Morgunblaðið - 06.01.2003, Blaðsíða 22

22 MÁNUDAGUR 6. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
F
YRSTA tölublað Morg-
unblaðsins leit dagsins
ljós sunnudaginn 2.
nóvember 1913. Í
ramma á forsíðu segir
að Morgunblaðið komi út á hverjum
morgni, venjulegt blað (4 bls.) á
rúmhelgum dögum, tvöfalt blað (8
bls.) á sunnudögum.
Annað tölublað varð því fyrsta
mánudagsútgáfa blaðsins.
Það var sérkennilegt við byrjun
blaðsins að það var lagt upp með
áframhaldandi blaðsíðutal; blaðsíð-
ur 1. tölublaðs voru 1–8 og annars
tölublaðs 9–12, og þannig út ár-
ganginn. Þessi venja hélzt þó að-
eins tvö fyrstu árin.
Mánudagsblað kom hins vegar út
tæpum fjórum árum betur en það,
en 30. júní 1919 kom síðasta reglu-
lega mánudagsblað Morgunblaðsins
út.
Á forsíðu sunnudagsblaðsins 6.
júlí 1919 segist Morgunblaðið hafa
náð því takmarki sem það setti sér í
öndverðu, að verða útbreiddasta,
stærsta og ódýrasta blað á Íslandi.
Kynnt er stækkun á broti blaðs-
ins og „þá verður og önnur breyt-
ing á um útkomu þess, en hún er
sú, að það kemur ekki út á mánu-
dögum. En þeir dagar eru ákveðnir
útkomudagar Ísafoldar og geta allir
þeir sem þurfa að auglýsa eitthvað
á mánudögum komið þeim auglýs-
ingum í Ísafold …“
Ísafold
Ísafold átti sér til muna lengri
sögu en Morgunblaðið, þegar hún
leysti mánudagsblað þess af hólmi.
9. desember 1873 var stofnað í
Reykjavík Þjóðblaðsfélagið, sem
skyldi gefa út blað að nafni Ísafold.
Segja má þó að rætur Ísafoldar
liggi lengra aftur; til blaðsins Vík-
verja, sem hóf göngu sína sumarið
1873. Útgefandi Víkverja var í
Þjóðblaðsfélagshópnum og þegar
Ísafold var ýtt úr vör hætti hann
útgáfu Víkverja og lagði blaðið og
kaupendaskrá þess til nýja blaðs-
ins.
Fyrsta tölublað Ísafoldar kom út
19. september 1874 og var ritstjóri
Björn Jónsson. Ólafur sonur hans
tók við ritstjórninni 1909. Hann
varð síðar annar af stofnendum
Morgunblaðsins, sem hafði fyrst að-
setur í Ísafoldarhúsinu við Austur-
stræti og var prentað í Ísafoldar-
prentsmiðju.
Þegar Fjelag í Reykjavík, síðar
Árvakur, keypti Morgunblaðið af
þeim Vilhjálmi Finsen og Ólafi
Björnssyni, keypti félagið líka Ísa-
fold til að vera vikublað Morg-
unblaðsins. Ætlunin var að Vil-
hjálmur yrði ritstjóri
Morgunblaðsins áfram og Ólafur
stjórnmálaritstjóri þess og ritstjóri
Ísafoldar. Þegar formleg eig-
endaskipti fóru fram; 1. júlí 1919,
var Ólafur allur og í því tölublaði
Ísafoldar, sem kom út 7. júlí, til-
kynnti Vilhjálmur Finsen, að hann
hefði tekið að sér ritstjórn Ísafoldar
til bráðabirgða. „Sú breyting verð-
ur á að blaðið kemur út framvegis
síðdegis á mánudögum.“
Þar með varð Ísafold vikuútgáfa
Morgunblaðsins; landsblað, sem
kom út á mánudögum. (Ísafold
hafði áður komið út á laug-
ardögum.)
Árið 1919 komu út 52 tölublöð af
Ísafold, árið eftir 51 og 1921 urðu
þau 50 talsins. Þegar kom fram á
síðari hluta árs 1921 færðist Ísafold
af mánudeginum og kom oftast út á
miðvikudögum. Í árslok 1921 hætti
Ísafold að koma út.
Lögrjetta
Vorið 1921 var Þorsteinn Gísla-
son ráðinn ritstjóri Morgunblaðsins
með Vilhjálmi Finsen.
