinguna í Reykjavík. Og hér hafa
lúðrasveitir leikið allt frá því að Napóleon,
bróðursonur Bonapartes hins mikla, lét lúðra-
flokka leika hér í fyrsta sinn 1856. Á Aust-
urvelli starfaði fyrsti forseti Íslands, Sveinn
Björnsson, við heyskap, en Björn faðir hans
hafði lengi slægjur á vellinum. Og hér var
löngu síðar háður mestur bardagi í samtíma-
sögu landsins, árið 1949, og hafði lýðræðið og
þingræðið betur á þeirri ögurstundu. Það var
í fyrsta og vonandi í síðasta sinn sem reynt
var að hindra með ofbeldi störf þess Alþingis
sem þjóðin hafið kosið. Og hér er, í þjóðarinn-
ar nafni, upphaf hátíðar hennar á 17. júní, ár
hvert.
Heimastjórnin markaði mikil
kaflaskil í þjóðfrelsisbaráttunni
Með standmynd Jóns forseta á aðra hlið og
Alþingishúsið á hina er sviðsmynd þjóðhátíð-
ardagsins fullkomnuð. Hann tákngervingur
baráttunnar fyrir frelsi og sjálfstæði og húsið,
sem reist var tveimur árum eftir dauða hans,
hinn lifandi vettvangur umræðu og ákvarðana
þjóðfulltrúa Íslands. Þjóðhátíðin tengist fyrst
og fremst lokaþætti lýðveldisbaráttunnar, en
hlýtur þó einnig að skírskota til annarra
áfanga hennar, sem höfðu svo mikla þýðingu.
Vissulega er ekki létt að gera upp á milli at-
burða og kannski óþarft. Hver og einn þeirra
skilaði þjóðinni fram. Heimastjórnin, sem
verður senn hundrað ára, markaði þó mikil
kaflaskil í þjóðfrelsisbaráttunni, ef til vill þau
mestu þegar grannt er skoðað. Þá skynjuðu
Íslendingar, að nú gátu þeir loks látið til sín
taka, svo um munaði – hið fjarlæga vald hafði
flust heim og einnig sú ábyrgð sem öllu valdi
verður að fylgja. Íslendingar myndu hér eftir
sjálfir ráða úrslitum um hvort vel eða illa tæk-
ist til í þeirra málum. Erfiðleikarnir voru
vissulega ekki úr sögunni. En þó stóðu vonir
til þess að árangur erfiðisins yrði eftir í land-
borðs,
lensk s
hvern t
þjóð a
drjúgu
hólm v
spá fyr
En v
örskots
hraði v
ustu hu
ári virt
Viðskip
miðillin
vaxand
að von
öngþve
hrun o
stærstu
benda
á vinnu
nýjar fj
Nú h
og hen
því, að
glugga
fyrir ár
gott ho
an hef
vinnum
eru me
hefjist
unnar,
við Re
viku se
Fundu
það me
einkav
ur nú o
stærsti
sölu á s
an átti
15 mín
hafa fa
anna fj
Góði
okkur
fram á
nefnile
landssö
betur h
Íslandi
þau tæ
sem er
sinni o
stæði, e
Ég ó
gleðile
inu, íbúum þess til gagns og gæfu. Fyrsti ráð-
herrann, Hannes Hafstein, var vissulega
sannkallaður happafengur. Eins manns „rík-
isstjórn“ varð ekki betur skipuð. Eldmóður
hans og kynngikraftur, eldheit ást hans á
landinu og þjóðinni þrautpíndu sem byggði
það, var drýgst eldsneyti þeirrar orku sem
þurfti til að rjúfa aldalanga kyrrstöðu. Hann
var öðrum betur til þess fallinn að lyfta þjóð-
inni úr öskustónni. En þótt full ástæða sé til
að halda nafni Hannesar hátt á lofti, má ekki
missa sjónar á því, að það var þó heimastjórn-
in sjálf sem skipti sköpum. Væri til lengri
tíma litið myndi það skipta nokkru en ekki
öllu hver héldi um tauma hennar. Þjóðin sjálf
fann til ábyrgðar, það hafði loksins vorað, eft-
ir aldalangan vetur erlendrar valdstjórnar.
