Morgunblaðið - 20.01.2003, Blaðsíða 16

UMRÆÐAN
16 MÁNUDAGUR 20. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Vinnustofa SÍBS • Hátúni 10c • Sími: 562 8500 • Fax: 552 8819 • Heimasíða www.mulalundur.is
Alladaga
viðhendina
TILBOÐ Á EGLA BRÉFABINDUM - VERÐ 310 KR / STK.
Tilboðið gildir til 31. janúar 2003
Reiknivél, gengur
fyrir rafhlöðum og
sólarrafhlöðum.
Verð 720 kr
www.m
ulalun
dur.is
Gatarar og
heftarar af
öllum
stærðum
Í MARS 2002 var samin sérstök
vestfirsk byggðaáætlun af vestfirsk-
um sveitarfélögum í samstarfi við
fjölda fyrirtækja og einstaklinga á
Vestfjörðum. Ástæðan var sú hóg-
værð í byggðaáætlun iðnaðarráð-
herra að minnast lítið á Vestfirði. Við
Vestfirðingar erum líklega ekki nógu
hógværir og sömdum áætlun með 84
tillögum að verkefnum. Áætlunin var
kynnt fyrir þingmönnum, iðnaðar-
nefnd og ráðherra. Alls staðar fékk
hún góðar móttökur og þótti okkur þá
sem til einhvers hefði verið unnið. Al-
þingi samþykkti að lokum byggða-
áætlun iðnaðarráðherra ásamt meiri-
hlutaáliti iðnaðarnefndar. Í því áliti
kemur fram að byggðakjarnar á
landsbyggðinni skuli vera þrír: Ísa-
fjörður, Akureyri og Miðausturland.
Með samþykktinni hefur Alþingi
markað mikilvæga stefnu í byggða-
málum. Það hefur lengi verið í um-
ræðunni og orðið viðurkennd stefna
Sambands íslenskra sveitarfélaga að
skilgreining fárra byggðakjarna sé
nauðsynleg til að ná þeim árangri í
byggðamálum að til verði staðir þar
sem fólki fjölgar og þjónusta byggist
upp.
Ísafjörður hefur verið höfuðstaður
Vestfjarða og þjónustukjarni um
langa hríð. Samþykkt Alþingis þýðir
hins vegar að stefna ber að frekari
uppbyggingu þjónustu á vegum hins
opinbera á Ísafirði. Í þeim málum hef-
ur ríkisvaldið mörg tækifæri og lætur
því miður of mörg renna sér úr greip-
um því nýjar ríkisstofnanir verða yf-
irleitt til í Reykjavík með fjölgun op-
inberra starfa og þeim
margfeldisáhrifum sem því fylgja.
Við búum í þjóðfélagi þar sem
störfum við frumframleiðslu hefur
fækkað. Það hefur í för með sér að
flestir vinna við þjónustu. Þar vegur
starfsemi á vegum hins opinbera
þyngst og þess vegna hefur Reykja-
vík byggst svo myndarlega upp sem
raun ber vitni.
Það er skoðun undirritaðs að upp-
bygging fárra byggðakjarna sé skyn-
samleg vegna þess að þeir skapa stór
áhrifasvæði. Það er einnig mín skoðun
að ekki eigi að setja niður stofnanir eða
flytja störf á vegum hins opinbera
nema til þessara skilgreindu byggða-
kjarna. Með því móti næst mestur ár-
angur og til verða kjarnar sem eru
áhugaverður kostur til búsetu. Byggð-
arlög sem hafa burði til að stækka og
taka við fleira fólki en skapa um leið
áhrifasvæði í kringum sig.
Til þess að áhrifasvæði byggða-
kjarnanna séu sem stærst þurfa sam-
göngur að vera greiðar innan svæðis
og til höfuðborgarsvæðisins.
