Morgunblaðið - 12.09.2002, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FRÆGUR söguspámaður, pró-
fessorinn Francis Fukuyama, þótt-
ist sjá fyrir endalok sögunnar við
hrun Sovétríkjanna. Kalda stríðinu
lauk með fullkomnum sigri þjóða,
sem sameinuðust í bandalagi um
varðveislu frelsis og lýðræðis. Vest-
ræn gildi og stofnanir hefðu sigrað
og ekki væri val um annað en lýð-
ræði og hagkenningar markaðs-
þjóðfélagsins. Þá yrði það öllum
þjóðum til hagsbóta að komið yrði á
einu samofnu og hnattrænu kerfi
frjálsra markaða. Stefna Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins – IMF – á að
hafa verið í samræmi við þetta og
er Argentína tekið sem dæmi um
hrapallegan árangurs. Tekin voru
upp frjáls gjaldeyrisviðskipti árið
1991 en síðan var gengi gjaldmiðils-
ins, peso, fest við Bandaríkjadollar.
Þetta skilaði efnahagslegum stöð-
ugleika og hagvexti um skeið, en
síðar fór allt úr skorðum og fast-
gengið við dollarann gerði argent-
ínskan útflutning ósamkeppnisfær-
an þegar nágrannaþjóðir felldu
gengið. Af þessu leiddu mikil gjald-
þrot, vaxandi atvinnuleysi og þjóð-
félagsleg átök, hrun verðbréfavið-
skipta og verðbólga. Argentína er á
hraðri leið út úr fyrsta heiminum,
segir í grein í Mbl. 24. ágúst eftir
breskan prófessor, John Gray.
Gray gerir enda-
lokakenningar Fuk-
uyama að umræðu-
efni. Hann ber saman
þá afmunstruðu marx-
ísku söguskoðun að
örlög þjóða væru að
taka upp sama efna-
hags- og stjórnmála-
kerfi og svo kenning-
arnar um óhjákvæmi-
lega komu hins frjálsa
alheimsmarkaðs með
einslitu hagkerfi og
sömu stofnunum.
Hann segir vestrænar
ríkisstjórnir og al-
þjóðastofnanir á hin-
um verstu villigötum í þeirri trú að
ekkert geti komið í veg fyrir að
heimurinn verði einn, frjáls mark-
aður. Þessi gagnslausa hugmynda-
fræði IMF hafi orðið bæði Argent-
ínu, Indónesíu og Rússlandi að falli
en að Indlandi, Kína og Japan, sem
ekki hlýddu þessum ráðum, vegn-
aði betur. „Hinn alþjóðlegi frjálsi
markaður er um það bil að taka
sæti við hlið kommúnismans í safni
sögunnar yfir afskrifaðar útópíur,“
segir Gray.
Nú er það einmitt á þeim sama
tíunda áratug aldarinnar, að ESB-
löndin og við þau tengd EES-ríki
ná til fullnustu þeim
markmiðum, sem svo
illa tókst til um í Arg-
entínu. Á þeim árum
þegar allt lék í lyndi,
hlaut maður við heim-
sókn til þeirrar stór-
glæsilegu borgar
Buenos Aires, með
föstu evrópsku yfir-
bragði, að ætla að
þessar fyrirætlanir í
efnahagsmálum ættu
eins að geta gengið
þar og t.d. í Portúgal
og Grikklandi, stund-
um eftirbátar í Evr-
ópusamstarfinu. Í
þessum ESB-löndum, sem öðrum,
var fjórfrelsið tekið upp og frjálst
flæði vöru, fjármagns, þjónustu og
fólks jók velmegun og hagvöxt. Og
bæði Portúgal og Grikkland hafa
sýnilega notið góðs af því að taka
upp evruna. En þetta átak í Evr-
ópu er ekki samkvæmt IMF mód-
elinu og reyndar með tæknilegri
undanþágu í GATT/WTO vegna
fráviks frá svokallaðri bestu-kjara-
meðferð. Á manna máli þýðir sú
regla, að allt viðskiptafrelsi sem
eitt þjóðríki ákveður í samningum
við annað skuli koma öllum öðrum
til góða. Frávik eru tollabandalög
og fríverslunarsvæði. Nú vill svo til
að Ísland er skínandi dæmi um
ágæti svæðisbundinnar efnahags-
samvinnu. Ekki svo að skilja að við
tökum ekki virkan þátt í almennu
átaki eins og viðskiptasamningum í
GATT/WTO en það er Evrópusam-
vinnan sem skilaði árangri fyrir
okkur.
