Morgunblaðið - 12.09.2002, Blaðsíða 36

MINNINGAR
36 FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Vorið 1959 lenti flug-
vélin Sæfaxi á sjónum
við Flateyri. Sjö ára
pottormur var ferjaður
í land og heilsaði skáld-
inu Guðmundi Inga á
bryggjunni. Fyrsta sumarið mitt á
Kirkjubóli í Bjarnardal var að hefj-
ast. Þau urðu sex.
Á Kirkjubóli bjuggu félagsbúi
bræðurnir Guðmundur Ingi og Hall-
dór, afabræður mínir. Halldór hélt
heimili með konu sinni Rebekku, en
Ingi bjó með móður sinni Bessabe,
langömmu minni, og Jóhönnu systur
sinni. Fjöldi barna var á báðum
heimilum á sumrin og mikill sam-
gangur, enda bjuggu báðar fjöl-
skyldurnar í sama húsinu. Ég var á
snærum Guðmundar Inga, en amma
Bessa og Jóhanna höfðu líka góðar
gætur á smásveininum.
Ég hafði áður búið í sveit norður í
Eyjafirði hjá föðurfólki mínu, en hér
var ýmislegt með öðrum brag. Ekk-
ert var rafmagnið, en amma Bessa
kveikti upp í kolaeldavélinni fyrir all-
ar aldir og eldaði hafragrautinn, sem
var auðvitað miklu bragðbetri en sá
sem móðir mín bjó til suður í Hafn-
arfirði! Grauturinn var etinn með
súru slátri, sem staðið hafði í tunnu
frá haustinu áður og var því orðið al-
mennilega súrt – ég man enn hvað
mér þótti það gott og finnst eiginlega
að ég hafi aldrei fengið súrt slátur
síðan, þótt eitthvað sem kallað er því
nafni sé gjarnan framreitt á þorra-
blótum. Allur matur var á þjóðlegum
nótum og ég man að mér þótti skrýt-
ið í fyrstu að eta vestfirskt flot með
harðfiskinum en ekki smjör – og ég
held að Halldór hafi komið ofan í mig
hákarlsbita fyrsta sumarið. Reyndar
lumaði Jóhanna frænka mín á ein-
hverju sem hét Sanasól og hún hélt
að væri gott fyrir börn, en það var
bara haft til hátíðarbrigða. Amma
Bessa hafði sérstaka skömm á lím-
onaði – og skammaði okkur strákana
rækilega þegar við keyptum einu
sinni Egils-appelsín af gosdrykkja-
GUÐMUNDUR INGI
KRISTJÁNSSON
✝ Guðmundur IngiKristjánsson
fæddist á Kirkjubóli í
Bjarnardal í Önund-
arfirði 15. janúar
1907. Hann andaðist
30. ágúst síðastliðinn
og var útför hans
gerð frá Ísafjarðar-
kirkju 7. september.
bílstjóra sem áði á
Kirkjubóli. Hún taldi,
að límonaði-drykkja
leiddi menn inn á
háskalegar brautir
sterkari drykkja – og
reyndist auðvitað hafa
rétt fyrir sér.
Engin var heldur
dráttarvélin á Kirkju-
bóli fyrstu sumrin mín,
heldur var hestum
beitt fyrir sláttuvél,
rakstrarvél, votheys-
kerrur, heysleða og
heyýtuna. Ingi sló æv-
inlega með hestasláttu-
vélinni og ég fékk snemma það hlut-
verk að raka á eftir. Þess þurfti að
gæta, að slegið hey félli ekki að því
óslegna, því þá flæktist í greiðunni.
Þess vegna gekk smásveinninn á eft-
ir vélinni, hring eftir hring, og rakaði
á eftir. Slátturinn gekk oftast vel hjá
Inga og hann sönglaði gjarnan á vél-
inni. Eitt sinn munaði þó litlu að illa
færi, en þá hafði klárnum Vitlausa-
Jarpi verið beitt fyrir vélina ásamt
hinni gæflyndu dráttarmeri Mön –
og Vitlausi-Jarpur fældist. Ég var að
drattast í hægðum mínum með hríf-
una á eftir vélinni þegar sláttuvél-
arhljóðið breyttist snögglega og ég
hugsaði með mér að nú lægi Inga
heldur betur á. En þegar ég leit upp
sá ég hvar hrossin hlupu á harða-
stökki niður Hesthúshólinn með vél-
ina og Inga á eftir sér. Ferðinni lauk
með því að vélin lenti ofan í skurði og
Ingi hentist af henni – en hann sak-
aði ekkert. Eftir þetta var Vitlausa-
Jarpi ekki beitt fyrir sláttuvél.