Þrátt fyrir miklar framfarir í vega-
málum á Vestfjörðum heyra lands-
menn nú frá okkur að við viljum fá
bundið slitlag frá Ísafirði til Reykja-
víkur og frá V-Barðastrandarsýslu til
Reykjavíkur á næstu fimm árum en
ekki tólf eins og nýleg þingsályktun-
artillaga að samgönguáætlun gerir
ráð fyrir. Að þeim tíma liðnum (fimm
árum) viljum við hefjast handa um
tengingu V-Barðastrandarsýslu og
norðanverðra Vestfjarða með Ísa-
fjörð sem byggðakjarna. Það er mik-
ilvægur þáttur í að stækka áhrifa-
svæði Ísafjarðar þannig að
byggðarlögin á Vestfjörðum njóti
góðs af stefnu Alþingis um uppbygg-
ingu byggðakjarna.
Eftir Halldór
Halldórsson
„Til þess að
áhrifasvæði
byggðakjarn-
anna séu
sem stærst
þurfa samgöngur að
vera greiðar...“
Höfundur er bæjarstjóri
Ísafjarðarbæjar.
Ísafjörður einn af þremur byggða-
kjörnum landsbyggðarinnar
AÐEINS þrjú kaupskip sigla nú
undir íslenskum fána milli Íslands
og annarra landa auk þess sem fjór-
ar ferjur sigla innanlands. Önnur
kaupskip í förum fyrir Íslendinga
eru erlend skip með íslenskum
áhöfnum eða erlend skip með er-
lendum áhöfnum. Erlendir menn
annast nú siglingar Íslendinga án
þess að arður af þeirra vinnu skili
sér inn í íslenskt samfélag.
Undir erlendu valdi
Kaupskipaflotinn sem skráður er
á Íslandi annar ekki flutningum til
og frá landinu. Það þýðir að verði
ófriður, þótt á fjarlægum slóðum sé,
þannig að þau kaupskip sem nú
annast flutningana verði kölluð til
þjónustu við þau ríki sem þau eru
skráð í, eða bandamenn þeirra,
verða viðskipti okkar við önnur lönd
háð þeirri miskunn erlendra aðila
sem Íslendingar þurftu að sætta sig
við fyrir sjálfstæðisbaráttu fyrri
aldar. Við lútum þegar erlendu
valdi við skráningu og viðurkenn-
ingu á réttindum Íslendinga sem
manna þau erlendu skip sem kaup-
skipaútgerðirnar gera út í dag.
Yfirráð yfir siglingum til og frá
landinu eru forsendan fyrir við-
skiptalegu sjálfstæði þjóðarinnar.
Þessi yfirráð felast einkum í
tvennu, þ.e. innlendum kaupskipa-
stól og íslenskum mannauð með þá
siglingaþekkingu sem þarf til að
reka þau og stjórna samkvæmt inn-
lendum og alþjóðlegum kröfum.
Þótt nútímaviðskipti byggist m.a. á
frjálsu flæði fjármagns milli Íslands
og annarra landa um samgönguleið
ljósleiðarans og fólksflutningum í
lofti koma þau til lítils verði þeim
afurðum sem þjóðin aflar ekki kom-
ið á markað um samgönguleið „sjó-
leiðarans“. Sama gildir um flutning
á þeim nauðsynjum sem gera okkur
fært að lifa í landinu og teljast til
tæknivæddra þjóða. Þessu höfum
við glatað að mestu og ekki seinna
vænna að endurheimta.
Okkur blæðir
hratt út
Sú þróun sem hér er lýst hefur
valdið áralangri stöðnun í flæði
skipstjórnarmanna gegnum virkan
starfsaldur á íslenskum kaupskipa-
flota. Því hækkar meðalaldur skip-
stjórnarmanna á flotanum geigvæn-
lega hratt og er nú 48 ár. Á næstu
10 árum mun um helmingur þeirra
skipstjórnarmanna sem nú siglir
takmörkuðum fjölda kaupskipa með
íslenskum áhöfnum hverfa úr starfi,
en nýliðun í stéttinni er svo til
stöðnuð vegna þeirrar döpru fram-
tíðarsýnar sem við blasir í grein-
inni.
