Morgunblaðið - 06.01.2003, Blaðsíða 14

14 MÁNUDAGUR 6. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á
KVÖRÐUN um stofnun Fjár-
festingarbanka atvinnulífsins
(FBA) var tekin af ríkisstjórn
Íslands á haustmánuðum
1997, en hann varð til með því
að Fiskveiðasjóði, Iðnlána-
sjóði, Iðnþróunarsjóði og Út-
flutningslánasjóði var steypt saman í einn
fjárfestingarbanka, með eigið fé upp á um 8
milljarða króna.
Bjarni Ármannsson, sem hafði starfað hjá
Kaupþingi, var ráðinn bankastjóri haustið
1997 og 1. janúar 1998 tók bankinn til starfa.
Þegar í upphafi var ljóst, að margt skorti
á, til þess að bankinn væri í stakk búinn til
að takast á við þau verkefni sem við blöstu.
Því ákváðu stjórnvöld fljótlega að stefna að
því að einkavæða bankann og renna styrkari
stoðum undir starfsemi hans.
Sparisjóðirnir höfðu áður lýst áhuga sín-
um við stjórnvöld á að fá að kaupa FBA eða
stóran hlut í bankanum. Í því skyni höfðu
forsvarsmenn sparisjóðanna kynnt stjórn-
völdum fjárhagslega getu sparisjóðanna,
stöðu og stærð, ásamt því að kynna þeim
Kaupþing, sem sparisjóðirnir áttu 100% á
þessum tíma. Forsvarsmenn sparisjóðanna
töldu á þessum tíma, þegar verið var að
steypa fjárfestingarlánasjóðum atvinnulífs-
ins saman í einn banka, FBA, að fyrst verið
væri að setja á laggirnar fjárfestingarbanka
og sparisjóðirnir ættu annan fjárfestingar-
banka, Kaupþing, þá gæti sameining þessara
tveggja banka verið góður kostur sem hefði í
för með sér mikla hagræðingu. Þeir töldu
m.a. að hagræðingin væri í því fólgin að
styrkur FBA lægi í mjög sterkum efnahags-
reikningi – FBA hafði tekið við miklu af lán-
um sem fylgdu gömlu fjárfestingarlánasjóð-
unum – en bankinn var hins vegar ekki
sterkur í viðskiptum á verðbréfamarkaði;
þar töldu þeir höfuðstyrk Kaupþings vera,
en Kaupþing var aftur með frekar lítinn eða
veikan efnahagsreikning. Forsvarsmönnum
sparisjóðanna og Kaupþings fannst því sem
fyrirtækin bættu hvort annað upp, ef þau
væru sameinuð í eitt.
Vildu kaupa FBA á 8,5 milljarða
Sparisjóðirnir og Kaupþing höfðu látið
vinna skýrslur, undir forystu Hreiðars Más
Sigurðssonar, aðstoðarforstjóra Kaupþings,
um hver áhrifin af sameiningu Kaupþings og
FBA yrðu og hver samlegðaráhrif yrðu.
Eftir að þessi grunnvinna hafði verið unn-
in höfðu forsvarsmenn sparisjóðanna og
Kaupþings samband við stjórnvöld og lýstu
áhuga sínum og kynntu röksemdir sínar og
skýrslur. Fram kom í máli talsmanna spari-
sjóðanna og Kaupþings að þeir væru reiðu-
búnir til þess að greiða 8,5 milljarða króna
fyrir FBA. Þessar hugmyndir hlutu heldur
dræmar undirtektir stjórnvalda, sem vildu
eindregið að við einkavæðingu FBA væri
farið í gegnum formlegt söluferli, sem
reyndist svo hafa verið hárrétt ákvörðun að-
eins rúmu ári síðar, þegar ríkissjóður var
orðinn 15 milljörðum gildari, eftir að einka-
væðingu FBA var lokið.
Eftir að hafa fengið þessar dræmu und-
irtektir stjórnvalda var sú ákvörðun tekin af
forsvarsmönnum sparisjóðanna, að skipta
sér ekki frekar af einkavæðingarferli FBA.
Með sama hætti var slík ákvörðun tekin í
Kaupþingi.
Ríkisstjórn Íslands tekur svo ákvörðun
um það haustið 1998 að hefja einkavæðing-
arferli FBA með því að selja í almennri sölu
49% hlut í bankanum, en halda eftir 51%
hlut í fyrstu atrennu.
Skilmálar voru skýrir og það var sett sem
markmið að selja bankann þannig að hann
yrði í dreifðri eign. Enginn einn mátti kaupa
meira en fyrir 360 þúsund krónur að nafn-
verði, sem samsvaraði rétt hálfrar milljónar
króna fjárfestingu, því gengið var ákveðið
1,4. Við upphaf sölunnar varð strax ljóst, að
mikil umframeftirspurn var eftir bréfum í
FBA.