Amma Bessa var vön þeirri vinnu-
hörku, sem íslensk þjóð þurfti að
sýna um aldir til þess að skrimta.
Hún vildi alls ekki að við krakkarnir
værum að leika okkur þegar lítil
voru verkefnin við útivinnuna. Vær-
um við ekki að vinna var einungis eitt
viðfangsefni nægilega göfugt til þess
að falla í hennar smekk: að lesa.
Kynstur voru til af bókum og blöðum
á Kirkjubóli og ég man enn hversu
gráðugur ég var í að komast í blaða-
staflana á loftinu. Stundum voru líka
strákar á Kirkjubóli sem voru ekki
almennilega læsir og hafði amma
Bessa þá lesæfingar daglega. Og til
þess að mismuna engum vorum við
sem ágætlega lásum líka látin mæta í
lesæfingarnar.
Rafmagnsleysinu fylgdi, að þegar
skyggja tók þurfti að taka fram olíu-
lampana. Mér eru sérstaklega minn-
isstæð ágústkvöldin, þegar allt fólkið
af báðum heimilum safnaðist saman í
stofunni hjá Inga með dagblaða-
bunkann – öll blöðin voru keypt og
komu á tíu daga fresti eða svo. Stór
olíulampi í stofunni gaf góða birtu og
meðan hinir eldri lásu merkar grein-
ar og leiðara grúfði ég mig niður í
myndasögur um Dreka, Eirík víð-
förla og Kidda kalda. Oft var líka
hlustað á útvarpið, sem gekk fyrir
stórri, blárri rafhlöðu.
Raunar las ég líka um pólitík og
ræddi hana við ömmu Bessu og Hall-
dór. Amma Bessa varaði mig sér-
staklega við ungum mönnum í
Reykjavík, sem reyndu að fá smá-
sveina með sér inn á svokallaðar
sjoppur og vildu þar gefa þeim
súkkulaði og límonaði. Þetta væru
háskalegir menn þótt þeir byðu af
sér góðan þokka í fyrstu. Þeir væru
kallaðir Heimdellingar og reyndu að
narra unga sveina til lags við íhaldið!
Ömmu Bessu og Halldóri hafði æv-
inlega tekist að gera mig að fram-
sóknarmanni þegar ég hélt suður á
haustin. Það hefur hins vegar haldið
verr en skyldi.
Ingi ræddi aldrei um pólitík og
skammaði krakkana aldrei – sem olli
því að ef hann bað um eitthvað var
það alltaf gert umyrðalaust. Ingi gaf
mér líka fyrsta lambið sem ég eign-
aðist – en það óx svo upp og hét Móa-
golsa og átti fjölda lamba sem ávöxt-
uðust á reikningi hjá Kaupfélagi
Önfirðinga. Ingi reyndi líka að kenna
mér að yrkja – þótt honum tækist
betur upp með Kristján Bersa í því
efni – og enn man ég að þegar við eitt
sinn sem oftar rákum gimbrina Móa-
golsu og móður hennar Móalöng úr
túni orti Ingi í kennsluskyni:
Móalöng er mikil kind,
Móalöng er stór og hyrnd.
Golsótt með henni gimbur fer
– ganga þær í tún hjá mér.
Þetta er sosum ekki merkilegasti
skáldskapurinn sem frá Guðmundi
Inga hefur komið, en svona kenndi
hann mér stuðlasetningu og það sýn-
ir hégómleik mannanna, að enn man
ég vísu sem hann orti fyrir rúmum
fjörutíu árum – ekki af því að hún
væri endilega svo góð, heldur vegna
þess að hún var um gimbrina mína
og hennar ætt.
