Morgunblaðið - 20.01.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. JANÚAR 2003 19
á þessum tegundum háskóla með ís-
m orðum. Þegar skólum á háskólastigi
gað á Íslandi var ekki hugað að þessu
sama skilgreining og sama heiti notað
skóla á háskólastigi.
Rannsóknaháskóli
rannalöndum okkar og reyndar um
im eru sumir háskólar fyrst og
skilgreindir sem rannsóknaháskólar
na því hlutverki að vera megin rann-
stofnanir hvers lands. Slík ráðstöfun
n skynsamleg og hagkvæm. Öflug
knarstarfsemi krefst töluverðra fjár-
ná þarf saman öflugum hópi vísinda-
koma upp tækjabúnaði og annarri
og allt þetta gerir það að verkum að
þjóðir telja sig hafa efni á að koma sér
upp mörgum slíkum stofnunum. Slíkir skólar
leggja um leið mikla áherslu á rannsókn-
arnám og kennslu til æðstu háskólagráða
þ.e.a.s. meistara- og doktorsnáms og frekari
þjálfun vísinda- og fræðimanna. Aðrir skólar
á háskólastigi leggja megináherslu á kennslu
en sinna að sjálfsögðu þekkingaröflun og
rannsóknum að talsverðu leyti, þótt minna sé
til kostað en í rannsóknaháskóla.
Þarfir og geta íslensks samfélags
Talsvert vantar á að háskólar Íslands séu
nægilega öflugir til að halda Íslandi í fremstu
röð meðal þjóðfélaga sem byggja í þekkingu
og vísindum. Fleiri ungmenni þyrftu að út-
skrifast úr háskólum, og aðstaða kennara og
nemenda er oft lakari en skyldi. Vandamál
vísindarannsókna hérlendis er smæð sam-
félagsins og lágar heildarfjárveitingar. Á
mörgum sviðum rannsókna eru of fáir vís-
indamenn og erfiðleikar með uppbyggingu
og tækjakaup. Þetta er alvarlegt mál fyrir
þróun íslensks samfélags, því nýsköpun í at-
vinnumálum byggist sífellt meira á vísinda-
rannsóknum og þjálfuðum vísindamönnum.
Þetta gildir jöfnum höndum í atvinnulífi,
menningu og þjóðlífinu öllu. Án virkra rann-
sókna og öflugs hóps rannsóknamenntaðra
vísinda- og fræðimanna er hætt við stöðnun í
atvinnulífi og að við verðum taglhnýtingar
erlendra þjóða í menningu og nýsköpun.
Markmið og forgangsröðun
Ísland er lítið samfélag sem hefur ekki úr
miklu að moða til menntunar og vísinda. Í
samanburði við erlenda háskóla eru allir há-
skólar Íslands litlir (sjá mynd). Háskóli Ís-
lands, sem er þeirra langstærstur, er ekki
stór háskóli á alþjóðamælikvarða og aðrir
skólar á háskólastigi á Íslandi eru örsmáir í
alþjóðlegum samanburði. Margir af þeim há-
skólum sem við vildum helst geta borið okk-
ur saman við hafa tugþúsundir nemenda og
stóran hóp háskólakennara og vísindamanna
og hafa byggt upp rannsóknarstofnanir sem
standast alþjóðlega samkeppni. Norð-
urlandaþjóðirnar með 15–30 sinnum fleiri
íbúa en við eiga fáeina rannsóknaháskóla af
þessari styrkleikagráðu og meira að segja
stórþjóðir heimsins hafa tiltölulega fáa rann-
sóknaháskóla í hverju landi og reyna að gæta
þess að þeir haldist í fremstu röð. Að baki
hverjum slíkum skóla standa milljónir
manna. Það er verðugt og metnaðarfullt
markmið Íslendinga að eignast rannsókna-
háskóla sem stenst alþjóðlegan samanburð.
Það er hrein fásinna að halda að við getum
átt margar slíkar stofnanir. Íslensk þjóð er
einfaldlega ekki nógu stór og hefur ekki
næga fjármuni til að standa undir nema e.t.v.
einni slíkri stofnun.
