Morgunblaðið - 06.01.2003, Page 24

24 MÁNUDAGUR 6. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
verið getur að nokkur bið verði á að
samkomulag náist milli prentara og
prenstmiðjueigenda hefir Morg-
unblaðið ákveðið að gefa út fram-
vegis vjelritað smáblað, er einkum
mun flytja helstu frjettir útlendar
og innlendar.“
Fyrsta smáblaðið er fjórar síður,
en flest eru þau aðeins tvær.
Mánudagsaukablaðið tíundar
manntjón og skipskaða í Reykjavík
af völdum ofviðris á útsunnan, sem
gekk yfir mestan part landsins að-
faranótt sunnudags. Þetta aukablað
er 62. tbl. 10. árgangs, en á þessum
tíma var árgangurinn miðaður við
árdag blaðsins; 2. nóvember.
Þar sem símasambandslaust var
með öllu við hverja einustu lands-
símastöð nema Hafnarfjörð –
„þangað liggja fjórar talsímalínur
og stóðst ein þeirra veðrið,“ er fátt
í aukablaðinu um fréttir utan höf-
uðstaðarins.
Flest skip í Reykjavíkurhöfn
skemmast eða eyðileggjast og tveir
menn drukkna, er bátur, sem þeir
voru á, brotnar í spón og sekkur.
Tveir aðrir voru um borð, en þeim
tókst að synda og komast í aðra
báta og var þeim bjargað þaðan síð-
degis á sunnudeginum.
1939 komu út tvö aukablöð;
mánudaginn 1. maí, þar sem há-
tíðahöld Sjálfstæðisfjelaganna í
Reykjavík eru aðalefnið, og mánu-
daginn 4. september, þegar blaðið
flutti fregnina; „Það er stríð.“
Á forsíðu 1. maí blaðsins eru tí-
unduð hátíðahöld sjálfstæðisfjelag-
anna í Reykjavík.
Í ávarpi sjálfstæðisfjelaganna
kemur fram, að þetta sé í fyrsta
skipti sem Sjálfstæðisflokkurinn
efni til hátíðahalda á þessum degi
verkamannsins. „Meðan verkalýðs-
samtökin eru eins og nú er hnept í
einræðis- og flokksfjötra og sjálf-
stæðisverkamenn eru innan þeirra
sviptir einföldustu mannrjett-
indum … verkalýðsfjelög notuð sem
harðvítug flokksfjelög og 1. maí ár
eftir ár herfilega misnotaður til
pólitísks áróðurs getur fjölmennasti
verkamannaflokkur landsins, Sjálf-
stæðisflokkurinn ekki lengur horft
aðgerðarlaus á slíkar aðfarir.“ Auk
ávarps sjálfstæðisfjelaganna inni í
blaðinu fer þar mest fyrir grein-
unum Sjálfstæðisbarátta verkalýðs-
ins eftir Bjarna Benediktsson og
fyrsti maí er dagur verkamanna en
ekki sósíalista eftir Jóhann G. Möll-
er.
Forsíðufréttin 4. september 1939
segir frá því, að daginn áður hafi
Bretar og Frakkar sagt Þjóðverjum
stríð á hendur og því sé styrjöld
hafin milli Breta, Frakka og Pól-
verja annars vegar og Þjóðverja
hins vegar.
Í fréttinni er sagt frá fyrstu
hernaðaraðgerðunum; í Póllandi
var barizt á þrennum vígstöðvum á
landi og loftárásir dynja á Varsjá
og fleiri borgum. Um miðjan dag
tók brezkt herskip þýzka hafskipið
Bremen á hafi úti, á heimleið frá
New York og um nóttina var
brezka hafskipið Athenia skotið í
kaf með tundurskeyti undan Ír-
landsströnd, en skipið var á leið frá
Glasgow vestur um haf með 1.800
farþega. Samkvæmt fregnum frá
New York björguðust allir farþegar
í bátana.