Sumarið 1962 kom ég einn sunnu-
daginn frá því að reka kýrnar og sá
þá að stofan var öll uppbúin og dúkað
hafði verið veisluborð. Þegar ég
spurði hverju þetta sætti var mér
tjáð að Ingi hefði brugðið sér niður í
Holt og væri að gifta sig. Mér brá
illa, því ég þóttist þegar sjá, að nú
fengi ég ekki lengur að sofa í her-
berginu hjá Inga, en þar hafði skáld-
ið jafnan spjallað margt við sjálfan
sig og pottorminn undir nóttina og í
morgunsárið. Sú varð líka raunin, að
mér var úthýst úr hjónaherberginu.
Þura varð hins vegar ekki bara Inga
alveg sérstakur happafengur heldur
öllum heimilismönnum, enda sér-
stakt ljúfmenni – og kunni auk þess
ýmislegt fyrir sér í matargerð tutt-
ugustu aldarinnar.
Guðmundur Ingi var mikið skáld
og mér finnst hann betra skáld eftir
því sem ég verð eldri og les ljóðin
hans oftar. Hvunndagur sveita-
mannsins var helsta viðfangsefni
hans, en líka ástin og gátur manns-
andans. Kannski eru bestu ljóðin
hans þau sem einföldust eru.
Guðmundur Ingi var upplýstur
séntilmaður á enska vísu. Allt viðmót
hans bar þetta með sér og skáld-
skapurinn líka. Þekking hans á sögu
og bókmenntum veraldarinnar var
víðtæk og skilningurinn glöggur.
Fágun hans mátti vel sjá þegar hann
gegndi hlutverki hagyrðings ásamt
mörgum öðrum í spurningaþáttum í
sjónvarpi fyrir nokkrum árum.
Fyndni flestra hagyrðinganna var
dálítið gróf, eins og verða vill með ís-
lenska vísnagerð. Þetta átti hins veg-
ar ekki við um Inga. Vísurnar hans
voru fullar af kímni frekar en rosa-
fyndni – hann fjallaði t.d. um sam-
skipti kynjanna eins og hinir, en
kveðskapur Inga var aldrei klúr,
heldur alltaf fágaður. Kannski er
þetta eitt af því sem skilur á milli
skálds og venjulegs hagyrðings.
Íslensk þjóð mun lengi meta og
þakka ljóðin sem Guðmundur Ingi
orti á langri ævi. Sjálfur þakka ég
fyrir að hafa fengið að kynnast hon-
um og þeim heimi sveitamannsins
sem hann orti um. Dvölin á Kirkju-
bóli átti drjúgan þátt í að koma mér
til manns.
Ólafur Þ. Harðarson.
Bóndi og skáld – eða skáld og
bóndi? Ekki er unnt að greina að
þessa þætti í lífi og störfum Guð-
mundar Inga Kristjánssonar. Hann
orti ljóð um þrá sína eftir því að
yrkja jörð:
Ég sef ekki um nætur. Svo þung er mín þrá,
svo þrái ég vormold og gróður
sem bandinginn frjálsræði biður að fá,
sem barn þráir móður.
(Sólstafir 1938.)
Skáldið í bóndanum segir svo um
starf sitt í Greinargerð, fyrsta kvæði
Sólbráðar (1945):
Minn hlutur er að yrkja það búland
sem bíður
og brosir við reikulan fót
og leggja mína hönd og minn hug ekki síður
til hjálpar við íslenska rót
og eygja hverja stund sem af ævinni líður
sem auðlegð og fagnaðarbót.
Hugsjónir aldamótanna, ung-
mennafélaganna og trú á framfarir
og aukið jafnrétti koma fram í kvæð-
inu Ég stend hjá þér:
Þú, vaxandi alþýðuæska,
átt allan huga minn.
Við veg þinn vildi ég standa
og verða hermaður þinn.
Ef eitthvað í hönd ég ætti,
í orðum og huga mér,
það væri mér ljúfast að leggja
til liðsinnis handa þér.
(Sólstafir 1938.)
Fáir ortu sem Guðmundur Ingi
um það fagra í því smæsta. Í öllu sem
greri og þroskaðist sá hann fegurð.