Evrópusamvinnan fór hægt af
stað og hefur þróast í hálfa öld. Það
varð gagnkvæmur ávinningur að
vinna að frjálsum viðskiptum og
greiðslum með innbyrðis skuld-
bindingum og sameiginlegum
stofnunum. Þetta þróaðist stig af
stigi uns komið var á frjálsum innri
markaði ESB sem Ísland tengist
með EES-samningnum. Áratug síð-
ar hefur hið opna íslenska hagkerfi
fengið að sýna getu sína við nýjar
aðstæður. Þjóðartekjur á mann eru
víst í 6. sæti meðal þjóða heims og
horfur teljast góðar hvað snertir
hagvöxt, atvinnustig, verðlagsþró-
un og stöðuna út á við. Viðskipta-
og athafnafrelsið í Evrópska efna-
hagssvæðinu hefur komið sjávar-
útveginum til góða og Evrópulög-
gjöfin með kerfi eftirlitis og
dómstóla gerir Ísland til mikilla
muna samkeppnisfærara um að
laða að erlent fjármagn en áður
var. Ekki skiptir minna máli að hér
hefur ríkt pólitískur stöðugleiki í
þrjú kjörtímabil, betri samskipti
aðila á vinnumarkaðnum hafa tek-
ist og ytri aðstæður þjóðarbúsins
hafa lengst af verið mjög góðar.
Þegar IMF skoðar líkön þau sem
hentað gætu þjóðfélögum í alþjóða-
samfélaginu, mætti því líta til
reynslu hinna minni Evrópulanda,
einnig Íslands. Ég átti þess kost að
heimsækja Uruguay 1994 en ráða-
menn þar höfðu mikinn áhuga á
ESB og nýafstöðnum samningum
EFTA-landanna um EES og von-
uðust til að fríverslunarsvæðið
MERCOSUR þróaðist í þá átt.
Litu þeir til Montevideo sem hugs-
anlegrar aðalbækistöðvar, sem sagt
Brussel Suður-Ameríku. Hefði ekki
mátt hlúa frekar að því svæðissam-
starfi með aga sameiginlegra stofn-
ana og forða frá samkeppni geng-
isfellinga?
En svo endað sé með spámönn-
unum: Í grein í Herald Tribune ný-
verið boðar Fukuyama hrun vest-
rænnar samvinnu vegna árekstra
út af samskiptum við íslam. Þótt
eitthvað hafi þeir Gray vafalaust til
síns máls, er ekki ástæða til að taka
spádóma sem þessa bókstaflega.
Um söguspádóma
Einar Benediktsson
Söguskoðun
Hið opna íslenska hag-
kerfi, segir Einar Bene-
diktsson, hefur fengið
að sýna getu sína við
nýjar aðstæður.
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.
BJARNI R. Sigur-
vinsson, doktorsnemi
við guðfræðideild HÍ,
skrifar um Falun Gong
í Morgunblaðinu, 29.
ágúst sl. Hann gerir
grein fyrir því hvað
hann telur vera trúar-
brögð og skilgreinir
Falun Gong sem slík,
nánar tiltekið sem ný-
trúarhreyfingu undir
áhrifum ýmissa austur-
lenskra trúarbragða.
Hann skilgreinir því
Falun Gong á allt ann-
an hátt en höfundur
fræðanna, qigong-
meistarinn Li Hongzhi,
og er honum það vissulega frjálst.
Bjarni fjallar um gagnrýni kín-
verskra stjórnvalda sem segja Falun
Gong-hreyfinguna m.a. hvetja fólk
til að sniðganga lækna og sjúkrahús.
Hann segir gagnrýnina réttmæta
enda komi þetta fram í ritum Li
Hongzhi (það er reyndar ekki rétt).
Af þessu hefur hann áhyggjur, sér-
staklega þegar börn eiga í hlut og
vitnar í tvær greinar eftir börn á
aldrinum 4–8 ára á vefsíðunni Clear-
wisdom.net sem birtir fjölda per-
sónulegra frásagna Falun Gong-iðk-
enda. Það er athyglisvert að menn
skuli taka sér tíma í að tína til sögur
sem gætu hugsanlega stutt yfirlýs-
ingar kínversku kommúnistastjórn-
arinnar. Er trúlegt að stjórnvöld,
sem skjóta niður námsmenn, stunda
þjóðernishreinsanir í Tíbet og of-
sækja fjölda sjálfstætt hugsandi
hópa, hafi raunverulegar áhyggjur
af því hvort fólk fari til læknis eða
ekki?