Skipstjórnarmenn á nútímakaup-
skipum stjórna hátækniförum vél-
og rafeindabúnaðar auk félagslegu
samfélagi manna. Þeir beita stjórn-
tækjum skips, ráða för, finna stað
og stefnu. Þeirra er að þekkja og
koma í veg fyrir tjón á náttúru þess
umhverfis sem farið er um, veður,
strauma og sjólag, kunna skil á
burðarþoli tækja og skips, hleðslu
þess og stöðugleika. Góður skip-
stjóri er leiðtogi þeirrar áhafnar
sem hann stýrir og hefur forystu í
þeim félagslegu samskiptum sem
eiga sér stað hjá áhöfn og/eða far-
þegum ef svo ber undir. Þessari
þekkingu Íslendinga er því miður
að blæða út og með þeirri blóðþurrð
mun samfélag okkar eylands verða
þeirri erlendu þekkingu háð sem
það braust undan í byrjun 20. aldar.
Biðjum við Dani að
taka við aftur?
Þessi þekkingarþurrð hefur víð-
tækari áhrif en á viðskiptasjálfstæði
þjóðarinnar. Hún er nú þegar byrj-
uð að hafa áhrif á möguleika okkar
til að verja auðlind landhelginnar
sem við börðumst fyrir að ná yf-
irráðum yfir í endurteknum þorska-
stríðum. Íslendingar eru smám
saman að tapa þessum yfirráðum
vegna skorts á skipum og flugvélum
til eftirlits og varnar landhelginnar.
Stöðvun nýliðunar í stétt skip-
stjórnarmanna veldur því að með-
alaldur skipstjórnarmanna hjá
Landhelgisgæslunni er orðinn 40 ár
og sú sérstaka menntun sem krafist
var fyrir skipherra hjá Landhelg-
isgæslunni er aflögð. Við erum að
missa þau tök á verndun landhelg-
innar sem við náðum úr höndum
Dana fyrir 77 árum. Því spyr ég;
munum við verða að biðja Dani að
taka við aftur?
Skipbrot í sigl-
ingu sjálfstæðis
Eftir Guðjón
Petersen
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
Almannavarna, nú framkvstj. Félags
ísl. skipstjórnarmanna.
„Við erum
að missa
þau tök á
verndun
landhelg-
innar sem við náðum úr
höndum Dana fyrir 77
árum.“
FYRR á öldum var það besta
tryggingin fyrir velferð á gamalsaldri
að eignast sem flest börn sem sáu fyr-
ir foreldrum sínum. Þó tímarnir hafi-
breyst er þessi grundvallarregla enn í
gildi, þ.e.a.s. að forsenda velferðar
eldri borgara sé að kynslóðin á undan
verði fjölmennari en sú sem kemur á
eftir. Til að gæta jafnvægis á milli
þeirra sem vinna og borga skatt og
þeirra sem eru ekki á vinnumarkaði,
þarf hver kona að eignast að meðaltali
2,1 barn. Ef fæðingartalan er lægri en
það verður ekki til nægilegt vinnuafl
til að uppfylla eftirspurn vinnumark-
aðarins og til að greiða skatta fyrir
kostnað velferðarkerfisins sem sam-
anstendur af heilbrigðis-, mennta- og
félagsmálum. Þetta er þó raunin hjá
flestum Evrópuríkjum sem munu
óhjákvæmalega þróast á þá leið eftir
2020 að skattbyrðin og skuldir ríkis-
ins aukast um leið og félagsleg rétt-
indi minnka með tilheyrandi þjóð-
félagsólgu, óstöðugleika og ósam-
keppnishæfni þjóðarinnar. Nokkur
ríki utan Evrópu svo sem Nýja-Sjá-
land, Ástralía og Bandaríkin eru ekki
jafnilla settþar sem fæðingartala hef-
ur haldist í áratug nálægt 2 börnum á
hverja konu miðað við 1,5 börn í Evr-
ópuríkjum. Skýringin á þessum mis-
mun er hátt hlutfall innflytjenda sem
eru tölfræðilega líklegri til að eignast
yfir þriðjungi fleiri börn en innfæddir.