Inni í mánudagsblaðinu eru rakt-
ir atburðir „dagsins í gær í Eng-
landi“; hvernig Bretar sögðu Þjóð-
verjum stríð á hendur, og birt svar
Þjóðverja til Breta eftir að Bretar
höfðu sagt þeim stríð á hendur.
Dimmasti dagurinn er fyrirsögn
forystugreinar blaðsins.
Í klausu með fyrirsögninni
Mánudagsblað segir: „Þó Morg-
unblaðið komi út í dag á mánudag
(aukablað aðeins 4 síður) geta les-
endur blaðsins því miður ekki
vænst þess, að blaðið komi út fram-
vegis á mánudögum. En vegna þess
hve alvarleg tíðindi gerðust yfir
helgina, og þær yfirlýsingar og
ræður, sem birtust í sambandi við
þau, þótti nauðsynlegt að láta blað-
ið flytja þær í dag.“
Mánudaginn 19. júní 1944 kom
Morgunblaðið út með forsíðufyr-
irsögninni; „Ísland lýðveldi“.
Þar er sagt frá þingfundi að Lög-
bergi og gildistöku lýðveldisstjórn-
arskrárinnar og birt mynd af fyrsta
forseta Íslands, Sveini Björnssyni.
Laugardaginn 17. júní gaf Morg-
unblaðið út 32ja síðna Þjóðhátíð-
arblað, en ekki var ráðist í útgáfu
sunnudagsblaðs, heldur gefið út
aukablað á mánudeginum.
Inni í mánudagsblaðinu voru frá-
sagnir af lýðveldisstofnuninni að
Lögbergi og hluta hátíðahaldanna á
Þingvöllum, en seinni hlutinn beið
þriðjudagsblaðs.
Forsytugrein mánudagsblaðsins
ber fyrirsögnina: Morgunn lýðveld-
isins. Allt efni þess er tengt Þing-
völlum, utan eindálkur með erlend-
um fréttum, þar sem gangur
styrjaldarinnar, er tíundaður. Líka
er í blaðinu stór mynd af argent-
ínsku fimmburunum, sem fæddust
11. júlí 1943, en skýringin á þeirri
síðbúnu frétt er að foreldrar
barnanna héldu þeim leyndum eftir
beztu getu til að forðast athygli og
ágang!
Mánudaginn 2. nóvember 1953
kemur út 40 ára afmælisblað Morg-
unblaðsins. Á forsíðunni er mynd af
tillöguuppdrætti að Aðalstræti 6,
þar sem Morgunblaðið var til húsa
um árabil.
Á bls. 3 eru forystugrein, sem
heitir Morgunblaðið og þjóðin, og
árnaðaróskir frá Ólafi Thors for-
sætisráðherra.
Í grein, sem heitir Þættir úr sögu
Morgunblaðsins, segir m.a. að Ár-
vakur hafi verið stofnaður til að
tryggja unnendum frelsis í fram-
taki, athafnalífi og verzlun blaða-
kost. „Festi það þá kaup á Ísafold
af Ólafi Björnssyni og ráðgerði að
stofna nýtt dagblað. Öllum aðilum
þótti hitt samt hentara, að félagið
keypti Morgunblaðið, er þegar
hafði hneigzt að þessum málstað,
búið var að festa öruggar rætur og
öðlast allmikinn kaupendafjölda,
þótt á ýmsu ylti um fjárhaginn.
Samningar tókust því um að fé-
lagið keypti Morgunblaðið og var
ákveðið, að Ísafold skyldi verða
vikuútgáfa Morgunblaðsins..“
Meðal annars efnis þessa afmæl-
isblaðs er grein Bjarna Benedikts-
sonar dómsmálaráðherra; Morg-
unblaðið og Valtýr Stefánsson og
grein Valtýs um samstarfsmenn við
ritstjórnina. Sigurður Bjarnason
skrifar um sólarhringsvinnu við
Morgunblaðið, Sigfús Jónsson um
aðkallandi nauðsyn á bættum véla-
og húsakosti, Árni Óla um Reykja-
vík og Morgunblaðið og Ólafur
Björnsson prófessor um þróun ís-
lenzkra atvinnuvega í 40 ár.