Það er hægt að slíta öll fræði úr
samhengi og fá hentugar niðurstöð-
ur. Rógsherferð kínverskra stjórn-
valda gegn Falun Gong er sett upp á
þennan hátt. Í öllum
andlegum fræðum og
trúarbrögðum er hægt
að benda á atriði sem
gætu talist varasöm,
sérstaklega ef maður
skilur þau ekki eða les
þau ekki í heild sinni.
Og alls staðar er að
finna fólk sem tekur
einkennilegar ákvarð-
anir, hvort sem það
stafar af rangtúlkun,
fanatík eða öðru. Væri
það ekki fyrir af-
skræmingar kín-
verskra stjórnvalda á
Falun Gong-fræðun-
um, væru lyfja-og
læknasögur um Falun Gong-iðkend-
ur ekki á dagskrá, sérstaklega vegna
þess að iðkendurnir eru yfirleitt heil-
brigðari en gengur og gerist. Það er
því ekkert raunverulegt samband á
milli ofsóknanna og viðhorfa Li
Hongzhi til nútíma læknavísinda.
Falun Gong og kínversk
læknavísindi
Kínverskar lækningar hafa verið
stundaðar í þúsundir ára á meðal al-
mennings í Kína. Í því kerfi er
mannslíkaminn talinn vera smækk-
uð eftirmynd af alheiminum. Mark-
mið lækninganna er m.a. að kenna
fólki að lifa í samsvörun við alheim-
inn og öðlast þannig náttúrulegt
jafnvægi. Í stuttu máli hafa tíðkast
margar meðferðir í kínverskum
læknavísindum, t.d. qigong-æfingar,
nálastungur, nudd, hnykkingar,
notkun grasalyfja og fleiri. Notkun
lyfja er því aðeins ein aðferð til lækn-
inga í Kína og er ekki alltaf notuð þar
sem hún getur valdið aukaverkun-
um, líkt og gildir með vestræn lyf. Í
fornum kínverskum læknaritum er
fólk minnt á að það sé mikilvægara
að temja sér sjálfsaga og auka sið-
ferðiskennd til að koma í veg fyrir
veikindi, heldur en að eiga við veik-
indin eftir á. Sjálfsrækt sem þessi er
grundvallaratriði í kínverskri menn-
ingu. Falun Gong er tegund af qig-
ong sem er eitt af fornum sjálfsrækt-
arkerfum Kínverja. Það er því alveg
ástæðulaust að hafa einhverjar
áhyggjur af þessari iðkun.
Falun Gong og
læknasögur
Þórdís B.
Sigurþórsdóttir
Trú
Það er hægt að slíta öll
fræði úr samhengi, seg-
ir Þórdís B. Sigurþórs-
dóttir, og fá hentugar
niðurstöður.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
með MA-gráðu í búddískum fræðum.
AÐ UNDANFÖRNU hefur
mátt lesa um sérkennilega at-
burðarás í fjölmiðlunum í fram-
haldi af skoðanakönnun, sem
benti til þess, að Samfylkingin
myndi fá fleiri atkvæði í alþing-
iskosningunum næsta vor, ef
borgarstjórinn Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir yrði meðal frambjóð-
enda flokksins. Svo stóð á, að
borgarstjórinn hafði gefið yfirlýs-
ingu fyrir borgarstjórnarkosning-
ar síðastliðið vor, að hún myndi
ekki bjóða sig fram til Alþingis á
næsta ári. Enginn fyrirvari var á
yfirlýsingunni.
Nú lesum við hins vegar um, að
Ingibjörg hafi „lagst undir feld“
til að íhuga, hvort hún ætti að fara
í þetta framboð. Hún fékk undir
feldinn til sín fyrirsvarsmenn
stjórnmálaflokkanna sem standa
að R-listanum með Samfylking-
unni. Fleiri virðast hafa komið þar
við til skrafs og ráðagerða. Svo
kom hún undan feldinum og sagð-
ist hafa ákveðið að fara ekki í
framboðið. Margir fögnuðu.
Meira að segja Morgunblaðið
taldi, að borgarstjórinn hefði með
þessu „styrkt persónulega stöðu
sína sem stjórnmálamaður, sem
stendur við orð sín“, eins og kom-
ist var að orði í leiðara blaðsins.
Þá vaknar spurningin: Um hvað
var hún að hugsa undir feldinum?