Það á sér í lagi við um þá innflytj-
endur sem koma frá fátækari löndum.
Með hliðsjón af ofangreindu er það
sérstaklega athyglisvert að velta því
fyrir sér hvernig Ísland hefur náð að
halda hæstu fæðingartölu í Evrópu
síðustu árin án utanaðkomandi hjálp-
ar. Sjálfsagt eru nokkrar ástæður fyr-
ir þessu, þó stendur uppúr hvað hjú-
skaparstaða barnafólks er
mismunandi milli þeirra sem eru með
lægstu fæðingartöluna og þeirra ríkja
sem eru með þá hæstu. Í öllum þeim
löndum þar sem fæðingartalan er
undir 1,5 börnum á konu eru einnig
undir 5% barna fædd utan hjóna-
barns. Á Norðurlöndunum og sér í
lagi á Íslandi eru allt að tveir þriðju
barna fæddir utan hjónabands eða í
skráðum samböndum. Þessi mikli
mismunur getur verið fólgin i tíðni
giftinga og hve oft sambönd eru ekki
skráð. Þó er ljóst að barneignum er að
miklu leyti haldið uppi af kjarki og
styrk einstæðra mæðra sem leggja á
sig að fæða og ala börnin upp, oft með
mjög takmörkuðum stuðningi hins
aðilans hvort heldur sem barnið var
getið eða fætt í sambúð eða ekki.
Einnig má þakka þjóðfélagslegu við-
horfi, skattkerfi og félagslegum
stuðningi sem hvetur konur með ung
börn til að halda áfram vinnu eða
námi, svo þær þurfa ekki að velja milli
starfsframa og barneigna, sem sést í
hæstu atvinnuþátttöku íslenskra
kvenna. Á þessu stigi vaknar ef til vill
sú spurning að ef einstæðar mæður
eru sú auðlind sem af er látið, af
hverju var þriggja mánaða aukning á
fæðingarorlofi ekki einnig ætluð
þeim? Ástæðan er sú að ef félagsleg
réttindi einstæðra kvenna yrðu aukin
á kostnað atvinnuþátttöku mundi
markaðurinn einfaldlega lækka laun
þeirra sem því munar og þar sem
kaupmáttaraukning er sennilega sá
þáttur sem hefur mest áhrif á sveiflur
í heildarbarneignum yrði sú ráðstöf-
un líkleg til að fækka barneignum.
Ekki er þó við markaðsöflin að sakast
þar sem þau eru aðeins samansafn af
ákvörðunum einstaklinga sem von-
andi byggjast á skynsemi og sjálfs-
bjargarviðleitni. Því jafngildir gagn-
rýni á markaðsöflin gagnrýni á
skynsemi einstaklingsins. Nær væri
að halda áfram þeirri stefnu eins og
nú er gert að launa þetta einstæða
framlag í gegnum barnabætur ríkis-
sjóðs. Það að misrétti skapast á milli
giftra hjóna eða para í sambúð er þó
léttvægt í samanburði við það að
halda uppi hag- og velferðakerfinu og
þannig að varðveita framtíðarstöðu-
leika. Því er það mín skoðun að ein-
stæðar mæður á Íslandi ættu í mun
meira mæli að fá þjóðfélagslega við-
urkenningu fyrir framlag sitt tilefna-
hags- og velferðarmála.
Eftir Andra
Ottesen
„Barn-
eignum er
að miklu
leyti haldið
uppi af
kjarki og styrk ein-
stæðra mæðra sem
leggja á sig að fæða og
ala börnin upp oft með
mjög takmörkuðum
stuðningi hins aðilans.“
Höfundur er doktorsnemi í
stefnumótun atvinnuvega.
Einstæðar mæður
halda uppi
hagkerfinu
www.nowfoods.com