Í blaðinu er fleira fjallað um
starfsemi Morgunblaðsins og
starfsfólk og Bjarni Sigurðsson er
höfundur greinarinnar Blaðamaður
og tungutak. Þar í segir m.a.: „Gott
blað hefur líka forystuhlutverki að
gegna við sköpun tungunnar og
varðveizlu.“
Þetta 40 ára afmælisblað Morg-
unblaðsins er 46 blaðsíður.
Vegna verkfalls prentara kom
Morgunblaðið ekki út á 50 ára af-
mælisdegi sínum; laugardaginn 2.
nóvember 1963, en 68 síðna afmæl-
isblaði var dreift föstudaginn á und-
an.
Morgunblaðið kom svo ekki út
næstu vikuna, en mánudaginn 11.
nóvember 1963 kom út 12 síðna
aukablað með forsíðufyrirsögninni
„Öllum verkföllum aflýst“.
Verkalýðsfélögin aflýstu boð-
uðum vinnustöðvunum og lýstu því
yfir að ekki yrði stofnað til verk-
falla fram til 10. desember. Rík-
isstjórnin frestaði endanlegri af-
greiðslu frumvarps um launamál
o.fl., sem gerði m.a. ráð fyrir stöðv-
un kaupgjalds- og verðlagshækkana
til áramóta.
Daginn eftir flutti blaðið þá frétt
að Ólafur Thors hefði tekið sér
hvíld að læknisráði og sagt af sér
embætti forsætisráðherra. Bjarni
Benediktsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins, tók við forsætisráð-
herrastarfanum.
10. desember höfðu samningar
ekki tekizt. Verkalýðsfélögin höfn-
uðu tilmælum ríkisstjórnarinnar
um frestun verkfalla en verzl-
unarmenn og prentarar tóku upp
beinar samningaviðræður. Sam-
komulag milli prentara og vinnu-
veitenda þeirra náðist ekki um
nóttina og kom þá verkfall til fram-
kvæmda, en verzlunarmenn sömdu
um kjaradóm.
Laugardaginn 21. desember kom
Morgunblaðið aftur út með forsíðu-
fyrirsögn; Vinnudeilurnar leysast.
Á forsíðu þess blaðs er tilkynnt
að Morgunblaðið muni koma út á
Þorláksmessu, mánudaginn 23.
desember 1963. Þann dag kom svo
24 síðna aukablað og fyrri hluti
Jóla-Lesbókar, en síðari hluti henn-
ar fylgdi blaðinu á gamlársdag.
Mánudaginn 13. október 1986
kom Morgunblaðið út vegna leið-
togafundar Ronalds Reagans
Bandaríkjaforseta og Mikhails Gor-
bachev, aðalritara Komm-
únistaflokks Sovétríkjanna, á Ís-
landi.
Viðræðum þeirra lauk í Höfða
kvöldið áður; sunnudagskvöld, og
meginefni mánudagsblaðsins, sem
er 56 síður, tengist leiðtogafund-
inum. Forsíðufyrirsögnin er voldug.
Efst er stuðull: Fundinum í Höfða
lauk án samkomulags. Þá kemur
aðalfyrirsögnin: Leiðtogana greinir
á um geimvarnir. Og í undirfyr-
irsögn er vitnað til þeirra beggja:
Meiri árangur en okkur óraði fyrir,
sagði Reagan. – Höfum færst nær
Washington, sagði Gorbachev.
Meðal margra frétta af leiðtoga-
fundinum er skondin frásögn af
færeysku blaðamönnunum, sem óku
um á svo miklum glæsivagni, að ör-
yggisverðir hleyptu þeim orðalaust
fram hjá sér í þeirri trú, að þar
færu að minnsta kosti sendiráðs-
menn!