Var ekki málið einfalt? Hún hafði
sagt fyrir borgarstjórnarkosning-
ar að hún færi ekki í þetta fram-
boð. Einhverjir hafa sjálfsagt
greitt R-listanum atkvæði vegna
þeirrar yfirlýsingar. Var ekki ein-
falt fyrir hana að svara því strax
og þessar hugleiðingar komu
fram, að þetta kæmi ekki til
greina af þeirri einföldu ástæðu,
að hún hefði gefið yfirlýsingu þar
að lútandi síðasta vor? Það skyldi
þó ekki vera að hún hafi verið að
hugleiða, að svíkja loforðið? Var
um eitthvað annað hugsað undir
feldinum?
Það er svo kannski einkennandi
fyrir samfélagsleikritið, að menn
skuli telja það til sérstakra verð-
leika stjórnmálamanns að standa
við orð sín, jafnvel þó að það taki
hann einhverjar vikur að ákveða
hvort hann ætli að gera það.
Jón Steinar Gunnlaugsson
Undir feldinum
Höfundur er hæstarétt-
arlögmaður.
BLÁA lónið hefur
notið vaxandi athygli
og áhuga á undan-
förnum árum sérstak-
lega eftir að nýr bað-
staður, sem Bláa lónið
hf. reisti árið 1999,
hóf starfsemi. Þetta á
ekki síst við um er-
lenda ferðamenn, sem
sækja Ísland heim, en
nú lætur nærri að
70% þeirra heimsæki
baðstaðinn Bláa lónið.
Þá hafa húðvörur fé-
lagsins og meðferðar-
þjónusta þess fyrir
psoriasissjúklinga
vakið mikla athygli.
Bláa lónið er ekki lengur lón í
Svartsengi á Reykjanesi, heldur
hugtak með tilvísun í heilsu, feg-
urð og vellíðan.
Að gefnu tilefni, nú síðast vegna
texta í Morgunblaðinu hinn 27.
ágúst sl. með mynd af lóni við Kís-
iliðjuna í Mývatnssveit, þar sem
það lón er nefnt „Bláa lónið í Mý-
vatnssveit“, er því hér með komið
á framfæri að íslenska heitið Bláa
lónið og enska heitið Blue lagoon
er skrásett vörumerki í eigu Bláa
lónsins hf.
Í þessu felst að Bláa lónið hf.
hefur öðlast einkarétt á að nota
vörumerkið hér á landi. Bláa lón-
inu hf. er því heimilt að banna öðr-
um notkun vörumerkisins enda not
annarra á því brot á einkarétti fé-
lagsins.
Bláa lónið hf. hefur lagt mikla
áherslu á uppbyggingu vörumerk-
isins Bláa lónið/Blue lagoon og
hefur félagið lagt í miklar fjárfest-
ingar vegna þessa bæði hérlendis
og erlendis. Að mati eigenda fé-
lagsins er vörumerkið ein verð-
mætasta eign þess.
Heilsutengd ferðaþjónusta hefur
færst í brennidepil að undanförnu
og hafa mörg sveitarfélög og
einkaaðilar verið að kanna kosti
þess að setja upp baðstaði með
heitum laugum og/eða
lónum. Hefur þá verið
litið mjög til árangurs
af þeirri uppbygg-
ingu, sem Bláa lónið
hf. hefur staðið fyrir.
Forráðamenn Bláa
lónsins hf. fagna þess-
um áhuga og telja að
það felist miklir
möguleikar í frekari
uppbyggingu bað-
staða annars staðar á
landinu, sem byggjast
á sérkennum á hverj-
um stað. Slíkt mun
styrkja stöðu Íslands
sem heilsulands.
En það er ljóst að ekki mun
verða við það unað að vörumerkið
Bláa lónið/Blue lagoon verði notað
um aðra starfsemi eða staði án
heimildar Bláa lónsins hf.
Slíkt yrði til þess að valda rugl-
ingi hjá erlendum ferðamönnum
og almenningi auk þess að vera
brot á einkarétti félagsins eins áð-
ur hefur verið rakið.
Vörumerkið Bláa lónið
Grímur Sæmundsen
Árétting
Er því hér með komið á
framfæri, segir Grímur
Sæmundsen, að íslenska
heitið Bláa lónið og
enska heitið Blue lagoon
eru skrásett vörumerki í
eigu Bláa lónsins hf.
Höfundur er læknir og fram-
kvæmdastjóri Bláa lónsins hf.
Moggabúðin
Stuttermabolir, aðeins 1.000 kr.