Morgunblaðið - 19.06.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BJARTAR sumarnætur, tónlist-
arhátíð Hvergerðinga, hófust í sjötta
skipti sl. föstudag með allvel sóttum
og enn betur heppnuðum tónleikum.
Gunnar Kvaran lék ekki sjálfur á
þessum fyrsta viðburði af þremur, en
kynnti hins vegar að vanda meginat-
riði dagskrár með skemmtilegum og
hugvekjandi athugasemdum frá eigin
brjósti sem gáfu tónleikahaldinu auk-
ið gildi.
M.a. kom fram, sem hagvanir gest-
ir máttu glögglega sjá, að gólfrenn-
ingar Hveragerðiskirkju hefðu verið
fjarlægðir til að auka hljómburð
guðshússins. Varð sú líka raunin. Að
vísu eru breytingar sjaldan einhlítt til
bóta, enda útheimta ólíkar tóngrein-
ar og áhafnir ólíka ómvist. T.a.m.
virtust fiðludúó Leclairs og söngrödd
Sólrúnar Bragadóttir njóta nokkurs
góðs af nýbreytninni, en kannski síð-
ur sterkustu píanóstaðir Schumann-
kvartettsins þar sem vottaði fyrir
óþægilegri glymjandi. Hugsanlega
væri brúkleg málamiðlun fólgin í að
skjóta teppi undir slaghörpuna.
Franski ballettmeistarinn og fiðlu-
snillingurinn Jean-Marie Leclair
(1697–1764) átti fyrsta verk kvölds-
ins, Sónötu í E-dúr fyrir tvær fiðlur
án undirleiks úr höndum Guðnýjar
Guðmundsdóttir og Sifjar Tulinius.
Leclair bætti stórum við fiðlutækni
fyrirrennara sinna, þ. á m. til aukn-
ingar á tónsviði hljóðfærisins sem átti
nærri eftir að tvöfaldast upp á við frá
því sem var á tímum Corellis með
fjölgun pósísjóna. Mátti heyra ítölsk
og frönsk áhrif skiptast á í stykkinu.
Það var þannig ekki laust við að hinn
feneyski Vívaldi svifi yfir vötnum í I.
þætti í prýðisgóðum tvíleik þar sem
fiðlurnar jafnframt skiptust á for-
ystu, þó að fiðlutónninn verkaði
stundum pínulítið hvass í endurkasti
steingólfsins. 1. fiðlan leiddi alfarið í
II. þætti (largo) við brotinn hljóma-
undirleik hinnar, en 2. fiðlan aftur á
móti í tríókafla menúettsins (III.),
einkennilegri blöndu af snemm-„gal-
öntum“ stíl og síðbarokki með berg-
málsdýnamík. Loks var hressilegur
Allegro-lokaþáttur, aftur með jafnri
skiptingu á leiðarahlutverkum. Mikill
þokki og reisn var yfir verkinu, sem
þær Guðný og Sif komu sannfærandi
til skila jafnvel þótt fiðlutónn Sifjar
hljómaði áberandi mýkri og „upphaf-
legri“ (s.s. sléttari) en rómantískur
tónn Guðnýjar.
Eftir almennum undirtektum að
dæma fer voldug bel canto túlkun í
ljóðasöng furðulítt fyrir brjóstið á
hérlendum áheyrendum. Menn vilja
greinilega frekar mikinn hljóm en
marghliða og skýra textatjáningu.
Meðan svo er, er varla við því að bú-
ast að margir óperumenntaðir söngv-
arar okkar freistist til að leggja sig
sérstaklega í líma við fjölbreytni og
fágun hins smágerða. Að aðalstarf á
óperusviði þurfi síður en svo að
standa í vegi hins, séu vilji og hæfi-
leikar fyrir hendi, sást hins vegar svo
ekki varð um villzt á eftirminnilegri
framkomu June Andersons á
Listahátíð nýverið, og væri óskandi
að yrði til að breikka smekk hlust-
enda og örva íslenzka óperusöngvara
til frekari dáða á nótum hins fíngerða
þegar ljóðasöngur er annars vegar.
Með þessu er engan veginn verið
að kasta rýrð á framlag Sólrúnar
Bragadóttur í meðförum hennar og
Peters Máté á sex sönglögum Schu-
berts, enda gætti víða eftirtektar-
verðrar persónulegrar tjáningar á til-
finningum ljóðanna með m.a.
áhrifamiklum styrkleikabreytingum.
