Morgunblaðið - 12.09.2002, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 2002 29
greindri heimild fór fram hjá sókn-
araðila síðdegis sama dag og lauk
henni þá um kvöldið. Samkvæmt
gögnum málsins var Tryggva
Jónssyni, forstjóra sóknaraðila, í
upphafi aðgerða gerð grein fyrir
sakarefni á hendur honum, að
hverju rannsókn beindist og hvar
leit þyrfti að fara fram. Þá hafi ver-
ið viðstaddir leitina lögmenn
Tryggva Jónssonar og Jóns Ás-
geirs Jóhannessonar og einnig hafi
síðar komið þar að og verið við-
staddir lögmenn sóknaraðila. Í
framlagðri lögregluskýrslu um
rannsóknina er gerð grein fyrir
hvaða gögn var lagt hald á. Auk
þess afrituðu starfsmenn sóknar-
aðila fjölda gagna úr bókhaldi
sóknaraðila og fékk Baugur hf. af-
rit af þeim gögnum jafnóðum.
Fyrrgreind krafa var um leit í
húsnæði sóknaraðila og fór leitin
fram í húsakynnum hans, þar sem
m.a. var lagt hald á gögn í hans
eigu. Í ljósi þess verður að telja að
sóknaraðili geti verið aðili máls
samkvæmt 75. gr. laga nr. 19/1991,
um meðferð opinberra mála. Ber
því að hafna kröfu varnaraðila um
frávísun þeirrar hluta kröfugerðar
sóknaraðila, er byggir á 75. gr. laga
nr. 19/1991.
Með því að héraðsdómari hefur
með fyrrgreindum úrskurði, dag-
settum 28. ágúst sl., heimilað varn-
araðila húsleit, verður réttmæti
þess úrskurðar ekki borinn undir
héraðsdómara á grundvelli 75. gr.
laga nr. 19/1991 eða með öðrum
hætti. Samkvæmt 3. mgr. 142. gr.
laga nr. 19/1991, verður úskurður
héraðsdómara ekki kærður til
Hæstaréttar Íslands, ef athöfn
sem kveðið er á um í úrskurðinum,
hefur þegar farið fram eða ástand,
sem leitt hefur af ákvæðum hans,
er þegar um garð gengið. Af sömu
ástæðu getur sóknaraðili ekki beitt
ákvæðum 75. gr. eða 79. gr. fyrr-
greindra laga til þess að fá leyst úr
atriðum er varða framkvæmd hús-
leitar, sem þegar er lokið. Vegna
þessa geta ekki komið til skoðunar
í máli þessu röksemdir sóknaraðila
hvort annmarki hafi verið á stjórn
húsleitarinnar eða hvort meðalhófs
hafi verið gætt við leitina. Ber því
að hafna kröfu sóknaraðila um að
aðgerðir lögreglu við húsleit í höf-
uðstöðvum sóknaraðila hinn 28.
ágúst 2002 verði úrskurðuð ólög-
mæt. Sóknaraðili hefur og krafist
þess annars vegar að öllum gögn-
um sem hald var lagt á við um-
rædda leit verði skilað, þar sem
húsleitin hafi verið ólögmæt, og
hins vegar að skilað verði þeim
gögnum, sem hald hafi verið lagt á
og tengist ekki sakargiftum á
hendur forstjóra og formanni
stjórnar sóknaraðila. Eigi þetta við
um skjöl og tölvugögn, þ.á m. upp-
lýsingar úr fjárhagsbókhaldi fé-
lagsins.
Samkvæmt úrskurði Héraðs-
dóms Reykjavíkur var veitt heim-
ild til þess að leita að og finna gögn,
sem hald skyldi lagt á í þágu rann-
sóknar á meintum brotum þeirra
Tryggva Jónssonar og Jóns Ás-
geirs Jóhannessonar. Var varnar-
aðila því rétt vegna rannsóknar
sinnar og í skjóli húsleitarheimild-
ar að taka afrit af gögnum í tölvu-
búnaði sóknaraðila í þágu rann-
sóknar á meintum brotum og
leggja hald á gögn í þágu rann-
sóknarinnar. Umdeild húsleit fór
fram fyrir rúmri viku og kveðst
lögregla ekki hafa lokið skoðun
allra þeirra gagna sem afrituð voru
og því ekki geta gert sé grein fyrir
þýðingu þeirra fyrir rannsókn
málsins. Þó svo að ekki verði horft
fram hjá því að varnaraðili kunni
að hafa tekið í vörslur sínar gögn
sem í ljós gæti komið að ekki varða
rannsókn hans hefur ekki verið
sýnt fram á að svo sé og að með
haldlagningu hafi varnaraðili farið
út fyrir þá heimild sem honum var
veitt með úrskurði Héraðsdóms
Reykjavíkur hinn 28. ágúst sl.