Í blaðinu má sjá að leiðtogafund-
urinn hefur haft sín áhrif í menn-
ingarlífinu. Jóhann Hjálmarsson er
höfundur umsagnar um sviðsettan
leiklestur hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur á Gönguferð um skóginn eftir
Lee Blessing. Leikritið fjallar um
samningamenn stórveldanna, sem
taka sér gönguferð í svissneskum
skógi, tylla sér á bekk og taka tal
saman. Gísli Halldórsson fór með
hlutverk gamalreynds rússnesks
samningamanns, sem vissi allt um
það hvernig ætti að forðast samn-
inga með því að þæfa málin. Þor-
steinn Gunnarsson fór með hlut-
verk ungs og kappsams
Bandaríkjamanns sem var kominn
til að semja og bjarga heiminum.
Mánudaginn 3. janúar 2000 kom
út sérstakt aldamótablað Morg-
unblaðsins.
Á forsíðu blaðsins er mynd af
mannsspori á tunglinu og tilvitnun í
Neil Armstrong, er hann steig
fyrstur manna fæti á tunglið: Þetta
er lítið mannsspor en stórt stökk
fyrir mannkynið.
Efni blaðsins eru valdar greinar,
ljóð og sögur og ljósmyndir, sem
birzt höfðu í Morgunblaðinu eða
Lesbók á tuttugustu öld svo og
myndir af einstökum forsíðum
blaðsins.
Ritstjórar blaðsins fylgdu blaðinu
úr hlaði og kemur þar fram að efni
þess er eins konar staksteinar sem
stiklað er á og ættu að gefa ein-
hverja hugmynd um íslenzkt sam-
félag 20. aldar.
Ristjórn Morgunblaðsins valdi
þrjá helztu atburði aldarinnar af
innlendum vettvangi og aðra þrjá
erlenda.
Innlendu atburðirnir eru; heima-
stjórn 1904, fullveldið 1918 og lýð-
veldisstofnun 1944. Af erlendum
vettvangi; heimsstyrjaldirnar 1914–
18 og 1939–45 og lending mannsins
á tunglinu 1969.
Í aðfaraorðum ristjóra Morg-
unblaðsins segir m.a.: „Þetta blað
kemur út á fyrsta rúmhelga degi
ársins 2000, mánudeginum 3. jan-
úar. Í því felst engin vísbending um
mánudagsútgáfur Morgunblaðsins,
þótt að þeim sé unnið.“
mbl.is
Reyndar má segja að Morg-
unblaðið hafi nú „komið út“ á
mánudögum í rétt fjögur ár.
Fréttavefur Morgunblaðsins;
mbl.is var opnaður á Netinu á mið-
nætti aðfaranætur mánudagsins 2.
febrúar 1998 og með sérstakri rit-
stjórn hefur þessi netútgáfa Morg-
unblaðsins starfað allar götur síðan.
Mánudagur hefur alla tíð verið
stærsti dagurinn hjá mbl.is og
heimsóknir þá daga áberandi flest-
ar; bæði hvað varðar fjölda gesta,
innlit og flettingar.
Nú er lag
Stjórn Árvakurs hf., útgáfufélags
Morgunblaðsins, ákvað á fundi sín-
um 28. nóvember sl., að stefnt yrði
að útgáfu Morgunblaðsins á mánu-
dögum strax í upphafi næsta árs,
það er 2003.
Samþykktin var háð því að við-
unandi niðurstaða næðist um nauð-
synlegar breytingar á verkferlum í
tengslum við mánudagsútgáfu.
Þótt slík samþykkt sé fyrst gerð
nú hefur mánudagsútgáfa oftar ver-
ið á dagskrá stjórnar Árvakurs.
Haraldur Sveinsson, stjórn-
arformaður Árvakurs, settist í
stjórn félagsins 1951 og hefur setið
alla stjórnarfundi síðan. Hann var
stjórnarformaður 1954–68, fram-
kvæmdastjóri Morgunblaðsins
1968–95 og settist þá aftur í stól
stjórnarformannsins.
Haraldur segir mánudagsútgáfu
oft hafa borið á góma og menn
þreifað fyrir sér en alltaf hrokkið
frá.
