Morgunblaðið - 06.01.2003, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 6. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
urði Hafstein, Hallgrími Jónssyni, Þór
Gunnarssyni og Sigurði Einarssyni. Fyrir
þennan fund hafði verið beitt miklum þrýst-
ingi á bak við tjöldin á einstaka stjórn-
armenn í þá veru að þeir felldu samninginn
á fundinum.
Matthías Á. Mathiesen, fyrrverandi ráð-
herra og þingmaður Sjálfstæðisflokksins í
Reykjaneskjördæmi, sem er stjórnarformað-
ur Sparisjóðs Hafnarfjarðar, mun til að
mynda hafa lagt hart að Þór Gunnarssyni,
sparisjóðsstjóra Sparisjóðs Hafnarfjarðar,
að fella samninginn.
Tekist var á um málið fram og til baka á
fundinum, sem mun hafa staðið hátt í fimm
klukkustundir. Þór Gunnarsson beitti sér
um tíma fyrir því að samningurinn væri
felldur, en niðurstaðan varð sú eftir miklar
sviptingar, að samningurinn var samþykkt-
ur, en Þór Gunnarsson sat hjá.
Það var gagnrýnt á fundinum að þessi við-
skipti hefðu farið svo langt, án þess að nokk-
urn tíma hefði verið leitað til stjórnar eftir
stjórnarsamþykkt fyrir sölunni. Einungis
hafði verið haft óformlegt samband við
stjórnarmenn og þeir spurðir hvernig þeim
litist á að kannað yrði með sölu á bréfunum.
Ástæða þess að viðskiptin voru samþykkt,
þótt aðferðafræði þeirra Sigurðar Einars-
sonar forstjóra Kaupþings og Hreiðars Más
Sigurðssonar aðstoðarforstjóra væri harð-
lega gagnrýnd, var ekki síst sú, að ef samn-
ingurinn hefði verið felldur, hefði hann jafn-
gilt vantrausti á forstjóra, aðstoðarforstjóra
og jafnvel stjórnarformann, sem menn töldu
að væri fjarri því að vera æskilegt eða til
þess fallið að auka tiltrú manna og traust á
Kaupþingi, en traust og tiltrú fjárfesta og
almennings eru einmitt sá grundvöllur sem
fjármálastofnanir byggja tilveru sína á.
Var gert sérstakt kauptilboð?
Mikil kergja, jafnvel heift, komst í sam-
skipti manna eftir að kaup Orca höfðu verið
samþykkt í Scandinavian Holding og Kaup-
þingi. Einkum mun Bjarni Ármannsson hafa
verið reiður, talið sig hafa verið hlunnfarinn
og kunnað því mjög illa.
Því er haldið fram í Kaupþingi að þeir hafi
litið svo á, að ekki hafi verið um formlegt til-
boð að ræða frá fjárfestunum sem Bjarni
var fulltrúi fyrir – hann hafi einvörðungu
farið fram á að fá leyfi til sölu á bréfum
sparisjóðanna og Kaupþings, sem ekki hafi
verið veitt.
Hinu gagnstæða er haldið fram í hópi
þeirra sem telja sig hafa gert afdráttarlaust
tilboð upp á 2,82, jafnvel þótt það hafi ein-
ungis verið munnlegt, þannig að hér stendur
orð gegn orði.
Bjarni Ármannsson kunni Jóni Ásgeiri
litlar þakkir fyrir að hafa beinlínis „stolið“
viðskiptahugmynd sinni og voru samskipti
þeirra tveggja stirð fyrst á eftir, enda taldi
Bjarni að það hefði verið mun giftusamlegra
fyrir framtíð hins unga banka, FBA, sem
verið var að einkavæða, að kjölfestufjár-
festar hans væru stjórnvöldum að skapi.
Enginn er annars bróðir í leik segir orð-
takið og sannaðist það í þessum hlutabréfa-
leik. Sættir tókust þó með þeim Jóni Ásgeiri
í ágústlok 1999, eða aðeins örfáum vikum
síðar, eftir að þeir áttu fund saman og fóru
yfir stöðuna. Komust þeir að þeirri sameig-
inlegu niðurstöðu, að þar sem Orca-hópurinn
væri orðinn þetta stór eigandi að FBA, með
28% hlutdeild, væri mjög óskynsamlegt af
þeim að halda áfram innbyrðis deilum. Menn
yrðu að slíðra sverðin og vinna saman af
heilindum.