Þjóðin var að fá tækifærin, sem hún hafði svo
lengi beðið eftir. Það sem gerðist við þessi
tímamót er ekki eitthvert sérstakt undur
bundið við Ísland eitt. Heimssagan sýnir að
frjáls þjóð hefur að lokum alltaf betur en sú
sem fjötruð er, hver sem slagurinn er. Það
hefur þýðingu að til forystu og leiðsagnar fyr-
ir þjóðir fáist menn á borð við Hannes Haf-
stein eða menn sem bera giftu hans. En úrslit-
um ræður að það sé þjóðin sjálf sem ákveði
hverjir skipa um skamma stund helstu for-
ystusæti hennar. Lýðræðið er ekki gallalaust
fremur en annað mannlegt skipulag, en það
ber þó höfuð og herðar yfir öll önnur stjórn-
arform sem við þekkjum, þegar horft er til
velferðar fólks, framfara og almennrar far-
sældar í landi. Með heimastjórninni fékkst
einmitt þetta vald. Meira að segja manni eins
og Hannesi Hafstein átti þjóðin fullan rétt á
að hafna og gerði það, þegar henni sýndist
svo. Rétt eins og Bretar höfnuðu Winston
Churchill í stríðslok eftir að hann hafði fært
þeim sigurinn á nasistum. Það kann að sýnast
ósanngjörn og vanþakklát aðgerð kjósenda.
En þá er það að athuga að sanngirni hefur
löngum lítið með stjórnmálaþróun að gera og
ekki síður hitt að sigurinn í styrjöldinni miklu
fólst meðal annars einmitt í því að vernda rétt
fólksins til að farga pólitískum forystumönn-
um sínum, ef það svo kysi og sýna með öðrum
hætti að lokavaldið er ætíð í þess höndum og
lýtur ekki öðrum lögmálum en sínum eigin.
Lýðræðið og frelsið eru hinir
jákvæðu örlagavaldar
Lýðræðið og frelsið eru hinir jákvæðu ör-
lagavaldar og erum við þá ekki aðeins að
nefna til sögu háleit orð og hugsjónir, heldur
sjálft hreyfiafl allra framfara eins og dæmin
sanna. Hundrað ára heimastjórn, með full-
veldiskaflann og lýðveldiskaflann innan
Ávarp Davíðs Oddssonar forsætisráðherra á Au
Nýtt framfara
Íslandssög
í burðarliðnu
Davíð Oddsson forsætisráðherra flytur ávarp sitt á Austurvelli á þjóðhátíð
NÝTT FRAMFARASKEIÐ
Í þjóðhátíðarræðu sinni á Aust-urvelli í fyrradag sagði DavíðOddsson, forsætisráðherra,
m.a.: „Flest bendir... til þess að
nýtt framfaraskeið Íslandssögu sé
í burðarliðnum. Við getum ekki
betur haldið upp á hundrað ára
heimastjórn á Íslandi en með því
að grípa tveimur höndum þau
tækifæri, sem nú kunna að gefast.“
Fyrr í ræðunni vék forsætisráð-
herra að þeim efnahagsvandamál-
um, sem upp hafa komið síðustu
misseri, og sagði: „Á þessum degi
fyrir réttu ári virtist mörgum
horfa illa um þjóðarhag. Viðskipta-
halli þjóðarbúsins var mikill,
gjaldmiðillinn veiktist jafnt og
þétt, verðbólga fór vaxandi og svo
mætti áfram telja ... Nú hefur
þetta allt breytzt til batnaðar eins
og hendi hafi verið veifað. Verðum
við að trúa því, að þar með hafi
einnig rofað fyrir heiðglugga í sál-
arþykkni þeirra sem svartast sáu
fyrir ári. Viðskiptajöfnuður hefur
snarsnúizt í gott horf. Verðbólga
er á undanhaldi og krónan hefur
styrkzt mjög mikið. Samningar á
vinnumarkaði hafa haldið og nú um
stundir eru meiri líkur á en nokkru
sinni áður að senn hefjist mesta
einstaka fjárfesting Íslandssög-
unnar með virkjun við Kárahnjúka
og álveri við Reyðarfjörð.“
Það er rétt hjá Davíð Oddssyni,
að ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks hefur tekizt
farsællega að leiða þjóðina út úr
þeim vandamálum, sem ofþensla í
efnahagslífinu hafði skapað og leitt
hefur til umtalsverðs samdráttar í
verzlun og viðskiptum á þessu ári
og hinu síðasta.
Raunar er ekki hægt að segja
annað en samstarf þessara tveggja
flokka á síðustu tæpum átta árum
hafi skilað þjóðinni miklu og hið
sama má segja um stjórnarsam-
starf Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks á fyrri hluta síðasta áratug-
ar.