Með vísan til þess sem að framan
er rakið verður kröfu sóknaraðila,
Baugs Group hf., hafnað.
Úrskurðinn kvað upp Hervör
Þorvaldsdóttir, héraðsdómari.
ÚRSKURÐARORÐ:
Kröfu sóknaraðila, Baugs Group
hf., er hafnað.
hennar í opinberu máli, sem kunni
að verða höfðað í framhaldi af
rannsókninni, eða með því að höfða
skaðabótamál á grundvelli XXI.
kafla laga nr. 19/1991, um meðferð
opinberra mála. Sóknaraðili geti
því ekki beitt ákvæðum 75. gr. og
79. gr. laga nr. 19/1991, um með-
ferð opinberra mála, til þess að fá
úrskurð dómstóla um hvort rétt
hafi verið að úrskurða heimild til
húsleitar hjá félaginu eða fá úr-
lausn dóms um atriði er varði fram-
kvæmd húsleitar sem þegar sé lok-
ið, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands í
málinu nr. 178/2002. Þá sé einnig
til þess að líta að 75. gr. eigi við um
úrræði sem lögregla framkvæmi
án atbeina dómstóla, en hér sé ver-
ið að bera undir dómstóla aðgerðir
sem framkvæmdar séu á grund-
velli úrskurðar dómstóls.
Varnaraðili byggir kröfu sína
um að hafna beri kröfu sóknaraðila
byggða á 79. gr. laga nr. 19/1991,
um meðferð opinberra mála, á því,
að ekki hafi verið lagt hald á önnur
gögn en þau sem tengst gætu rann-
sókn lögreglu á sakarefninu.
Varnarðili telur kröfu sóknarað-
ila um að fá lista yfir alla tölvu-
póstsendingar sem haldlagaðar
hafi verið í tölvu Tryggva Jónsson-
ar vera fráleita og ekki í samræmi
við tilgang 81. gr. laga nr. 19/1991,
auk þess sem Tryggva hafi verið
afhent tölvan aftur. Í skýrslu lög-
reglu til lögmanna Baugs hf. komi
fram hvaða gögn hafi verið tekin.
Gögn sem afrituð hafi verið úr bók-
haldi félagsins hafi ekki enn verið
skráð sérstaklega af endurskoð-
endum, sem nú vinni að rannsókn
þeirra, auk þess sem ekki sé þörf á
skráningu þeirra sérstaklega þar
sem þau hafi ekki verðgildi heldur
séu einungis hluti af sönnunar-
gögnum málsins og það aðeins í
ljósriti. Þá hafi starfsmenn Baugs
hf. haldið eftir ljósritum af öllum
þessum gögnum svo að lögmönn-
um félagsins megi vera ljóst hvaða
gögn hafa verið afrituð.
Varnaraðili mótmælir því og sér-
staklega að sóknaraðili málsins,
sem sé þriðji aðili og brotaþoli, geti
borið fyrir sig a-lið 3. mgr. 6. gr.
mannréttindasáttmála Evrópu,
sbr. lög nr. 62/1994. Mikilvægt sé
að yfirvöld taki til rannsóknar mál
er varði ætluð brot stjórnenda
gegn félagi eins og Baugi hf. sem
sé skráð á markaði og í eigu
margra, svo sem annarra hluta-
félaga, lífeyrissjóða og einstak-
linga, sem verði að geta treyst því
að yfirvöld bregðist við er grunur
um misferli beinist að stjórnendum
félagsins. Félagið þurfi ekki að
verja sig rannsókn eða halda uppi
vörnum. Jafnvel þótt tölvupóstur
starfsmanna eða aðrar viðkvæmar
upplýsingar frá félaginu eða
starfsmönnum þess hafi verið
teknar sé það hvorki brot á 71. gr.
stjórnarskrárinnar, þar sem þar
greind réttindi megi skerða með
dómsúrskurði, né 8. gr. mannrétt-
indasáttmála Evrópu sem sæti
sambærilegum takmörkunum.