Eftir sem áður saknaði maður fulloft
opnari (og stundum sléttari) brjóst-
tóns í þágu textans, því þó að ekkert
væri upp á raddfyllingu og drama-
tískan glæsileika að klaga, varð
skorturinn á einkum fjölbreytni í tón-
beitingu smám saman til að gera
túlkunina einhæfari en efni stóðu til.
Áhrifamestu lögin voru hið draum-
kennt líðandi An den Mond (með
Beethovenslegum „tunglskins“-
arpeggjum í píanóinu), þar sem Sól-
rún syndi öfundarverða úthald-
stækni, og Der Zwerg sem skartaði
blóði drifinni dramatík við kraftmik-
inn en ávallt næman meðleik Peters
Máté.
Kynnir kvöldsins hét tónleikagest-
um efnislega fyrsta flokks kammer-
upplifun með lokaverkinu, Píanó-
kvartett Roberts Schumanns í
Es-dúr Op. 47, er Miklos Dalmay
flutti ásamt strengjatríói Sifjar Tul-
inius, Guðmundar Kristmundssonar
og Bryndísar Höllu Gylfadóttur. Og
það stóð vissulega heima. Kvart-
ettinn, sem undir kom á sama frjóa
„kammertónlistarári“ Schumanns
(1842) og hinn mun kunnari Píanó-
kvintett hans Op. 44 í sömu tónteg-
und, var svo sneisafullur af andríki,
lífsorku og ægifegurð að athygli
manns límdist við með tonnataki frá
fyrstu til síðustu nótu í bráðskemmti-
legum flutningi þeirra fjórmennn-
inga.
Meðal ótal hugfengra augnablika
mætti kannski nefna nærri skeið-
klukkusamtaka spiccato spila-
mennsku þeirra félaga í 6/8-takts
hraðsaumssveiflu Scherzo-þáttarins
(II.), óviðjafnanlega eterísku upp-
hafninguna í þyngdarlausum orgel-
punkts-kóda III. þáttar (Andante
cantabile) og eldsnarpan funa loka-
þáttar (IV., Vivace), þar sem Schu-
mann – líkt og í Op. 44 fínalnum –
beitir innblásnum hermikontra-
punkti meistara Bachs fyrir litríkum
rómantískum vagni sínum með til-
þrifamiklu strettó-hámarki í lokin.
Þar sem oftar þurfti fereykið að vísu
að taka á öllu sínu, en útkoman varð
líka með þeim glæsibrag, að halda
mætti að samæfingar hefðu ekki
numið dögum, heldur vikum.
Sneisafylli af andríki,
lífsorku og ægifegurð
TÓNLIST
Hveragerðiskirkja
Leclair: Sónata nr. 2 í E. Schubert: 6
sönglög. Schumann: Píanókvartett í Es
Op. 47. Guðný Guðmundsdóttir, Sif Tul-
inius, fiðlur; Sólrún Bragadóttir sópran;
Peter Máté, Miklos Dalmay, píanó; Guð-
mundur Kristmundsson, víóla; Bryndís
Halla Gylfadóttir, selló. Föstudaginn 14.
júní kl. 20:30.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
ÞAÐ ER söguleg staðreynd, að
um og eftir aldamótin 1900 voru
kórar nær einu flytjendur tónlistar
hér á landi og það sem meira er,
voru næstum einir um að flytja
nýja íslenska tónlist. Þessi þróun er
samstíga þeirri er átti sér stað í
Evrópu við lok 16. aldar, sem nefnd
hefur verið gullöld kórtónlistar, er
lauk þá óperu- og hljóðfæratónlist
tók að eflast með tilkomu nýrra
hljóðfæra. Gullöld kórtónlistar á Ís-
landi hefst um miðja 19. öldina og
skarast um nokkur ár við stofnun
Tónlistarskólans í Reykjavík 1930
og þá Sinfóníuhljómsveit Íslands og
einnig síðar, er Íslenska óperan tók
til starfa.
Það eru þessi skil, sem íslenskir
karlakórar eru nú að komast yfir
og hefur valdið því, að þeir hafa
ekki fyllilega náð að halda í við þró-
unina, á sviði tónsköpunar og flutn-
ings. Einn elsti karlakór landsins,
Karlakórinn Þrestir, hélt um síð-
ustu helgi upp á 90 ára starfs-
afmæli með veglegri kórveislu og
buðu meðal annars til gleðinnar
sæskum karlakór, Orphei Drängar
(O D), sem stofnaður var upphaf-
lega sem stúdentakór 30. október
1853 og á því á næsta ári 150 ára
afmæli.