Hann segir að í hörðum átökum í
kringum 1920 hafi prentarar náð
fram sterkri stöðu og vinnu á
sunnudögum settir slíkir afarkostir
að ekki var áratugum saman talið
fært að setja hana á. Almennar
prentsmiðjur voru þungamiðjan í
samtökum prentsmiðjueigenda og
forráðamönnum þeirra fundust
hagsmunir blaðanna léttvægir í
samanburði við annað.
„Við höfðum alltaf vakandi auga
á möguleikanum á mánudags-
útgáfu, en í þeim efnum varð engu
hnikað.
Eftir að sjónvarpið kom og sér-
staklega eftir að það tók að starfa
alla daga ýjuðum við að því hvort
ekki væri hægt að komast að sam-
komulagi um skiptivaktir fyrir
blaðamenn og prentara. Það náðist
ekki í þeirri lotu.
En málinu hefur verið haldið
opnu með heimildum í samningum.“
Árvakur fékk Gallup til að gera
kannanir um mánudagsútgáfu með-
al áskrifenda Morgunblaðsins.
Í könnun, sem gerð var árið
2000, kom fram að 72% höfðu
áhuga á að fá mánudagsblað, þar af
63% mikinn eða nokkurn. Samsvar-
andi tölur úr könnun 1997 eru 61%
og 49%.
„Þessum síðustu niðurstöðum var
ekki fylgt eftir þá vegna lægðar í
afkomunni,“ segir Haraldur Sveins-
son. „En mönnum finnst vera lag
núna.“
Hallgrímur Geirsson tók við
framkvæmdastjórn Morgunblaðsins
af Haraldi 1995.
Hann hefur þetta að segja um
mánudagsákvörðun stjórnarinnar.
„Samverkandi forsendur fyrir
ákvörðun stjórnar nú voru í fyrsta
lagi að sæmilega hefur tekist til um
aðhalds- og hagræðingaraðgerðir
undanfarin tæp tvö ár, sem hefur
skapað grunn að þessari ákvörðun,
þótt enn gæti nokkuð óhagstæðra
ytri rekstrarskilyrða og áframhald-
andi aðhalds sé þörf.
Í öðru lagi hefur samkeppni al-
mennt á fjölmiðlamarkaði farið vax-
andi og þá ekki sízt meðal prent-
miðla.
Í þriðja lagi fannst mönnum rétt,
þrátt fyrir verulegan kostnað um-
fram áætlaðar tekjur í upphafi að
líta á mánudagsútgáfuna og mögu-
leg tækifæri, sem henni fylgdu til
beinnar og óbeinnar hagræðingar,
sem fjárfestingu, sem gæti skilað
arði, þegar til lengri tíma væri litið,
auk þess sem fjárfestingin styrkti
samkeppnisstöðuna.“
Í fjórða lagi sakaði svo ekki að
það ár sem nú fer í hönd er 90. af-
mælisár Morgunblaðsins og hvatn-
ing þess vegna til að efla og styrkja
hag þess enn.“
- o-
Mánudagsútgáfu fylgir breytt
vinnutilhögun við vinnslu, fram-
leiðslu og dreifingu blaðsins; vegna
vinnulöggjafarákvæðis um 34 tíma
frí þarf að ljúka dreifingu sunnu-
dagsblaðs um kvöldmatarleytið á
laugardegi.
Í desembermánuði árið 1936 afsal-
aði Játvarður áttundi sér kon-
ungstign í Bretlandi, vegna and-
stöðu við fyrirhugaðan hjúskap
hans við bandaríska konu, Wallis
Simpson, sem var tvífráskilin.
Rúmum mánuði síðar, 27. jan-
úar 1937, efndi Morgunblaðið til
samkeppni um botn við eftirfar-
andi fyrripart, sem einn af les-
endum blaðsins hafði komið með:
Simpson kemur víða við
og veldur breyttum högum.