IV
Samkvæmt gögnum málsins leit-
aði varnaraðili eftir heimild Hér-
aðsdóms Reykjavíkur til þess að
mega gera húsleit hjá sóknaraðila
vegna gruns um að Jón Ásgeir Jó-
hannesson, stjórnarformaður
Baugs hf., og Tryggvi Jónsson, for-
stjóri Baugs hf., hafi brotið gegn
247. gr. almennra hegningarlaga
með því að hafa dregið sér fé hjá
Baugi hf., sem kunni að nema rúm-
lega einni milljón USD, eða um eða
yfir 90 milljónum ÍKR, og brot á
bókhaldslögum með því að þeir
hafi gjaldfært ranglega í bókhaldi
Baugs hf. reikninga vegna einka-
neyslu og 107. gr. laga um tekju-
skatt og eignarskatt með því að
þeir hafi lækkað tekjuskatt félags-
ins með óheimilum gjaldfærslum
sem ekki vörðuðu rekstur þess.
Með úskurði Héraðsdóms Reykja-
víkur 28. ágúst 2002 var fallist á
beiðni varnaraðila og tekið þar
fram, eins og hann hafði krafist, að
heimild hans næði til leitar og hald-
lagningar á munum og gögnum í
húsnæði og læstum hirslum sókn-
araðila.
Húsleit samkvæmt framan-
Þegar ákveðið hafi verið að hefja
leitina hafi vofað yfir umfjöllun um
málið í fjölmiðlum. T.d. hafi tíma-
ritið Séð og heyrt birt frétt um
skipið Thee Viking daginn eftir
leitina. Lögreglu hafi verið kunn-
ugt um þetta og að lögmaður Jóns
Geralds væri að byrja lögsókn á
hendur Baugi hf. Hafi og komið í
ljós þegar lögregla kom á vettvang
að Tryggvi Jónsson hafi verið bú-
inn að taka til í möppu gögn um við-
skipti Baugs hf. við Nordica Inc.
Ekki hafi komið til greina að lög-
regla óskaði eftir því við félagið að
það hefði milligöngu um afhend-
ingu gagna þar sem fyrirsvars-
menn Baugs hf. séu sakborningar í
málinu. Slíkri ósk verði ekki beint
til undirmanna sakborninga án
þess að þeir fái fregnir af því og
með því skapast hætta á sakar-
spjöllum. Leit á starfsstöð Baugs
hf. hafi einkum beinst að skoðun á
bókhaldi félagsins og hafi starfs-
menn Baugs veitt aðstoð á staðn-
um við afhendingu gagna, sem hafi
bæði gengið hratt og vel fyrir sig.
Varnaraðili kveður að farið hafi
verið yfir öll gögn sem haldlögð
hafi verið. Hafi tölvu Tryggva
Jónssonar verið skilað hinn 29.
ágúst sl. auk þess sem gögnum sem
númeruð hafa verið A-2, A-3 og A-4
í haldlagningarskýrslu hafi verið
skilað til lögmanns Baugs hf. hinn
30. ágúst sl., eftir að yfirferð yfir
gögnin hafi leitt í ljós að þau vörð-
uðu ekki rannsókn málsins.
Ástæða þess að þessi gögn, sem
fundist hafi á skrifstofu Tryggva
Jónssonar, hafi verið tekin til frek-
ari skoðunar sé sú að þau hafi verið
merkt „anaconda“ og „op topgun“
sem reyndust vera dulnefni og því
ekki á staðnum hægt að gera sér
grein fyrir þýðingu þeirra fyrir
rannsóknina. Hvað varði önnur
gögn sem handlögð hafi verið
kveðst lögregla ekki nú geta tekið
afstöðu til þýðingar þeirra fyrir
rannsóknina og ekki fyrr en þau
hafi verið skoðuð frekar.
Gögn sem hafi verið afrituð úr
bókhaldi Baugs hf. og útprentanir
af bókhaldi þess hafi verið afrituð
af starfsmönnum Baugs hf. og fé-
lagið jafnóðum fengið afrit af þeim
gögnum. Þessi gögn varði öll fram-
angreinda 33 reikninga, færslu á
þeim í bókhaldi og fylgiskjöl úr
bókhaldinu, svo sem afrit af reikn-
ingum og greiðslugögnum. Þessar
færslur séu listaðar upp í kröfu-
gerð lögreglu vegna húsleitarinn-
ar. Varnaraðili mótmælir því að
tekin hafi verið afrit af öllum tölvu-
gögnum Baugs Group hf. og kveð-
ur afritun gagna hafa verið bundna
við sakborninga og tvo aðra starfs-
menn sem talið sé að hafi komið að
viðskiptum Nordica Inc. og Baugs
hf. Þá hafi lögmenn sakborninga
verið viðstaddir er hald hafi verið
lagt á gögn á skrifstofum þeirra.