Þorsteinn Gíslason hafði verið
ritstjóri og síðar eigandi vikublaðs-
ins Lögrjettu, sem byrjaði að koma
út í ársbyrjun 1906 og hafði lengi
háð hart stríð við Ísafold.
Þegar Þorsteinn settist í rit-
stjórastól á Morgunblaðinu hófst
náin samvinna milli Lögrjettu og
Morgunblaðsins/Ísafoldar, en að
Lögrjetta tæki við af Ísafold sem
landsblað Morgunblaðsins beið ára-
mótanna. Þá hvarf Vilhjálmur Fin-
sen frá Morgunblaðinu, Ísafold var
lögð niður og Þorsteinn Gíslason
varð einn ritstjóri Morgunblaðsins
og Lögrjettu. Þá stóð undir for-
síðuhaus Lögrjettu: Bæjarblað
Morgunblaðið og undir Morg-
unblaðshausnum stóð Landsblað
Lögrjetta.
Veturinn 1923–24 slitnaði upp úr
samstarfi ritstjóra og útgefenda
Morgunblaðsins og þegar Þorsteinn
hætti í marzlok 1924 hélt hvor sínu;
Árvakur Morgunblaðinu og Þor-
steinn Lögrjettu. Hóf hann þá út-
gáfu hennar sem sjálfstæðs blaðs á
nýjan leik.
Ísafold …
Með ráðningu nýrra ritstjóra í
stað Þorsteins var ákveðið að end-
urvekja Ísafold sem „vikublað frá
„Morgunblaðinu“ og þriðjudaginn
1. apríl hefur Vikublað Ísafold leyst
Landsblað Lögrjettu af í for-
síðuhaus Morgunblaðsins.
Endurvakin Ísafold – Vikublað
Morgunblaðsins kom svo út mið-
vikudaginn 9. apríl 1924. Hún „flyt-
ur sumpart sama efni og Mbl., þó
mun verða reynt að sníða frjettir og
annað sem er í smábútum í Mbl. við
hæfi vikublaðs svo heillegra yfirlit
fáist.“
Þótt Ísafold ætti upphaflega að
vera mánudagsblað Morgunblaðsins
var hún nú langt komin frá slíkri
dagsskipan og af fyrstu 40 tölublöð-
unum 1924 var helmingur útgáfu-
daganna laugardagar og aðeins eitt
tölublað kom út á mánudegi!
Árið 1926 var Morgunblaðið sam-
tals um 1.500 blaðsíður og Lesbók-
in, sem var á öðru ári, er þegar orð-
in „álíka mikið lesmál eins og í
þrem tímaritum til samans, eins og
Eimreiðinni, Iðunni og Vöku …
Vegna hinna strjálu póstferða er
það alveg óumflýjanlegt fyrir blað
eins og Mbl. að hafa vikublað.“ Og
Ísafold hefur vaxið fljótt fiskur um
hrygg. Tekið er fram að hún birti
eigi nema hluta af efni Morg-
unblaðsins og Lesbókar og „hinar
löngu fræði- og skemtigreinar Les-
bókarinnar komast t.d. fáar í Ísa-
fold.“
1926 urðu tölublöðin 65, 1927
komu út 62 tölublöð og þá stóð í
forsíðuhausnum: Ísafold og þar
undir; Dagblað: Morgunblaðið. Árið
eftir komu út 69 tölublöð með for-
síðuhausnum; Ísafold og þar undir;
Vikublað Morgunblaðsins.
3. október 1943 er Vikublað Ísa-
fold horfið af forsíðu Morgunblaðs-
ins, enda Ísafold þá fyrir margt
löngu komin í eina sæng með Verði.
… og Vörður
Ísafold bættist Vörður 1930. Fyr-
ir sameiningu stóð á forsíðu Ísa-
foldar; Elsta og besta frjettablað
landsins. 1929 var 54. árgangur
blaðsins og komu þá út 77 tölublöð.
Vikublaðið Vörður hóf göngu sína
vorið 1923 en þegar Íhaldsflokk-
urinn hafði verið stofnaður í febr-
úar árið eftir tók miðstjórn hans við
útgáfunni. Þegar Íhaldsflokkurinn
og Frjálslyndi flokkurinn höfðu
sameinazt í Sjálfstæðisflokknum
1929, gerðu útgefendur Morg-
unblaðsins og miðstjórn Sjálfstæð-
isflokksins samkomulag um samein-
ingu Ísafoldar og Varðar í eitt blað.