Hver annar gat leyft sér að yrkja
um; grænkál, salat, seinni slátt eða
jafnvel vothey og fjárhúsilm? Það
var nú sök sér að yrkja um Hvítar
gimbrar en ekki munu allir hafa átt-
að sig á hinu skáldlega í ávarpinu:
Þér hrútar ég kveð yður kvæði.
Við sem lengi höfum unnið í þjón-
ustu bænda áttum því láni að fagna
að kynnast félagsmálamanninum
Guðmundi Inga og sem enn meira
var, hinum hlýja og dagsfarsprúða
dreng, sem á stundum á milli stríða
átti ætíð nóg af kímni og gamansemi.
Hvort sem var á fundum Búnaðar-
sambands Vestfjarða, þar sem Guð-
mundur var formaður um árabil, eða
á aðalfundum Stéttarsambands
bænda, þar sem hann var fulltrúi frá
stofnfundi og nær öllum næstu fjöru-
tíu árin og í stjórn þess í átján ár.
Einstætt var það að Guðmundur var
stöðugt valinn annar af riturum
Stéttarsambandsfunda og færði þá
fundargerðir jafnóðum beint í bæk-
urnar. Fundargerðir með hendi Guð-
mundar ná yfir 37 ár allar jafn skýrt
og settlega skrifaðar á því hreina og
vafningalausa máli, þar sem hvorki
er einu orði of eða van.
Ræður Guðmundar á málþingum
báru vott um prúðmennsku hans,
samfara góðri málafylgju og málfar-
ið var ætíð skýrt og meitlað eins og
brúnir vestfirskra fjalla. Þegar það
átti við gat Guðmundur flutt óborg-
anleg gamanmál svo sem um Vest-
firði, menn þeirra og málefni.
Með Guðmundi Inga er genginn
mikill öðlingur sem íslensk mold og
íslensk bændamenning eiga mikið að
þakka.
Guðmundur Ingi Kristjánsson var
kjörinn heiðursfélagi Búnaðarfélags
Íslands 1993 og með því heiðraður;
fyrir öll sín miklu félagsmálastörf og
sem kyndilberi íslenskrar bænda-
menningar.
Þessum orðum fylgja kveðjur frá
Bændasamtökum Íslands og starfs-
fólki þeirra því sem Guðmundi
kynntist.
Jónas Jónsson.
Mikilhæfur maður er horfinn
sjónum okkar. Guðmundur Ingi
Kristjánsson á Kirkjubóli í Bjarnar-
dal í Önundarfirði er látinn eftir
langt og farsælt ævistarf. Hans ber
að minnast með hlýhug og þökk allra
sem honum kynntust og notið hafa
hans margvíslega framlags, sem
bónda, skálds, kennara og félags-
málamanns á mörgum sviðum.
Í stuttri minningargrein verður
ekki rakinn æviferill Guðmundar
með verðugum hætti en fyrir hönd
vestfirskra bænda, karla og kvenna,
vill undirritaður minnast þess að
nokkru hversu hann naut virðingar
og trausts sem fulltrúi þeirra og for-
svarsaðili í félagsmálum.
Guðmundur Ingi var formaður
Búnaðarsambands Vestfjarða frá
1947–1983. Hann var fulltrúi þess á
aðalfundum Stéttarsambands
bænda frá 1945–1987 og í stjórn þess
frá 1969–1987. Reynsla hans, færni
og þekking á málefnum landbúnaðar
og dreifbýlis var þannig nýtt fram á
hans efri ár. Og vegna starfa sinna á
þeim vettvangi varð hann m.a. heið-
ursfélagi Búnaðarsambands Vest-
fjarða og Búnaðarfélags Íslands og
síðar Bændasamtaka Íslands.
Það er ekki á neinn hallað þó að
fullyrt sé að fáir hafa notið meiri
virðingar á mannfundum fyrir hóf-
látan en jafnframt rökfastan og
drengilegan málflutning.
Eftirfarandi ljóðlínur úr kvæði
sem Guðmundur fékk í nafni vest-
firskra bænda á níræðisafmælinu
geta e.t.v. skýrt að nokkru viðhorf
kunnugra til hans og verka hans.