Varnaraðili byggir aðalkröfu
sína, um að vísa frá dómi kröfu
sóknaraðila, um lögmæti aðgerða
lögreglu, á aðildarskorti. Úrræði
75. gr. laga nr. 19/1991, um með-
ferð opinberra mála, séu eingöngu
heimild til handa lögreglu, sak-
borningi eða verjanda hans sem
þriðji aðili, brotaþoli, geti ekki
beitt fyrir sig. Í greinargerð með
75. gr. segi að það þyki „nauðsyn-
legt að aðilar (rannsóknari, sak-
borningur eða verjandi hans) geti
borið undir dómara ágreiningsefni
er kunna að geta risið við rann-
sóknina. Athugasemdir þessar séu
í samræmi við orðalag ákvæðisins
og geri lögin ekki ráð fyrir að þriðji
aðili, sem þurfi að þola húsleit, geti
borið rannsóknaraðgerðir lögreglu
undir dómstóla á grundvelli þess
eins að hann hafi þurft að þola hús-
leit.
Varakröfu sína byggir varnarað-
ili á því að eina úrræði laga um
meðferð opinberra mála til að fá
endurskoðun dóms á lögmæti hús-
leitarúrskurðar héraðsdóms sé
með kæru til Hæstaréttar. Er hús-
leitin hafi verið um garð gengin, að
kvöldi 28. ágúst sl., hafi sú heimild
að kæra úrskurð Héraðsdóms
Reykjavíkur til Hæstaréttar Ís-
lands fallið niður. Sóknaraðili hafi
því ekki önnur úrræði en að láta
reyna á lögmæti heimildar húsleit-
arinnar og atriði við framkvæmd
gögnum sem fjarlægð hafi verið úr
húsakynnum sóknaraðila verði
þegar í stað skilað.
Um lagarök vísar sóknaraðili til
75. gr. og 79. gr. laga nr. 19/1991,
um meðferð opinberra mála, sbr.
dóm Hæstaréttar Íslands, dagsett-
an 30. september 1999, í málinu nr.
391/1999. Einnig vísar sóknaraðili
til 71. gr. stjórnarskrárinnar sem
og 6. gr. og 8. gr. mannréttinda-
sáttmála Evrópu. Þá vísar sóknar-
aðili til 10. gr. og 12. gr. stjórn-
sýslulaga og 14. gr. lögreglulaga.
III
Í greinargerð ríkislögreglu-
stjóra hefur framkvæmd leitarinn-
ar verið lýst með þeim hætti að hún
hafi verið framkvæmd að Skútu-
vogi 7, að kvöldi 28. ágúst sl. Við
leitina hafi verið beitt vægustu úr-
ræðum sem lögreglu hafi verið
möguleg. Valið hafi verið að hefja
leitina skömmu fyrir lokun skrif-
stofu Baugs hf. til að trufla sem
minnst starfsemi félagsins.
Tryggva Jónssyni, forstjóra fé-
lagsins, hafi verið gerð grein fyrir
sakarefninu á hendur sér strax í
upphafi leitar, á fundi með þremur
starfsmönnum efnahagsbrota-
deildar. Hafi honum þar verið gerð
grein fyrir að hverju rannsókn
beindist og hvar leit þyrfti að fara
fram. Aðrir sem tekið hafi þátt í
leitinni hafi ekki komið inn í hús-
næði Baugs hf. fyrr en Tryggva
hafi verið gerð grein fyrir tilefninu.
Tryggvi og Jón Ásgeir hafi báðir
haft verjendur sína viðstadda við
leitina. Auk þess hafi lögmenn fé-
lagsins, Hreinn Loftsson hrl. og
Þórður Bogason hdl., komið á vett-
vang nokkru eftir að leit byrjaði og
verið viðstaddir hana. Lögmönnum
félagsins hafi verið gerð grein fyrir
tilefni húsleitarinnar í tíma til þess
að þeir gætu tekið ákvörðun um til-
kynningu til Kauphallarinnar dag-
inn eftir.
Lögregla kveður að afla hafi
þurft gagna úr bókhaldi Baugs hf.
og hafi lögregla haft sér til aðstoð-
ar tvo löggilta endurskoðendur í
því skyni. Hafi þurft að afrita
tölvugögn á netþjóni til að tryggja
sönnunargögn sem þar kynnu að
finnast, svo sem gögn á heima-
svæði sakborninga, sem varpað
gætu ljósi á sakarefnið. Hafi komið
í ljós að framangreind gögn hafi
verið að finna á útstöðvum netkerf-
isins, þ.e.a.s. í tölvum hvers starfs-
manns, og hafi því verið lagt hald á
tölvu Tryggva. Eini tölvupósturinn
sem lögregla hafi lagt hald á hafi
verið í tölvu Tryggva. Tölvu þess-
ari hafi nú verið skilað eftir að
harði diskur hennar hafi verið af-
ritaður í þágu rannsóknarinnar.