Íslenskt háskólasamfélag verður að gera
sér grein fyrir þessum raunveruleika. Ef við
gerum engan greinarmun og reynum að
byggja upp marga rannsóknaháskóla á Ís-
landi verður útkoman næstum óhjákvæmi-
lega sú að hér verður enginn rannsóknahá-
skóli sem stendur undir nafni en fjölmargir
háskólar sem eru nafnið eitt.
ds
$ 


% &'

 ( ) 
* (

#+
,-



% '#




%  .



 % .&./



65  &./
7 
5 8 5
'& //
"1



Höfundur er prófessor við Háskóla Íslands.
kn skiptir sköp-
s. Metn-
mfylking-
órn verður að
ni mennta-
Stytta þarf leið-
sskólann,
á fjarnám,
ð tækifæri fyr-
á námi á lífs-
staðnað, gam-
t og róttækra
færa það til
a verður eitt af
m ný forysta
r frammi fyrir,
mast í rík-
manna við mót-
glegt og hörmu-
Auðvitað fengu
nnu sæta sigra í
ulögin, al-
æðslulögin, svo
hrifin hefðu
og samfélagið
tra. Núna hillir
varandi ástand
ndurlyndis geti
ill sigur unninn
nna allt annað
frá Hriflu hef-
nda og flokk-
ýtt flokkakerfi
fjöldahreyf-
relsis ann-
hægriflokk
ga framtíðin
íska sviðið.
r í ljós í vor þar
maí eru m.a. at-
hvernig vígvöll-
líta út næstu
núast um það
u jafn-
okið og hvort
únar eða Dav-
da um stjórn-
um loknum.
ð?
andi Samfylking-
æmi.
Á
UNDANFÖRNUM
árum hefur rík-
isstjórnin hrint í
framkvæmd málum
sem móta munu ís-
lenskt efnahags- og atvinnulíf
með varanlegum hætti. Þetta eru
á margan hátt grundvallarmál,
mál sem nota má sem áttavita á
stefnu stjórnmálaflokka. Um leið
eru þetta mál sem skýra línurnar
– skilin milli stjórnmálaflokka –
þegar spurt er um hlutverk rík-
isins, aðgerðir til að tryggja hag-
vöxt og leiðir til að skapa grund-
völl fyrir velferð landsmanna
allra.
Sala bankanna og hlutverk
ríkisins á fjármálamarkaði
Lokaskrefin hafa verið stigin
við sölu hlutar ríkisins í Lands-
bankanum og í vikunni var jafn-
framt gengið frá sölu Bún-
aðarbankans. Lýkur þannig
löngu ferli sem hófst með því að
stofnuð voru hlutafélög um
rekstur þessara tveggja banka á
árinu 1997. Þegar ríkið sleppir
nú eignarhaldi sínu á þessum fé-
lögum er því mikilvæga mark-
miði loks að fullu náð, að hætta
beinni þátttöku ríkisins í rekstri
bankastofnana.
Verkefni ríkisins felast nú
fyrst og fremst í því að móta hin
lagalegu skilyrði fyrir starfsem-
inni og framkvæmd eftirlits.
Þannig er hvort tveggja í senn
stuðlað að öruggum starfs-
háttum og eðlilegri samkeppni,
sem á endanum mun leiða til
lægri kostnaðar fyrir fyrirtæki
og neytendur. Hvatinn til að taka
ákvarðanir sem auka samkeppn-
ishæfni einstakra banka er nú
hjá þeim sem beina hagsmuni
hafa af árangri á því sviði – eig-
endunum. Nýleg dæmi sýna, að í
því samhengi líta íslenskir
bankamenn ekki lengur einungis
til innanlandsmarkaðar.
Hagstjórn og hagfræði
Nýverið samþykkti stjórn
Landsvirkjunar rafmagnssamn-
inginn við Alcoa. Allt bendir til
þess að Kárahnjúkavirkjun verði
að veruleika og álver rísi á Reyð-
arfirði. Óumdeilt er, að verði
áform um stóriðjuframkvæmdir
að veruleika, muni slíkt geta
stuðlað að áframhaldandi hag-
vexti á komandi árum.
Í markaðsyfirliti greining-
ardeildar Íslandsbanka 13. jan-
úar sl. var réttilega vakin athygli
á því, að fyrirhugaðar fram-
kvæmdir væru umfangsmiklar í
samanburði við smæð íslenska
hagkerfisins og því þyrftu þeir,
sem fara með hagstjórn í land-
inu, að grípa til viðeigandi að-
gerða til að koma í veg fyrir nei-
kvæð skammtímaáhrif
framkvæmdanna.