Iðrast þess að hafa tekið Eyjólf inn
Eyjólfur Sveinsson kom sem fjórði maður
inn í Orca-hópinn sama dag og Orca S.A.
hélt blaðamannafund og kynnti hverjir
stæðu á bak við hið dularfulla félag, Orca
SA, skráð í Lúxemborg, hinn 13. ágúst 1999,
en þá hafði ríkt þögn í tíu daga um hverjir
raunverulegir kaupendur væru. Morgun-
blaðið birti að vísu frétt á baksíðu sam-
kvæmt heimildum hinn 4. ágúst 1999, þar
sem greint var frá því hverjir væru helstu
eigendur hins nýja félags. Fyrirsögn fréttar-
innar var Samherji, Jón Ólafsson og Bón-
usfeðgar meðal væntanlegra hluthafa.
Hið nýja félag, Orca S.A., hafði strax í
upphafi kallað yfir sig óþarfa tortryggni
bæði í viðskiptalífinu, meðal almennings og
ekki síst hjá stjórnvöldum, fyrir að hafa
keypt svo stóran hluta í FBA án þess að
veita upplýsingar um það hverjir stæðu að
félaginu.
Það var Eyjólfur Sveinsson, framkvæmda-
stjóri Frjálsrar fjölmiðlunar, sem hafði
frumkvæði að því að ganga til liðs við Orca-
hópinn og hafði af því tilefni samband við
Hreiðar Má Sigurðsson í Kaupþingi og ósk-
aði eftir þátttöku. Það gerði hann 4. ágúst,
þegar hann hafði lesið fréttina um Orca á
baksíðu Morgunblaðsins og óskaði eftir því
að fá að verða fjórði fjárfestirinn í Orca.
Jón Ásgeir Jóhannesson og Þorsteinn Már
Baldvinsson voru ekki svo fráhverfir hug-
myndinni um að fá Eyjólf Sveinsson til liðs
við hópinn eftir að Hreiðar Már hafði reifað
hugmyndina við þá. Þeir töldu jafnvel að
með því að fá Eyjólf Sveinsson til liðs við
sig, yrði hið pólitíska yfirbragð hópsins slétt
og fellt og töldu jafnframt að það gæti átt
eftir að greiða götu þeirra að hafa fyrrver-
andi aðstoðarmann forsætisráðherra í hópn-
um, þar sem ljóst þótti frá upphafi að for-
sætisráðherra myndi mislíka það mjög að
Jón Ólafsson yrði stór eigandi að FBA.
Jón Ólafsson fékk ekki að vita af hug-
myndinni um að Eyjólfur yrði fjórði maður í
Orca fyrr en sama dag og Orca hélt blaða-
mannafundinn og upplýsti hverjir stæðu að
félaginu, hinn 13. ágúst 1999. Jóni leist eng-
an veginn á hugmyndina til að byrja með,
en klukkutíma fyrir blaðamannafundinn gaf
Jón sig og samþykkti Eyjólf sem fjórða
mann.
Það skipti líka máli í þessum efnum, að
eindregið hafði verið mælt með því af lán-
ardrottnunum (Kaupþingi, Sparisjóðabank-
anum, SPRON, Sparisjóði vélstjóra og
nokkrum sparisjóðum, eigendum Scand-
inavian Holding), sem ætluðu að fjármagna
kaup Orca-hópsins á þessum stóra hlut í
FBA, að þeir samþykktu Eyjólf sem fjórða
fjárfestinn. Þremenningarnir iðrast þessa
samþykkis síns í dag og telja að Eyjólfur
hafi í raun aldrei haft þá fjárhagslegu burði
sem þurfti, til þess að ráðast í svo gífurlega
fjárfestingu og að þeir hafi tapað umtals-
verðum fjármunum á þátttöku Eyjólfs í
Orca.
Hinn 20. ágúst greiddu svo fjórmenning-
arnir í Orca fyrir bréfin. Hver þeirra þurfti
að reiða fram 450.750.000 króna, því hluta-
féð í Orca var 1,803 milljarðar króna og 3,25
milljarða króna lánið frá Scandinavian
Holding dugði svo fyrir því sem á vantaði
við fjármögnunina.