Kennitölusöfnunin gagnrýnd
Kennitölusöfnun sem fór í gang á meðan á
sölu bréfa ríkisins stóð var mjög umdeild og
hún var harðlega gagnrýnd, ekki síst af
stjórnvöldum og var mikið fjallað um hana,
m.a. hér í Morgunblaðinu haustið 1998.
Söfnunin fólst í því að Búnaðarbankinn og
FBA og að lokum einnig Kaupþing föluðust
eftir kennitölum viðskiptamanna sinna, sem
ekki hugðust kaupa hlut í FBA, til þess að
skrá hluti á þær kennitölur, og greiddu
kennitölueigendum síðan ákveðna upphæð
fyrir „kennitölulánið“.
Því var ranglega haldið fram að sparisjóð-
irnir og Kaupþing hefðu strax í byrjun tekið
meðvitaða ákvörðun um kennitölusöfnun
vegna sölu ríkisins á 49% hlut í FBA haustið
1998.
Sparisjóðirnir tóku engan þátt í kennitölu-
söfnuninni, heldur var það Búnaðarbanki Ís-
lands sem hóf söfnunina. FBA hóf einnig
kennitölusöfnun og það var ástæða þess að í
Kaupþingi var tekin ákvörðun um að ráðast
einnig í kennitölusöfnun undir lok útboðsins,
því þar á bæ var talið að aðgerðin hlyti að
vera lögmæt fyrst FBA stæði sjálfur í slíkri
söfnun.
Kennitölusöfnunin hleypti illu blóði í
stjórnvöld, því dreifð eignaraðild hafði verið
leiðarljós þeirra við einkavæðingarferlið.
Fjármálaeftirlitið rannsakaði ofan í kjölinn
hvernig staðið hafði verið að kennitölusöfn-
uninni illa þokkuðu og niðurstaða þess var
sú, að ekki væri tilefni til þess að gera at-
hugasemdir.
Forsvarsmenn sparisjóðanna og Kaup-
þings hafa allar götur síðan, eða í fjögur ár,
verið þeirrar skoðunar, að Kaupþing hafi
ranglega verið gert að blóraböggli í þessu
máli og jafnan sakað um að hafa verið höf-
uðgerandinn í kennitölusöfnuninni og sá aðili
sem hleypti einkavæðingaráformum ríkis-
ÁTAKAMESTA OG OFT DRAMATÍSKASTA VIÐSKIPTASTRÍÐ
SEM HÁÐ HEFUR VERIÐ Í ÍSLENSKU VIÐSKIPTALÍFI Í ÁRA-
TUGI VAR AÐ MESTU LEYTI HÁÐ FYRIR LUKTUM DYRUM
OG Á BAK VIÐ TJÖLDIN. MEIRA OG MINNA FÓR ÞAÐ
FRAMHJÁ ÍSLENSKU ÞJÓÐINNI, UNDANFARIN ÞRJÚ ÁR,
AÐ NOKKRIR MENN GERÐU ÍTREKAÐAR TILRAUNIR TIL
ÞESS AÐ NÁ Á SITT VALD ÍSLANDSBANKA, MEÐ KAUPUM
Í BANKANUM SJÁLFUM OG TRYGGINGAMIÐSTÖÐINNI OG
FJÁRFESTINGARFÉLAGINU STRAUMI. ÞAÐ FÓR JAFN-
MIKIÐ FRAMHJÁ ÍSLENSKU ÞJÓÐINNI, AÐ ÞVÍ VAR AF-
STÝRT, JAFNAN Á ELLEFTU STUNDU, AÐ YFIRTÖKU-
ÁFORMIN YRÐU AÐ VERULEIKA. ÞAÐ VORU ÁHRIFAMENN
Í BANKA- OG VIÐSKIPTALÍFINU SEM TÓKU HÖNDUM SAM-
AN, MEÐ VITUND OG SAMÞYKKI VALDAMIKILLA STJÓRN-
MÁLAMANNA, TIL ÞESS AÐ KOMA Í VEG FYRIR AÐ VÖLD
ÞAU OG ÁHRIF, SEM FYLGJA ÞVÍ AÐ RÁÐA YFIR MÖRGUM
TUGUM MILLJARÐA KRÓNA Í EIGU SJÓÐA, BANKA OG AL-
MENNINGSHLUTAFÉLAGA, LENTU Í HÖNDUM JÓNS ÁS-
GEIRS JÓHANNESSONAR, ÞORSTEINS MÁS BALDVINS-
SONAR OG SAMSTARFSMANNA ÞEIRRA. SAGA ÞESSARA
ÁTAKA VERÐUR RAKIN Í FJÖGURRA GREINA FLOKKI, SEM
HEFUR GÖNGU SÍNA HÉR Í BLAÐINU Í DAG.
Baráttan um
Eftir Agnesi Bragadóttur