Heitið var 25 krónu verðlaunum
fyrir besta botninn (það samsvar-
aði rúmlega átta mánaða áskrift
að blaðinu) og önnur verðlaun
áttu að vera 10 krónur. Gefinn
var vikufrestur til að senda botna
undir dulnefni. Í dómnefnd voru
Jón Magnússon rithöfundur og
Einar E. Sæmundsson skóg-
arvörður og hagyrðingur. Hugs-
anlegt er að annar hvor þeirra
hafi átt fyrripartinn.
Samkeppni þessi vakti mikla at-
hygli meðal þjóðarinnar. Það er
til marks um hörkuna í stjórnmál-
unum á þessum tíma að Þjóðvilj-
inn notaði tækifærið til að gera
lítið úr áhuga Morgunblaðsins á
fréttum af kóngafólkinu og birti
niðrandi botn 4. febrúar:
Moggi og allt hans lúalið
lifir á slúðursögum.
Skýrt var frá niðurstöðum úr
vísnasamkeppninni í Morg-
unblaðinu 9. febrúar. Alls bárust
1.250 vísuhelmingar frá 400 höf-
undum. Fyrstu verðlaun hlaut
þessi botn:
Enn er sama siðferðið
sem á Jósefs dögum.
Höfundur botnsins var sagður
M. Stefánsson í Hafnarfirði. Viku
síðar kom fram í útvarpsþættinum
Um daginn og veginn að þetta
væri Magnús Stefánsson skáld,
sem orti undir dulnefninu Örn
Arnarson.
Tvenn önnur verðlaun voru
veitt fyrir þessa botna:
Hvað er það sem kvenfólkið
kemst ei nú á dögum?
Krúnu-rakar kvenfólkið
karlmenn nú á dögum.
Höfundur fyrri botnsins var hin
þekkta skáldkona Herdís Andr-
ésdóttir. Síðari botninn var eftir
Magnús Kn. Sigurðsson verka-
mann. Þau voru bæði búsett í
Reykjavík.
Næstu daga birti Morgunblaðið
fleiri botna úr samkeppninni. Í
blaðinu 18. febrúar var sagt að
margir hefðu reynt bragþraut
þessa. „En vel má svo fara að
langlífastur verði vísuhelmingur
Kjarvals sem fleygur er um bæinn
fyrir löngu og hljóðar svo:“
Moggi kemur ekki út,
snemma á mánudögum.
Ef til vill var Kjarval þarna að
vísa í botninn sem birtist í Þjóð-
viljanum.
Í ævisögu Kjarvals eftir Indriða
G. Þorsteinsson kemur fram að á
þessum árum hafi listmálarinn
verið tíður gestur á Café Royal í
Austurstræti, í næsta húsi við
Morgunblaðið. Indriði segir að
kveðskapur Kjarvals hafi fljótt
orðið kunnur í götunni, þótt hann
yrði aldrei skáld strætisins eins
og Tómas, og að botninn við vís-
una um Simpson hafi hlotið al-
menna viðurkenningu fyrir frum-
leik.
Samkvæmt því sem hér hefur
komið fram eru rangar báðar þær
útgáfur sem helst hafa verið í um-
ræðunni síðustu ár, annars vegar
„Morgunblaðið kemur ekki út á
mánudögum“ og „Morgunblaðið
kemur út / ekki á mánudögum.“
Einnig er það rangt, sem stundum
hefur komið fram, að Jóhannes
Sveinsson Kjarval hafi fengið
verðlaun fyrir sinn botn. Hann
virðist ekki einu sinni hafa tekið
þátt í samkeppninni en samt átt
langlífasta botninn, eins og spáð
var fyrir sextíu og sex árum.
Í grein í tímaritinu Prent-
aranum í desember 2001 sagði
Matthías Johannessen ritstjóri að
vísa Kjarvals minnti á „þá einu
þjóðarsátt sem aldrei hefur
brugðist, ekki einn dag, að Morg-
unblaðið kemur ekki út á mánu-
dögum“. Taldi hann þetta, ásamt
öðru, dæmi um staðfestu Íslend-
inga. -jr.
Simpson kemur víða við