Orca reyndi að róa stjórnvöld
Það var talsverður titringur í fjölmiðlum
og almennri umræðu um þennan nýja hóp
fjárfesta fram eftir hausti 1999. Þessu gerði
Orca-hópurinn sér grein fyrir og því ákváðu
þeir að reyna að lægja öldurnar með því að
setja á hluthafafundinum 28. ágúst 1999
sem fulltrúa sína í stjórn FBA menn, sem
þeir töldu að sátt gæti ríkt um, m.a. hjá
stjórnvöldum, en taka ekki sæti í stjórninni
sjálfir. Þetta voru þeir Kristján Þór Júl-
íusson, bæjarstjóri á Akureyri, sem var
kjörinn í stjórnina að undirlagi Þorsteins
Más Baldvinssonar, og Jón Ingvarsson,
fyrrverandi stjórnarformaður SH (Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna), sem tók sæti í
stjórninni fyrir tilmæli frænda síns, Jóns
Ólafssonar. Enginn úr Orca-hópnum fór því
í stjórn FBA á þessu stigi.
Haustið 1999 ákvað ríkisstjórnin að halda
áfram einkavæðingu FBA, en til þess að
svara kennitölusöfnun Kaupþings og Bún-
aðarbankans frá haustinu 1998, sem hafði
eyðilagt markmið ríkisstjórnarinnar um
dreifða eignaraðild eða að minnsta kosti sett
þau áform í algjört uppnám, var ákveðið að
51% hlutur ríkisins, sem eftir var, yrði seld-
ur í einu lagi á genginu 2,8, eða 100% hærra
gengi en 49% hlutur ríkisins var seldur ári
áður. Gengið 2,8 var sama gengi og Orca
greiddi Scandinavian Holding í ágúst 1999.
Hinn 15. október 1999 fór fram útboð á
bréfum ríkisins. Við ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar fóru alls konar þreifingar fjárfesta í
gang og um skeið könnuðu þrír ólíkir hópar
fjárfesta möguleikann á því að gera í sam-
einingu tilboð í 51% hlut ríkisins. Bjarni Ár-
mannsson reyndi að ná saman hópi fjárfesta
úr röðum lífeyrissjóða til þess að bjóða í
bréfin, en tókst það ekki.
Þá var kannaður sá möguleiki, sem flestir
í forsvari fyrir sparisjóðina, Kaupþing og
Orca-hópinn höfðu líklega mesta trú á í upp-
hafi, en það var að fá ákveðna lífeyrissjóði
til liðs við sig til kaupa á 51% hluta ríkisins,
þannig að brautin væri rudd fyrir samein-
ingu Kaupþings og FBA. Orca-hópnum og
fulltrúum lífeyrissjóðanna og FBA kom það
hins vegar gjörsamlega í opna skjöldu,
hversu hátt Kaupþingsmenn verðlögðu eigið
fyrirtæki, eða á um átta milljarða króna. Af
þeim sökum einum fóru frekari viðræður
þessara aðila um kaup og samstarf út um
þúfur.
Þeir Eyjólfur Sveinsson og Jón Ásgeir
Jóhannesson komu þá að máli við Bjarna
Ármannsson í þeim erindagjörðum að kanna
hvort ekki væri hægt að koma á einhvers
konar samstarfi við lífeyrissjóðina og fleiri
fjárfesta um kaup á 51% hlut ríkisins. Þeir
þrír fóru síðan á fund Þórarins Viðars Þór-
arinssonar, formanns lífeyrissjóðsins Fram-
sýnar, og Þorgeirs Eyjólfssonar hjá Lífeyr-
issjóði verslunarmanna.
Í sameiningu tókst þeim að finna aðra líf-
eyrissjóði, félög og fjárfesta og að koma sér
saman um sameiginlegt tilboð í 51% hlut
ríkisins á genginu 2,8 fyrir samtals 9,7 millj-
arða króna.Gert var ráð fyrir því að lífeyr-
issjóðirnir ættu stærstan hlut, að hámarki
6% hver, og aðrir fjárfestar minni hlut. Rík-
isvaldið tók þessu tilboði sem Árni Hauks-
son skilaði inn á borð Ríkiskaupa einum
þremur mínútum áður en tilboðsfresturinn
rann út.
Samkvæmt skilyrðum Framkvæmda-
nefndar um einkavæðingu um sölu á eign-
arhlut ríkisins í FBA þurftu kaupendur að
greiða hver um sig hlut sinn til ríkisféhirðis
fyrir kl. 14 mánudaginn 15. nóvember 1999
og við þá greiðslu, sem samtals var 9.710
milljónir króna, taldist FBA vera orðinn
einkavæddur að fullu.