Er hófst þú ungur hátt þitt merki
hugsun þín var hvergi veil.
Sveitunum unnir og sýndir í verki
hve sannfæring þín var skýr og heil.
Þín alvara djúp var eðlisþáttur
ofin við þræði kímni góðrar.
Þú kynntir í ljóðum hve moldarmáttur
er mikill og forsenda lífs og gróðrar.
Við erum svo mörg sem þökkum þér
hvað þegið við höfum á áranna röðum.
Í ljóðunum þínum lífspeki sér
hver lesandi óháð mannfélagsstöðum.
Eftirlifandi eiginkonu og öðrum
nákomnum skal vottuð einlæg hlut-
tekning á kveðjustund. Þess er jafn-
framt vænst að góðar minningar
fyrri ára dragi úr sárum söknuði.
Birkir Friðbertsson,
formaður Búnaðarsambands
Vestfjarða.
Í dag verður til moldar borinn
skáldbóndinn Guðmundur Ingi
Kristjánsson á Kirkjubóli.
Það er á vissan hátt táknrænt fyr-
ir hann sem var öðru fremur skáld
gróðurs og lífs að hann skyldi fá að
hníga til moldar þá er fyrstu grös
taka að sölna og einstaka birkilauf
tekur á móti litum haustsins.
Guðmundur Ingi Kristjánsson var
einstakur maður.
Um leið og við kveðjum hann í dag
viljum við hjónin hér á Kirkjubóli í
Valþjófsdal með nokkrum fátækleg-
um orðum þakka þá samfylgd og
samleið sem okkur veittist með Guð-
mundi Inga.
Það nálgast heila öld sem Ingi átti
samleið með sveitungum sínum hér í
Önundarfirði. Hér átti hann heima,
hér vildi hann vera og hér fékk hann
að deyja.
Það verður ekki gerð tilraun hér
tilað tíunda lífsstarf Inga en hann
kom ótrúlega víða við og verður
varla ofsagt að hans hafi notið við í
öllum hugsanlegum viðfangsefnum
þessa byggðarlags áratugum saman
og öll voru þau störf unnin af ósér-
plægni, heiðarleika og þeirri grunn-
hugsun að laða menn til samstarfs.
Hann er í okkar huga holdgerv-
ingur þeirrar hugmyndafræði sem
Ungmennafélagshreyfingin lagði
upp með og var einlægur samvinnu-
maður.
Áratugum saman var Ingi skóla-
stjóri í Grunnskólanum í Holti og
lengst af eini kennarinn. Við nutum
þess bæði að hafa hann sem okkar
eina kennara í grunnskólagöngu
okkar og hefur sú leiðsögn dugað
okkur vel og fyrir það erum við
þakklát.
Eins og svo margir aðrir hér
gengum við okkar fyrstu skref í fé-
MIKIL áhersla er lögð á, að
handrit séu vel frá gengin, vél-
rituð eða tölvusett. Sé handrit
tölvusett er æskilegt, að disk-
lingur fylgi útprentuninni. Það
eykur öryggi í textameðferð og
kemur í veg fyrir tvíverknað. Þá
er enn fremur unnt að senda
greinarnar í símbréfi (569 1115)
og í tölvupósti (minning-
@mbl.is). Nauðsynlegt er, að
símanúmer höfundar/sendanda
fylgi.
Um hvern látinn einstakling
birtist formáli, ein uppistöðu-
grein af hæfilegri lengd, en aðr-
ar greinar um sama einstakling
takmarkast við eina örk, A-4,
miðað við meðallínubil og hæfi-
lega línulengd, – eða 2.200 slög
(um 25 dálksentimetra í
blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða
ljóð takmarkast við eitt til þrjú
erindi. Greinarhöfundar eru
beðnir að hafa skírnarnöfn en
ekki stuttnefni undir greinun-
um.
Formáli minningargreina
Minningargreinum fylgi á sér-
blaði upplýsingar um hvar og
hvenær sá, sem fjallað er um, er
fæddur, hvar og hvenær dáinn,
um foreldra hans, systkini, maka
og börn, skólagöngu og störf og
loks hvaðan útför hans fer fram.
Frágangur
minningargreina