Auk þessa hafi lögregla tekið afrit
af svæðum á netþjóni sem sak-
borningar hafi haft aðgang að auk
afrita af heimasvæðum tveggja
lykilstarfsmanna Baugs hf. Þá hafi
lögregla fengið afhent afritunar-
band með afriti af bókhaldi Að-
fanga hf. frá nóttinni áður og lög-
regla tekið afritunarband af
bókhaldi Baugs hf. því til viðbótar.
Daginn eftir hafi lögmaður Baugs
afhent annað afritunarband með
bókhaldi Aðfanga hf., en hann kvað
starfsmenn Baugs hf. hafa gert
mistök þegar afritunarbandið hafi
verið afhent kvöldið áður. Auk
framangreindra hafi sjö starfs-
menn efnahagsbrotadeildar tekið
þátt í leitinni. Hafi það verið gert
til að tryggja að hægt væri að ljúka
leitinni sem fyrst og á þann hátt að
fara yfir gögnin á staðnum, en
leggja hald á sem fæst gögn af
skrifstofum sakborninga.
Varnaraðili kveður að ekki hafi
verið unnt að fresta aðgerðum án
þess að eiga á hættu sakarspjöll.
Gerald. Lögreglan hafi hins vegar
notað þessa heimild til þess að ná
viðkvæmum upplýsingum úr tölvu-
kerfi fyrirtækisins um alla þætti
starfsemi þess og öll persónuleg
samskipti starfsmanna. Með því
hafi gróflega verið brotið gegn
stjórnarskrárvörðum réttindum
sóknaraðila og starfsmanna hans
um friðhelgi einkalífs, sbr. 1. mgr.
71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins
Íslands, nr. 33/1944 og 8. gr. mann-
réttindasáttmála Evrópu, sbr. lög
nr. 62/1994, en ákvæðið um frið-
helgi einkalífs taki einnig til starfs-
stöðva lögaðila.
Krefst sóknaraðili þess að dóm-
urinn úrskurði um réttmæti þess-
ara aðgerða lögreglunnar jafn-
framt því sem úrskurðað verði að
öllum gögnum sem gerð hafi verið
upptæk og tengist ekki sakargift-
um á hendur forstjóra og formanni
stjórnar með beinum hættti verði
þegar í stað skilað, bæði skjölum
og tölvugögnum, þ.á m. öllum upp-
lýsingum úr fjárhagsbókhaldi fé-
lagsins.
Þá telur sóknaraðili að fram-
ganga lögreglu á vettvangi hafi
verið ámælisverð. Umboðsmönn-
um Baugs hafi lengi verið haldið í
óvissu um efni og tilgang rann-
sóknarinnar og aldrei verið gerð
grein fyrir réttindum félagsins
þannig að unnt væri að halda uppi
réttum vörnum. Lögreglan hafi
birst eingöngu með ljósrit af úr-
skurðarorði héraðsdóms og gefið
mjög takmarkaðar upplýsingar um
efni sakargifta og tilgang húsleitar
og ekki fyrr en húsleitinni hafi
u.þ.b. verið að ljúka. Lögreglan
hafi ekki upplýst umboðsmenn
sóknaraðila um lögvarinn rétt
þeirra til að bera undir dómara lög-
mæti ákvörðunar um haldlagningu
einstakra muna, sbr. 79. gr. laga
nr. 19/1991, um meðferð opinberra
mála. Húsleitin hafi því verið ólög-
mæt og krefst sóknaraðili að öllum
og fram
vettvangi
æmi við
r eins og
u til Hér-
Lögregla
rt magn
eð neinu
annsókn-
dlagning
óknarað-
af öllum
p hf. þar
ngum og
Auk þess
mikið af
t tengist
ndvallar
ri í huga
ráð félag
rðir sem
skaðleg
g þá um
ölmörgu
oðsmenn
algerri
sókn lög-
afi verið
num. Sé
r. 6. gr.
Evrópu,
r segi að
kum um
á, án taf-
m um eðli
em hann
erið talið
orningur
gi einnig
igi veru-
reglu til
kynnt að
beinast
di Baugs
hvernig
ærðir til
staðfest-
u við Jón
lögreglu við húsleit hjá Baugi undir dóm þar sem húsleitin er þegar um garð gengin
ómur hafnar
augs Group
Morgunblaðið/Kristinn