Morgunblaðið - 20.01.2003, Blaðsíða 23

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. JANÚAR 2003 23
✝ María Njálsdótt-ir fæddist á
Hrafnseyri við Arn-
arförð 7. maí 1917.
Hún lést á Landspít-
alanum í Fossvogi
10. janúar sl. Móðir
hennar var Guðný
Benediktsdóttir
Bjarnasonar, bónda
á Hesteyri og konu
hans Guðfinnu
Karvelsdóttur frá
Sætúni í Grunnavík.
Faðir Maríu var
Njáll Sighvatsson
Grímssonar Borg-
firðings, fræðimanns á Höfða í
Dýrafirði og konu hans Ragn-
hildar Brynjólfsdóttur Brynjólfs-
sonar í Bjarneyjum á Breiða-
firði. María ólst upp með móður
sinni í Austmannsdal í Arnarfirði
til 13 ára aldurs er móðir hennar
veiktist, en hún lést á Sjúkrahús-
inu á Patreksfirði 8. nóv. 1933.
Hálfsystkini Maríu
samfeðra, voru
Þórður, Sigríður og
Ólafur sem eru látin
og eftirlifandi er
Skarphéðinn.
María giftist 1936
Þórði P. Sighvats á
Sauðárkróki. Þau
eignuðust tvö börn,
Guðnýju, f. 1937, og
Pétur Sighvats, f.
1940, d. 1945. María
og Þórður skildu.
María giftist Jóni
Gunnlaugssyni
1946. Þau bjuggu á
Siglufirði og síðar á Akranesi frá
árinu 1952. Sonur þeirra er Pét-
ur Örn, f. 1945. Jón lést 1984.
Synir hans frá fyrra hjónabandi
hans eru Friðbjörn Gunnlaugur,
f. 1936 og Hreinn, f. 1939.
Útför Maríu verður gerð frá
Akraneskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
María ólst upp með móður sinni í
Austmannsdal í Arnarfirði til 13 ára
aldurs, en þá veiktist móðir hennar
af berklum og var flutt á sjúkra-
húsið á Patreksfirði, þar sem hún
lést þremur árum síðar.
Æskuár Maríu voru fremur döp-
ur. Hún var í forsjá einstæðrar
móður, sem þurfti að vinna hörðum
höndum á býlinu alla daga jafnt til
að sjá þeim farborða. Ekki dugði
það heldur og varð faðir hennar að
koma til sláttar á sumrum til að
greiða fósturgjöldin.
Oft hefur lítilmagnanum orðið
ýmislegt til bjargar og svo var um
Maríu einnig. Nafna hennar María
Magnúsdóttir, fullorðin ekkja, gerð-
ist próventukona á bænum. Má með
sanni segja að hún hafi orðið vernd-
arengill yngri Maríu. María Magn-
úsdóttir lét á hverju kvöldi færa sér
mjólkurglas og þegar aðrir voru
sofnaðir vakti hún nöfnu sína og lét
hana drekka mjólkina. Einnig gaf
María henni stafrófskver og skrift-
arspjald og kenndi henni bæði að
lesa og skrifa.
Eins og títt var um börn á þess-
um tíma fór hún snemma að vinna
og sinna ýmsum snúningum. Á
Bakka í Bakkadal rak Böðvar Páls-
son verslun. Þangað var María oft
send og voru þau kaupmannshjón
henni mjög góð.
María var alla tíð mjög fámál um
bernsku sína en oft minntist hún þó
fjölskyldunnar á Bakka.
Önnur kona hjálpaði henni að
komast frá Austmannsdal. Hún var
ljósmóðir hreppsins, Vigdís Andr-
ésdóttir. Vigdís skrifaði eldri systur
Maríu og sagði henni frá högum
hennar eftir að Guðný móðir hennar
fór á spítalann. Bréfið varð til þess
að hálfbróðir hennar, Þórður Njáls-
son sem bjó þá á Hrafnseyri, sótti
hana. Á Hrafnseyri gekk hún í
unglingaskóla séra Böðvars Bjarna-
sonar í tvo vetur. Njáll faðir hennar
var ráðsmaður séra Böðvars. Á
Hrafnseyri kynntist hún föðurfólki
sínu og fjölskyldu prestsins og héld-
ust þau kynni ævilangt.
Sautján ára gömul hleypti hún
heimdraganum og fór í vist á Ísa-
firði. Þar var hún í tvo vetur og
fluttist síðar til Skagafjarðar. Á
Sauðárkróki kynntist hún frænda
sínum Þórði Péturssyni Sighvats.
Þau gengu í hjónaband árið 1936.
Þau eignuðust tvö börn Guðnýju og
Pétur Sighvats, en hann lést 5 ára
gamall. Þau skildu.
Seinni maður Maríu var Jón
Gunnlaugsson og eignuðust þau
soninn Pétur Örn.
Jón og María bjuggu fyrst á
Siglufirði. Til Akraness fluttu þau
1952.
María Njálsdóttir var myndarleg
kona og fríð og hélt því til æviloka.
Hún var greind og félagslynd,
glaðleg og kát við viðmælendur sína
og samferðafólk.