Það sjónarmið er ráðandi í
umræðu um þetta mál, að þau
verkefni sem við blasa á sviði
hagstjórnar verði krefjandi, en
engan veginn óyfirstíganleg.
Umfjöllun Íslandsbanka um
hættuna á gengislækkun krón-
unnar og atvinnuleysi í kjölfar
framkvæmdanna, vekur hins
vegar athygli. Íslandsbanki telur
nefnilega að einn þeirra þriggja
þátta sem fjárfestar og aðrir
ættu að leggja til grundvallar
mati sínu á alvarleika þeirrar
hættu sé niðurstaða kosninga til
Alþingis nú í vor (einnig var bent
á hagstjórn undangenginna ára
og breytinga á fyrirkomulagi
stjórnar peningamála).
Í bókinni Frá kreppu til við-
reisnar, sem út kom fyrir
skömmu, kveður við sama tón. Í
sínu framlagi tilbókarinnar
fjallar Þórunn Klemensdóttir,
hagfræðingur, með mjög að-
gengilegum hætti um pólitískar
hagsveiflur á Íslandi 1945–1998.
Gerir hún m.a. samanburð á ár-
angri vinstri og hægri stjórna og
áherslum þeirra í vali meg-
inmarkmiða við hagstjórn.
Helsta niðurstaðan er sú, að
vinstri stjórnir hafa í stjórnartíð
sinni aukið útgjöld ríkisins áber-
andi meira en hægri stjórnir og
þannig valdið mun meiri verð-
bólgu en verið hefur í tíð hægri
stjórna. Hún gerir síðan að um-
fjöllunarefni kenningar fræði-
manna um efnið, m.a. kenningu
þeirra Person og Tabellini, þess
efnis að kjósendur séu skyn-
samir og telji sig geta séð fyrir
efnahagsstefnu stjórnvalda og
þróun helstu efnahagsstærða.
Þeir byggi væntingar sínar í
þessum efnum á reynslu sinni af
hæfni stjórnenda og styðji til
endurkjörs þá flokka sem sýni
hæfni sína með litlu atvinnuleysi,
miklum hagvexti og lítilli verð-
bólgu. Þannig dæmi skynsamir
kjósendur ríkisstjórnir eftir
hæfni þeirra við að stýra efna-
hagslífinu á kosningaárinu og
gengur kenningin því út á nána
fylgni milli hagvaxtar fyrir kosn-
ingar og úrslita kosninganna.
Hæfar ríkisstjórnir nái endur-
kjöri en hinar ekki.
Með skírskotun í kenninguna
bendir Þórunn á, að ein skýring
þess, að hægri stjórnum hefur
mun oftar verið treyst fyrir
stjórnartaumunum hér á landi en
vinstri stjórnum gæti verið sú, að
þeim hefur tekist betur en vinstri
stjórnum að sýna kjósendum
fram á hæfni sína á þessu sviði.
Ef horft er til hagstjórnar
undanfarinna ára blasir árangur
sitjandi ríkisstjórnar við. Verð-
bólga er hverfandi, atvinnuleys-
istölur hafa verið lágar og allt
bendir til áframhaldandi hag-
vaxtar. Með aðhaldi í ríkisrekstri
og áherslu á sölu ríkisfyrirtækja
hefur skapast svigrúm til að
greiða niður skuldir ríkisins á er-
lendri grundu og lækka skatta.
Ákvörðunarvald í vaxtamálum
hefur verið fært til Seðlabankans
og sjálfstæði hans til virkrar
þátttöku í hagstjórninni aukið til
muna. Þetta hefur leitt til þess að
láns- og vaxtakjör íslenska rík-
isins hafa batnað jafnhliða hækk-
uðu lánshæfismati ríkisins. Þess-
ar aðgerðir og sá árangur sem
þeim hefur fylgt hafa laðað til
landsins erlent fjármagn og
þannig treyst enn frekar stoðir
íslensks efnahags- og atvinnulífs.
Allt þetta hefur áhrif sem al-
menningur verður áþreifanlega
var við, því kaupmáttur launa og
bóta hefur aukist.