„Hefir „Vörður“ lagt aðaláherslu
á stjórnmálagreinar en í „Ísafold“
hafa stjórnmálin oft verið látin
víkja fyrir frjettum og fróðleik um
almenn efni.“
Fyrsta tölublaðið af Ísafold og
Verði – Blaði sjálfstæðismanna kom
út laugardaginn 11. janúar 1930 og
urðu tölublöðin 53 það árið.
Með 41. tölublaði Ísafoldar og
Varðar 1944, sem kom út 15. nóv-
ember, var Blað sjálfstæðismanna
fellt niður af forsíðunni, en stóð
áfram í haus inni í blaðinu. Þegar
hér var komið sögu var Ísafold og
Vörður 16 blaðsíður og komu út 46
tölublöð þetta ár.
Ísafold og Vörður kom svo út all-
ar götur fram á 1968. Þá var ekki
lengur talin þörf á landsblaði með
útdráttum úr Morgunblaðinu og
var útgáfu þess hætt í byrjun nóv-
ember. Ísafold flutti norður og tók
saman við Íslending á Akureyri.
Þar með sameinuðust tvö elztu
vikublöð landsins; Íslendingur var
stofnaður 1915, í Íslending – Ísafold
og skyldi vikublaðið vera málgagn
sjálfstæðismanna á Vesturlandi,
Norðurlandi og Austurlandi.
Þegar þessu samstarfi lauk eftir
4 ár, lagðist Ísafold í dvala. Árvak-
ur sinnti því ekki að skrá nafnið og
eignaðist Frjáls fjölmiðlun heitið
Ísafold.
Þar með var Ísafold horfin úr
höndum Morgunblaðsins.
Morgunblaðið á mánudögum
Þótt Ísafold legði ekki undir sig
mánudagana lengur en á þriðja ár
var útgáfudögum Morgunblaðsins
ekki fjölgað aftur.
Hins vegar litu mánudagsútgáfur
dagsins ljós, þegar mjög sér-
staklega stóð á. Skulu hér rakin
nokkur dæmi þessa.
Reyndar var fyrsta mánudags-
blaðið ekkert mánudagsblað! Á for-
síðu er 261. tölublað 1919 dagsett
mánudaginn 12. ágúst 1919, en 12.
ágúst var þriðjudagur.
Sunnudagsblaðið á undan er 260.
tölublaðið og miðvikudagsblaðið 13.
ágúst er 262. tölublað o.s.frv.
Af samanburði við þingfréttir í
sunnudagsblaðinu, má líka ráða að
„mánudagsblaðið“ er í raun þriðju-
dagsútgáfa.
Mánudaginn 20. desember 1920
kom út 6 síðna aukablað, sennileg-
ast vegna jólaanna, en auglýsingar
um jólavörurnar eru meginefni
blaðsins. Inni í blaðinu eru Dagbók,
Frá bæjarstjórnarfundi – síðastl.
fimtudag, frásögn af vígslu gesta-
heimilis Hjálpræðishersins í Hafn-
arfirði, grein um kyndingu í skipum
og kafli úr sögu Álafossverksmiðj-
unnar.
Á forsíðunni er greinin; Blekk-
ingar, þar sem segir, að Alþýðu-
blaðið hafi flutt „á laugardaginn
eina af sínum allra ógeðslegustu
greinum, sem það nefndi „peninga-
listann“. Lengra hefir blekking ekki
komist í pólitískri sögu þessa
lands.“
Af greininni má ráða, að Alþýðu-
blaðið hafi verið að fjalla um fram-
boðslista sjálfstæðismanna í
Reykjavík til alþingiskosninga. For-
síðudálkurinn dugar þó ekki til að
svara Alþýðublaðinu til fulls og lýk-
ur Morgunblaðsgreininni með þess-
um orðum: „Að þessari merkilegu
blekkingargrein verður nánar vikið
síðar.“
Mánudaginn 27. júní 1921 kom
Morgunblaðið út með konungskomu
á forsíðunni. Þar er sagt frá land-
töku Kristjáns 10. og birt mynd af
konungsskipinu Valkyrjunni. Dag-
inn áður, sunnudag, voru konungs-
hjónin og prinsarnir boðin velkomin
til Íslands á forsíðu Morgunblaðs-
ins. „Nú í dag bjóða Íslendingar í
fyrsta sinn konung sinn og drottn-
ingu velkomin á íslenska jörð.“
Auk frásagnar af landtöku kon-
ungs birtist í mánudagsblaðinu
ræða biskups við guðsþjónustu í
dómkirkjunni og Kvæðaflokkur,
sem sunginn var við móttökuhátíð-
ina í Alþingishúsinu: „Sem fullveld-
isþjóð í fyrsta sinn
vér fögnum Íslands jöfri’ og
drotning.“
Blaðið birtir ræðu forsætisráð-
herra til konungs, en segir að ræða
konungs muni birtast í næsta blaði.