Ríkið hafði því samtals fengið 15 milljarða
króna í sinn hlut fyrir banka sem metinn
var á 10 milljarða króna þegar einkavæðing-
arferlið hófst réttu ári áður.
Með ráðandi hlut í árslok 1999
Meðal fjárfestanna 26 voru fjögur félög,
öll á snærum Orca-hópsins eins og fram
kemur í töflu, hvert um sig skráð fyrir 3%
hlut.
Hvað sem áformum ríkisvaldsins um
dreifða eignaraðild leið, þá fór það aldrei á
milli mála að Orca-hópurinn var strax eftir
þessi kaup kominn með um 40% eignarhlut í
FBA, ráðandi hlut, og undir áramót var
hann í kringum 45%, því á Þorláksmessu
1999 hafði Orca keypt hlut Gunnars Björg-
vinssonar, flugvélasala í Liechtenstein.
Orca-hjópurinn gekkst inn á það í samn-
ingum sínum við aðra fjárfesta í FBA, eink-
um fulltrúa lífeyrissjóðanna, að hópurinn
yrði leystur upp og hver fjárfestir færi ein-
ungis með eigin atkvæði. Ákvæðið í samn-
ingnum við lífeyrissjóðina og aðra fjárfesta
var svohljóðandi: „Svo fljótt sem auðið er,
þó ekki seinna en 20. ágúst 2002, skal færa
atkvæði FBA Holding (100% dótturfélag
Orca SA) til hluthafahópanna fjögurra…“
Orca-menn segja að það hafi einfaldlega
aldrei verið framkvæmanlegt að leysa Orca
S.A. upp og að hver fjárfestanna fjögurra
færi einvörðungu með sinn hlut, því skil-
málar Kaupþings og annarra lánardrottna,
sem fjármögnuðu kaup þeirra á hlutnum í
FBA, hefðu verið með þeim hætti, að þeim
væri óheimilt að leysa hópinn upp. Lánveit-
endur hafi talið mun öruggara fyrir sig, að
eitt félag, Orca S.A., væri ábyrgt fyrir því
liðlega þriggja milljarða króna láni sem var
veitt til kaupanna og þar hefðu þeir eitt
stórt veð, í stað fjögurra smærri og misjafn-
lega traustra veða.
Ný stjórn FBA tók við í nóvember og
hana skipuðu Magnús Gunnarsson, formað-
ur, Eyjólfur Sveinsson, varaformaður, Bogi
Pálsson, Jón Ásgeir Jóhannesson og Jón
Ingvarsson, sem Jón Ólafsson tilnefndi í
stjórnina.
Markmið Orca-hópsins frá upphafi var að
eignast ráðandi hlut í FBA, ná undirtökum í
stjórninni og sameina bankann svo Kaup-
þingi. Þetta markmið, sem var að sönnu
sameiginlegt markmið sparisjóðanna, Kaup-
þings og Orca, þótt á mismunandi forsend-
um væri, varð ekki að veruleika, þar sem líf-
eyrissjóðirnir, Orca og FBA töldu að
Kaupþing væri alls ekki jafnverðmætt og
stjórnendur og eigendur Kaupþings töldu
fyrirtækið vera.
Þegar 51% hlutur ríkisins var seldur í
nóvember 1999, þá var það alveg ljóst að
það var markmið ríkisstjórnarinnar, ekki
síst Davíðs Oddssonar forsætisráðherra, að
koma í veg fyrir það að Orca-hópurinn næði
FBA undir sig.
Davíð Oddsson forsætisráðherra sagði í
utandagskrárumræðu á Alþingi 15. nóvem-
ber 1999, daginn sem einkavæðingarferli
FBA lauk, að vel hefði tekist til við einka-
væðinguna. Kaupendur 51% hluta ríkissjóðs
væru m.a. sumir af stærstu og öflugustu líf-
eyrissjóðum landsins, fjársterkir einstak-
lingar og lögaðilar, stjórnendur bankans og
einnig aðilar tengdir Orca-hópnum svo-
nefnda. Fyrir lægi að öll markmið ríkis-
stjórnarinnar með sölunni myndu nást fram.
Þannig ættu tveir stærstu einstöku hlut-
hafar bankans um 7% hlut í honum en aðrir
minna. Hluthafar væru talsvert á fjórða
þúsund og Orca-hópurinn yrði leystur upp.