Fyrsti stjórnandi kórsins var
Oscar Arpi (1824–1890) en undir
hans stjórn söng kórinn á heims-
sýningunni í París 1867. Árið 1910
var Hugo Alfvén (1872–1960) ráð-
inn tónlistarstjóri við háskólann í
Uppsölum og tekur þá við stjórn O
D, og hafði hann óslitið á hendi til
1940, er Carl Godin var ráðinn að-
stoðarstjórnandi. Auk fyrrnefndra
kórstjóra er rétt að geta þess að
Eric Ericson, einn frægasti kór-
stjóri Svía, stjórnaði O D um árabil.
Núverandi stjórnandi kórsins er
Robert Sund og óhætt að segja að
þessi kór undir hans stjórn slær á
allt vanmat varðandi framtíð karla-
kórssöngs, bæði hvað snertir við-
fangsefni og þá ekki síður fyrir frá-
bæran flutning.
Fyrsta verkefnið var Benedica-
mus Domino eftir Penderecki og
þar eftir söng kórinn Psaume 121
eftir Milhaud og Traumlicht eftir R.
Strauss, er hann samdi 1935 fyrir
fimm radda karlakór (TTBBB), við
kvæði eftir Rückert. Í þessum
verkum kom fram einstaklega fal-
legur hljómur kórsins og í verki
Milhauds vakti sérstaka athygli
glæsilegur söngur bassanna. Þjóð-
vísur voru viðfangsefnin í næstu
þremur verkum, fyrst eftir Veljo
Tormis (1930) en í því lagi var
Greger Erdös einsöngvari. Þá var
söngverk eftir tékkneska tónskáldið
Jaroslav Kricka (1882) og síðasta
verkið fyrir hlé var eftir japanska
tónskáldið Michio Mamiya. Í öllum
þessum verkum var söngur kórsins
einstaklega glæsilegur, svo í engu
er ofsagt að Orphei Drängar sé
einn af bestu karlakórum í heim-
inum, ef ekki sá besti.
Á seinni hluta tónleikanna voru
sungin verk eftir Saint-Saëns,
Sibelius, finnska tónskáldið Toivo
Kuula (1883–1918), þýsk-norska
tónskáldið F.A. Reissiger (1809–
1883), við kvæði Björnsterne Björn-
son, um Ólaf Tryggvason, tvær út-
setningar eftir Grieg (einsöngvarar
Hinrik Karlsson og Johan Sunde-
löf), þá Kung Liljekonvalje, eitt vin-
sælasta lag sænska tónskáldsins
Davíðs Wikander (1884–1955) og
eftir Folke Rabe (1935–) var fluttur
sérlega skemmtilegur kórleikur,
þar sem tónskáldið leikur sér að
alls konar óvenjulegum hljóðmynd-
unum og atferli kórfélaga, á mjög
gamansaman máta. Tónleikunum
lauk svo með hefðbundnu söngverki
eftir Agust Södermann (1832–1876),
er heitir I bröllopsgården, sem er
mikið gleðisöngverk.
Orphei Drängar er sannarlega
frábær kór, þar sem saman fer ein-
stök hljómfegurð og agaður söngur.
Túlkun og mótun stjórnandans, Ro-
bert Sund, er blátt áfram stórkost-
leg, hvort sem fengist var við al-
vöruþrungin verkefni eða leikið á
gamansama strengi, svo að tónleik-
arnir í heild verða þeim er á
hlýddu, hreint út sagt, ógleyman-
legir.
Jón Ásgeirsson
Ógleyman-
legur söngur
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Orphei Drängar, undir stjórn Robert
Sund, fluttu karlakórsverk samin um og
eftir aldamótin 1900.
Föstudagurinn 14. júní 2002.
KARLAKÓRSTÓNLEIKAR
HOLLENSKI listamaðurinn
Aernout Mik er Íslendingum ekki
með öllu ókunnur, eftir að hafa haldið
vinsælt námskeið í Listaháskóla Ís-
lands í meðferð myndbanda og mynd-
bandsupptöku, og með því miðlað
upprennandi listamönnum hér heima
af viðamikilli reynslu sinni sem kenn-
ari. Hafi Mik ekki verið mönnum
kunnur fyrr þá má segja að hann hafi
staðfest frægð sína árið 1997, þegar
hann var valinn sem fulltrúi lands síns
á Tvíæringinn í Feneyjum. Nú er
hann gestur Listahátíðar í Nýlista-
safninu nýja.