Ekki verður þó séð að Morg-
unblaðið hafi staðið við það fyr-
irheit!
Mánudaginn 18. desember 1922
kemur út aukablað, sem er reyndar
ranglega dagsett 20. desember.
Blaðið er 4 síður og er helzt, að til
aukablaðs sé gripið vegna auglýs-
inga, því vart er annað meginefni
dagbundið; ræða Guðmundar Finn-
bogasonar prófessors – Stúdentar,
flutt í Nýja bíó 1. desember og frá-
sögn; „suður í Bergstaðastræti nr.
27 var lítil bókabúð opnuð síðast-
liðið sumar …“
Forsíða blaðsins er öll auglýs-
ingar og drjúgur hluti baksíðunnar
líka og einnig eru auglýsingar með
efninu á báðum innsíðum. Á bls. 3
er sagt frá stjórnarskiftum í Þýska-
landi, þar sem dr. Cuno forseta
Hamborgar-Ameríku fjelagsins
tókst loks að skipa ráðuneyti sitt að
fullu.
Auk auglýsinganna á baksíðu eru
þar Dagbók og framhaldssagan
Heimanmundurinn.
Mánudaginn 15. janúar 1923
kemur út aukablað af fjölrituðu
smáblaði Morgunblaðsins. „Morg-
unblaðið kemur út miðvikudag 3.
janúar ef ekki verður vinnuteppa í
prentsmiðjunum,“ sagði á baksíðu
síðasta blaðs ársins 1922. En vinnu-
teppan varð og föstudaginn 5. jan-
úar 1923 kemur Morgunblaðið út
fjölritað í litlu broti. „Hjer í bænum
hefir verið prentaraverkfall frá
byrjun ársins … Vegna þess að
Moggi kemur aftur út
snemma á mánudögum
Moggi kemur ekki út,
snemma á mánudögum,
hljóðar fleygur vísubotn
Kjarvals. Þannig var
það þó í upphafi og
breytist nú til þess aft-
ur. Freysteinn Jóhanns-
son fjallar um mánu-
dagsútgáfu
Morgunblaðsins.
Mánudagur 3. nóvember
1913. Fyrsta mánudags-
útgáfa Morgunblaðsins.
Mánudagur 30. júní 1919:
Síðasta reglulega mánu-
dagsútgáfa Morgunblaðs-
ins.
Mánudagur 7. júlí 1919:
Ísafold tekur við sem
mánudagsútgáfa Morg-
unblaðsins.
Mánudagur 20. desember
1920: Aukablað vegna
auglýsinga um jólavör-
urnar.
Mánudagur 2. júní 1921:
Kristján 10. tekur land á
Íslandi meður drottningu
sinni og prinsum.
Mánudagur 18. desember
1922: Ranglega dagsett
aukablað vegna jólaaug-
lýsinganna.
Mánudagur 15. janúar
1923: Aukablað af fjölrit-
uðu smáblaði Morg-
unblaðsins.
Mánudagur 1. maí 1939:
Fyrstu 1. maí-hátíðahöld
á vegum Sjálfstæð-
isflokksins.
Mánudagur 4. september
1939: Friðurinn rofinn –
heimsstyrjöldin síðari
skellur á.
Mánudagur 2. nóvember
1953: Morgunblaðið 50
ára. Tillaga að Aðalstræti
6 á forsíðunni.
Mánudagur 11. nóvember
1963: Morgunblaðið kem-
ur út eftir tíu daga verk-
fallshlé.
Mánudagur 19. júní 1944:
Lýðveldi stofnað að Lög-
bergi og hátíð haldin á
Þingvöllum.
Mánudagur 23. desember
1963. Aukablað eftir ann-
að verkfallsstoppið á
árinu.
Mánudagur 13. október
1986: Leiðtogafundur
Reagans og Gorbashevs
á Íslandi.
Mánudagur 3. janúar
2000: Aldamótablað með
völdu efni – stiklum um
20. öldina.