Hæfniprófið fer fram í vor
Allt bendir til þess, að á næstu
árum muni reyna verulega á
stjórnvöld um ábyrga og trausta
stjórn efnahagsmála til að
tryggja hagvöxt án verðbólgu.
Það er því ekki að ástæðulausu
sem umræða um mikilvægi kosn-
inganna í vor í þessu samhengi
er farin af stað.
Ef marka má kenningu þeirra
Person og Tabellini munu kjós-
endur styðja flokk til endurkjörs
sem sýnt hefur árangur í verki,
bætt lífskjör og aukið velferð.
Þeir munu greiða atkvæði sitt
með flokki sem skilað hefur ár-
angri í stjórn efnahagsmála,
komið verðbólgunni niður í 1%
og skapað skilyrði fyrir hagvexti.
Þannig munu kjósendur styðja
Sjálfstæðisflokkinn í kosning-
unum í vor. Ástæðan er sú, að
einungis á grundvelli traustrar
efnahagsstjórnar geta lands-
menn haft áfram væntingar um
hátt atvinnustig, lága verðbólgu
og almenna velmegun í landinu.
Kenning um
kjósendur
Eftir Bjarna Benediktsson
Höfundur er lögmaður og fram-
bjóðandi Sjálfstæðisflokksins í
Suðvesturkjördæmi.
S
Ú ÁKVÖRÐUN Norður-
Kóreumanna að vísa eft-
irlitsmönnum Alþjóða-
kjarnorkumálastofnunar-
innar úr landi gefur
okkur nýtt tilefni til að líta á kjör Roh
Moo Hyuns sem forseta Suður-
Kóreu 19. desember sem tímamóta-
viðburð. Kjörtímabil hans hefst ekki
aðeins á einu af hættulegustu tíma-
bilunum í samskiptum Kóreuríkj-
anna í áratugi, heldur mun kjör hans
einnig reynast mesti prófsteinn á
tengsl Suður-Kóreu og Bandaríkj-
anna í mörg ár.
Sigur Rohs á Lee Hoi Chang er til
marks um kynslóðaskil í stjórn-
málum Suður-Kóreu og yngri kyn-
slóðin er staðráðin í því að fá frjálsari
hendur í tengslunum við Bandaríkin.
Ágreiningurinn milli kynslóðanna
réð reyndar úrslitum í kosningunum
en ekki héraðarígur eins og í öllum
fyrri forsetakosningum í Suður-
Kóreu. Hermt er að yfir 60% kjós-
enda á þrítugs- og fertugsaldri hafi
kosið Roh, sem sigraði Lee með 2,3
prósentustiga mun í fyrstu tvísýnu
forsetakosningunum í landinu í 31 ár.
Roh tekur við forsetaembættinu í
febrúar og þá mun strax reyna á
þjóðernisstefnu og alþýðuhylli hans.
Kynslóðaskilin, sem komu Roh til
valda, og sterk löngun almennings til
að halda áfram viðræðum við ráða-
mennina í Norður-Kóreu er blanda
sem hlýtur að leiða til deilna við
Bandaríkin.
Roh, sem hafðist af sjálfum sér og
náði lögmannsprófi án þess að hafa
gengið í háskóla, tókst að sannfæra
kjósendur um að hann myndi móta
nýja stefnu, sem endurspeglaði vax-
andi hagsæld Suður-Kóreu og við-
horf miðstéttarinnar, og sópa um leið
út klíkustarfsemi í stjórnmálunum,
héraðaríg og átökum sérhags-
munaklíkna. Með framgöngu sinni
og málflutningi skapaði hann sér
ímynd venjulegs manns sem einsetti
sér að uppræta steinrunnið kerfi
vinahygli og spillingar (og sú ímynd
er nýnæmi í Kóreu!).
Í fyrsta skipti í nútímasögu Kóreu
snerist kosningabaráttan í raun um
meginhagsmunamál þjóðarinnar
fremur en flokka og einstaklinga.
Roh hvatti til nýs sambands milli
Suður-Kóreu og Bandaríkjanna sem
byggðist á sjálfstæði og jafnræði.
Hann sagði til að mynda að hann
myndi ekki liggja hundflatur fyrir
Bandaríkjastjórn eða fara í heim-
sókn til Washington í þeim tilgangi
einum að láta taka af sér myndir með
bandaríska forsetanum. Hann lofaði
ennfremur að halda áfram „sólskins-
stefnu“ Kims Dae Jungs, fráfarandi
forseta, sem miðaðist að viðræðum
og bættum samskiptum við Norður-
Kóreustjórn.