Sú festa, sem einkennt hefur
landsstjórnina á þessu tímabili er
ómetanleg. Það skilja þeir bezt,
sem muna tímabil óðaverðbólgu,
sem hófst með valdatöku vinstri
stjórnarinnar 1971 og aðrar rík-
isstjórnir á tímabilinu 1974 til 1990
þurftu að kljást við með misjöfnum
árangri. Ekki má gleyma því í
þessu sambandi, að utanaðkomandi
atburðir gerðu mjög erfitt fyrir að
ná tökum á verðbólgunni, sem
hafði farið úr böndum, og er þá
ekki sízt átt við gífurlegar verð-
hækkanir á olíu tvisvar sinnum á
áttunda áratugnum.
Á þessum árum ríkti ekki bara
óðaverðbólga heldur líka pólitískt
uppnám af margvíslegu tagi, sem
bætti ekki úr skák.
Á þessu er haft orð nú vegna
þess, að sá skoðanamunur, sem
uppi er á milli stjórnarflokkanna
tveggja, um afstöðu til Evrópu-
sambandsins fer ekki fram hjá
neinum og kom skýrt fram í ræð-
um forystumanna stjórnarflokk-
anna 17. júní, en Halldór Ásgríms-
son, utanríkisráðherra, talaði á
Hrafnseyri við Arnarfjörð. Fari
fram sem horfir verður ekki annað
séð en afstaðan til Evrópusam-
bandsins verði aðalumræðuefnið á
vettvangi stjórnmálanna næstu
mánuði og misseri. Það er ekkert
við það að athuga, að Evrópumálin
verði rædd í botn og ekki er við
öðru að búast en skoðanir séu og
verði skiptar hér eins og annars
staðar.
Á hitt er að líta að Evrópusam-
bandið sjálft stendur frammi fyrir
miklum vandamálum eins og skýrt
kom fram í grein, sem birtist hér í
Morgunblaðinu sl. sunnudag og
byggð var á umfjöllun brezka
tímaritsins Economist. Vaxandi
efasemda gætir nú innan aðildar-
ríkja ESB um stækkun sambands-
ins, sem stefnt hefur verið að. Þar
kemur ýmislegt til en m.a. og ekki
sízt deilur og átök um málefni inn-
flytjenda.
Fari skoðanaskipti um aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu í þann
farveg, sem margt bendir til að
geti gerzt, mun þjóðin skiptast í
tvær fylkingar með og móti aðild.
Þær deilur verða harðar og við
höfum nú þegar séð fyrstu vís-
bendingar um það. Við höfum líka
reynslu af því á undanförnum ára-
tugum hvað gerist þegar þjóðin
skiptist í tvær fylkingar. Það hefur
á stundum orðið óskemmtileg lífs-
reynsla fyrir alla aðila. Tilfinning-
arnar rísa stundum of hátt í okkar
fámenna samfélagi og í því návígi,
sem við búum við.
Verst er þó, að mikil hætta er á
því, að slík átök leiði athyglina frá
því nýja framfaraskeiði í efnahags-
og atvinnumálum, sem forsætis-
ráðherra spáði í þjóðhátíðarræðu
sinni að væri framundan. Þau geta
jafnvel orðið til þess að rjúfa póli-
tíska samstöðu um stórfram-
kvæmdir, sem margir hafa áhuga á
að verði að veruleika.
Á þessari stundu getur enginn
spáð fyrir um þróun stjórnmála-
umræðna í Evrópu. Hægri menn
unnu mikinn sigur í þingkosning-
um í Frakklandi um síðustu helgi
og munu fara með völdin þar
næstu árin. Þeir eru líka við völd í
Ítalíu og á Spáni. Þessa stundina
benda skoðanakannanir til þess, að
Kristilegir demókratar geti end-
urheimt völdin í Þýzkalandi í kosn-
ingunum þar í haust. Hægri sveifla
um alla Evrópu getur haft áhrif í
þá átt að hægja mjög á samruna-
ferlinu í Evrópu.
Frammi fyrir slíkri óvissu er lít-
ið vit í því, að hleypa íslenzkum
stjórnmálum í uppnám vegna
spurninga um afstöðu Íslands til
aðildar að Evrópusambandinu.
Skynsamlegra er að við ræktum
garðinn okkar vel, nýtum þau
tækifæri til aukinnar velmegunar,
sem augljóslega eru framundan
vegna aukins stöðugleika í efna-
hagsmálum, minnkandi verðbólgu
og minnkandi viðskiptahalla sam-
fara auknum áhuga erlendra fjár-
festa á atvinnuuppbyggingu á Ís-
landi.
Um þetta ættu íslenzkir stjórn-
málamenn að hugsa alvarlega áður
en lengra er haldið.