„Hluthafarnir munu því vinna saman að
sameiginlegum hagsmunum sínum, þ.e.a.s.
að auka veg bankans. Þegar upp er staðið
hefur þessari vel heppnuðu einkavæðingu
Fjárfestingarbanka atvinnulífsins lokið með
þeim hætti að ríkissjóður hefur fengið um
það bil 14,4 milljarða króna fyrir hlutabréf
sín í bankanum, sem er rúmum sex millj-
örðum króna hærri fjárhæð en sparisjóð-
irnir voru reiðubúnir að borga fyrir bank-
ann fyrir aðeins rúmu ári. Einkavæðingin
hefur því heppnast að þessu leyti til full-
komlega þó að illa hafi litið út um málið á
tímabili,“ sagði Davíð.
Forsætisráðherra svaraði í sömu þing-
ræðu fyrirspurn frá Sverri Hermannssyni,
formanni Frjálslynda flokksins, um hvort
hann teldi nauðsynlegt að fjármálastofnanir
í fámennu landi væru í dreifðri eignaraðild,
játandi: „Ég tel að þetta hafi heppnast hvað
þetta mál varðar. Ég er enn þeirrar skoð-
unar að menn eigi að skoða rækilega hér í
þinginu möguleika á að setja slíkar reglur
(reglur um dreifða eignaraðild – innskot
blaðamanns) og reyna að ná um það sæmi-
legri sátt.“
Því var ákveðið að selja hlutinn í einu
lagi. Stjórnvöld náðu reyndar ekki þessu
markmiði sínu um dreifða eignaraðild að
FBA, þar sem Orca var komið með 45%
eignarhlut í FBA á Þorláksmessu 1999 eftir
að hafa keypt hlut Gunnars Björgvinssonar
í Liechtenstein og Orca-hópurinn var ekki
heldur leystur upp vegna skilmálanna í
lánasamningnum sem Orca gerði við
Scandinavian Holding, eins og áður hefur
verið lýst.
Því fóru ýmis hjól að snúast fljótlega eftir
söluna á 51% hlut ríkisins og raunar má
segja að mál hafi tekið óvænta stefnu, þegar
undirbúningur hófst að sameiningu FBA og
Íslandsbanka. Um það og átökin innan Ís-
landsbanka í kjölfar sameiningar bankanna
á árinu 2000 verður fjallað í næstu grein á
morgun.
Sagan á bak við
sameininguna
Á morgun
Hér fer á eftir lýsing á tilurð nafngiftarinnar á félaginu Orca,
sem var stofnað, nánast í einum grænum hvelli, um mán-
aðamótin júlí/ágúst 1999, og var nefnt Orca S.A. með lögheim-
ili í Lúxemborg.
Morgunblaðið upplýsti fyrst í baksíðufrétt hinn 4. ágúst
1999 hverjir skipuðu Orca-hópinn, sem degi áður hafði keypt
stóran hlut í FBA. Það var fyrst 13. ágúst 1999 sem félagarnir í
Orca S.A. upplýstu sjálfir hverjir væru í hinum dularfulla Orca-
hópi.
Orca S.A. var félag stofnað í Lúxemborg og með lögþing þar.
Í Lúxemborg stendur skammstöfunin S.A. fyrir „Société Anon-
yme" sem útleggst á því ástkæra og ylhýra nafnlaust félag.
Annað og ekki síður athyglisvert og jafnvel bráðfyndið við
þessa nafngift, er latneska heitið Orca, sem þýðir háhyrningur.
Að vísu segir Webster að latneska heitið orca fyrir háhyrning
sé að öllum líkindum afleidd mynd úr grísku af orðinu oryx,
sem þýðir háhyrningur. Eins og allir vita gleypa háhyrningar
gjarnan kolkrabba og smokkfiska! Þannig að sé samsæriskenn-
ingunum um nafngiftina trúað, gat hér að líta Háhyrninginn
nafnlausa! Er það nokkur furða að sumum hafi verið brugðið?
Reyndar mun ekki hafa verið svo djúp og úthugsuð pæling á
bak við nafngiftina, því líkast til á hún alls ekki uppruna sinn að
rekja til þessarar skemmtilegu samlíkingar, heldur þeirrar
staðreyndar að í eigu Kaupþings var til félag sumarið 1999
sem hét Kirna sem þýðir jú ker eða ílát. Hugmyndin á bak við
nafngiftina var að finna latneska heitið á kirnu og höfundar að
nafnsmíðinni römbuðu þá á orðið orca, sem þýðir einmitt
kirna, ker eða ílát á latínu.
Orca: Háhyrningur eða kirna
agnes@mbl.is