Höfuðeinkenni á verkum Mik er
nákvæmt fyrirkomulag hans á mynd-
varpinu í sölum þeim sem hann hefur
til umráða. Þannig eru verk hans
sambland af myndbandsverkum og
innréttingum, gaumgæfilega smíðuð-
um. Í Nýlistasafninu heppnast þessi
smíði vel því Mik leyfir sér meiri
sveigjur í þilinu en hann er vanur að
bjóða. Að vísu saknar maður letisóf-
anna frá Feneyjum, en þröngur gang-
urinn meðfram þilbyggingunni býður
ef til vill ekki upp á mikla flatmög-
unarstemmningu. Hins vegar verða
til villugangar sem ekki leiða til
verka, en skapa umgjörðinni þess í
stað nýstárlega virkni völundarhúss
sem vekur spurn um frekari þróun
Aernout Mik.
Það vill nefnilega gleymast að Mik
er myndhöggvari að mennt, og áhugi
hans á fólki sem fóðri fyrir upptöku-
vélar stafar af tilfinningu hans fyrir
líkamshreyfingu í rými. Í vissum
skilningi er hann nokkurs konar nú-
tímalegur Degas. Ungfrú Lala sem
hékk á kjálkunum hátt yfir Sirkus
Fernando, 1879, þegar Degas „náði“
henni hangandi á kaðlinum, gæti fullt
eins hafa sprottið fram í myndbandi
eftir Mik. Eins og impressjónistinn
frægi reynir Mik að hemja alla aug-
ljósa myndbyggingu og áherslu á
ákveðin atriði sem stýrt gætu ein-
stökum merkingarmiðum.
Eins og Degas veit Mik nefnilega
ofurvel að raunveruleikanum er ekki
raðað heldur ræður hending ein
hvernig við höfnum í ákveðnu rými á
gefinni stund. Tilviljun án reglu stýrir
hópi fólks og þar er sjaldnast nokkur í
fyrirrúmi. Myndbygging, uppbygg-
ing, ákveðin framvinda og leiðarstef
eru listrænir taktar úr málverkum og
bókmenntum, til þess gerðir að hag-
ræða mynd okkar af tilverunni, ef til
vill til að sætta okkur við heim sem fer
sínu fram án þess að við fáum mikið
að gert.
Þannig hafa listamenn og rithöf-
undar ætíð hegðað sér eins og grískir
guðir og gripið inn í óreiðuna til að
fylgja henni til fagurfræðilegs sam-
ræmis. Mik forðast slíkan guðdóm-
legan hamingjuendi.
Til þess notar hann endurtekning-
ar, ásamt gervimennum sem hegða
sér ávallt með sama hætti. Mik bendir
okkur á hve nauðhugul við erum í
hegðun okkar, jafnvel þegar himinn
og jörð eru að farast eins og jafnan
gerist í hringtengdum myndböndum
hans. Óeirðirnar í Glutinosity, verð-
bréfahrunið í Middlemen, veðraham-
urinn í 3 Laughing and 4 Crying, og
frauðplastsatið og moldarsturtan í
Piñata, gefa allgóða mynd af ástandi
því sem Mik skapar til að kanna
mannlegt atferli á stundum múgæs-
ingar og uppþota, þegar venjulegt
hversdagslíf fer úr skorðum og við
gleymum háttvísi okkar og yfirvegun.
Þá taka við vélræn viðbrögð sem ekki
eru alltaf eftir bókinni en grundvall-
ast þó á einhvers konar ósjálfráðri
neyðaráætlun, væntanlega svo við
fáum komist sæmilega óbuguð gegn-
um skyndilegt áfall. Hafi einhver efa-
semdir um að svona viðfangsefni hæfi
myndhöggvara ætti sá hinn sami að
skoða Auguste Rodin ögn betur.
Hvað hefði hann ekki gert hefði hann
átt handhæga myndbandstökuvél?
Úr einu af myndbandsverkum Aernouts Mik í Nýlistasafninu.
Hegðunarmynstur hópsins
MYNDLIST
Nýlistasafnið, Vatnsstíg 3
Til loka júní. Opið miðvikudaga til sunnu-
daga frá kl. 13–17.
MYNDBÖND OG MYNDVARP
AERNOUT MIK
Halldór Björn Runólfsson