Athyglisvert er að Roh sigraði í
kosningunum þrátt fyrir þá ákvörð-
un Norður-Kóreumanna að taka aft-
ur í notkun kjarnakljúfa sem hafa
ekki verið notaðir frá 1994. Hefði
þetta gerst fyrir nokkrum árum hefði
það gert sigurmöguleika Roh að
engu. Það að hann skyldi hafa yf-
irstigið þessa hindrun sýnir að nú eru
gerbreyttir tímar í Suður-Kóreu.
Meðal venjulegra Kóreumanna er
þráin eftir breytingum nú áhyggj-
unum af öryggismálum yfirsterkari.
Roh notfærði sér einnig vaxandi
andúð landsmanna á Bandaríkjunum
í kosningabaráttunni. Götumótmæli
blossuðu upp í öllum borgum lands-
ins þegar bandarískur herréttur
sýknaði tvo bandaríska hermenn
sem óku brynvörðum bíl á tvær kór-
eskar stúlkur og urðu þeim að bana í
júní. Þótt George W. Bush Banda-
ríkjaforseti hefði tvisvar sinnum beð-
ist afsökunar á dauða stúlknanna er
fast lagt að stjórninni í Seoul að
krefjast breytinga á samningi
ríkjanna um lagalega stöðu banda-
rískra hermanna í Suður-Kóreu.
Margir Kóreumenn vilja að banda-
rískir hermenn, sem fremja glæpi í
landinu, verði leiddir fyrir kóreska
dómstóla.
Mál hermannanna særði þjóð-
arstolt Suður-Kóreumanna sem
jókst til muna með frækilegri
frammistöðu suður-kóreska lands-
liðsins í heimsmeistarakeppninni í
knattspyrnu í sumar. Hún átti sinn
þátt í því að Suður-Kóreumenn eru
nú sannfærðir um að landið sé orðið
fullvaxta og geti staðið á eigin fótum
án verndar 37.000 bandarískra her-
manna. Margir Suður-Kóreumenn
telja reyndar að vera bandaríska
hersins í landinu, ekki komm-
únistastjórnin í Norður-Kóreu, sé
helsta fyrirstaða sameiningar Kór-
euríkjanna. Samkvæmt nýlegri
könnun eru aðeins 54,8% Suður-
Kóreumanna hlynnt veru banda-
rískra hermanna í landinu en 31,7% á
móti.
Þessi viðhorf verða þáttur í
diplómatíska prófinu sem forsetatíð
Roh mun mótast af, því að hann þarf
að endurskipuleggja sambandið við
Bandaríkin á sama tíma og stjórn
Bush hefur miklar áhyggjur af
kjarnavopnaáætlun Norður-Kóreu
og þætti landsins í útbreiðslu gereyð-
ingarvopna. Kóreskir kjósendur
styðja núna þá stefnu Roh að halda
áfram viðræðum og efnahagslegum
tengslum við Norður-Kóreu og virð-
ast ekki hafa áhyggjur af þeirri
hættu sem getur stafað af norður-
kóreskum kjarnavopnum.
Á kjörtímabili Roh þarf að fara
rækilega yfir innanlandspólitíkina og
tengslin við Bandaríkin og gera þær
umbætur sem þörf er á. Getur hann
þrætt þá vandförnu leið að viðhalda
friði á Kóreuskaga, halda örygg-
isskuldbindingum Bandaríkjanna og
stuðningi kjósenda sinna? Það að
samþýða þessi markmið myndi reyn-
ast þrautin þyngri fyrir jafnvel
reyndustu og klókustu stjórn-
málamennina, þannig að enginn veit
hvort Roh tekst það. Mistakist hon-
um það geta afleiðingarnar orðið svo
hrikalegar að allir hljóta að óska hon-
um velfarnaðar.
Hættuleg ný dögun
Eftir Byung-joon Ahn
Byung-joon Ahn er gestaprófessor í al-
þjóðasamskiptum við GRIPS, háskóla
og rannsóknastofnun í Tókýó, og félagi
í Vísindaakademíu Suður-Kóreu.
© The Project Syndicate