Hún var mjög barngóð og hænd-
ust börn að henni. Á þeim stöðum
sem María hafði húsforráð var gest-
kvæmt hjá henni. Hún var mjög
greiðvikin og voru í því sambandi
sagðar af henni sögur. Ein var á
þessa leið: Í lok stríðs um 1945 bjó
hún og Jón maður hennar í sam-
býlishúsi á Siglufirði þar sem
bjuggu þrjár aðrar fjölskyldur.
Þetta ár fékk María nýja þvottavél
sem þá voru fáséðar. Húsnæðið var
þröngt eins og algengt var var á
þessum tíma svo þvottavélin var
sett í eldhúsið. María gat ekki hugs-
að sér að hinar konurnar í húsinu
væru að nudda þvott á bretti eftir
að þvottavél kom í húsið svo eftir
þetta þvoðu þær þvott sinn í eldhús-
inu hjá henni. Svona greiðasemi
einkenndi tengdamóður mína alla
þá tíð sem ég þekkti hana og nálg-
ast nú bráðum hálfa öld.
María var mjög söngelsk, hafði
ágæta rödd og naut tónlistar í rík-
um mæli.
Jón Gunnlaugsson maður hennar
var kunnur söngvari á sinni tíð og
var oft gestkvæmt á heimili þeirra
vegna þeirra áhugamála.
Þau fóru í söngferðir innanlands
með þeim kórum sem Jón söng
með.
Með kirkjukór Akraness fóru þau
m.a. í söngferð til Rómar, Jerúsal-
em og Betlehem.
Stúlkan úr Arnarfirði varð þannig
Rómar- og Jórsalafari eins og kunn-
ir Vestfirðingar urðu mörgum öld-
um á undan henni.
Jón maður hennar lést 1984. Síð-
ustu æviárin bjó hún á dvalarheim-
ilinu Höfða á Akranesi og naut þar
umhyggju afbragðs starfsfólks og
góðs félagsskapar.
Öllu þessu fólki og starfsfólki
Landsspítalans í Fossvogi, sem
annaðist hana síðustu ævidaga
hennar þökkum við ættingjar henn-
ar af alhug.
Margar góðar minningar geym-
um við ástvinir hennar um liðna
daga og þökkum henni samfylgdina.
Grétar Guðbergsson.
MARÍA
NJÁLSDÓTTIR
Það var 1959 er ég
fyrst sá Þórð refa-
skyttu, útitekinn í and-
liti, svarthærðan og geislandi af lífs-
gleði og frásagnarkrafti. Ég var 13
ára á ferð með pabba, við komum við
og gistum hjá Finnboga og Fanneyju
á Laugarbrekku á Hellnum. Erindið
var að kaupa hús á Stapa, sem við
gerðum.
Örlögin höguðu því þannig til að
foreldrar mínir slitu samvistum og
Þórður kom inní líf okkar fjölskyld-
unnar, og það entist í um 30 ár. Það er
ógerningur í takmarkaðri grein að
segja frá öllu því sem á dagana dreif
mað þeim ágæta manni. Þau voru ólík
mamma og hann, en höfðu þó styrk af
hvort öðru, mömmu hamlaði sjónin,
en hann vantaði samastað og kaus
hann hjá okkur. Þessi árin öll á Arn-
arfelli og allar ferðirnar á milli í
Hafnarfjörð.
Listkúnstnerinn, skáldið og nátt-
úrubarnið kom vel fram á þessum
tíma. Um nægjusemi hans er t.d.
þessi hending:
Hálmur í fleti, heitt í krús,
hlýlegt orð í eyra
þetta má kallast þriflegt hús,
ég þarf ekki meira.
Doddi var vinsæll hjá skáldum og
fræðimönnum enda komu þeir marg-
ir, og höfðum við öll gaman af. Börnin
okkar Sigrúnar, Daði, Margrét, Arn-
dís og Olgeir Sveinn nutu öll góðs á
unga aldri af lestri úr Norskum æv-
intýrum og sérlega Smjörstráknum.
Doddi las einstaklega vel sögur og
ljóð. Öll kunnum við honum bestu
þakkir fyrir samfylgdina í þessu jarð-
lífi. Fari hann í friði til víðáttunnar
miklu.
Friðrik Bergsveins.
„Heyrðu, kallarðu þetta ekki gott
hjá mér? Þú verður að skrifa þetta
niður. Ég má ekki fara með þetta í
gröfina!“ Og vísa um mannlega nátt-
ÞÓRÐUR
HALLDÓRSSON
✝ Þórður Halldórs-son fæddist í
Bjarnafosskoti í
Staðarsveit á Snæ-
fellsnesi 25. nóvem-
ber 1905. Hann lést á
Dvalarheimilinu Hlíð
10. janúar síðastlið-
inn og var útför hans
gerð frá Hellna-
kirkju á Snæfellsnesi
18. janúar.
úru var skrifuð á blað.
Sólbjartan dag um
kaffileytið í júní 1975 sá
ég fyrst þennan
ógleymanlega mann,
man enn eins og gerst
hafi í gær þegar rauður
jeppi ók í hlað á Staða-
stað, við Sigurður bróð-
ir minn einir heima
ásamt hvítvoðungnum
Ólafi en höfðum fengið
skýr fyrirmæli um að
taka vel á móti gestin-
um Þórði frá Dagverð-
ará. Og hann átti eftir
að koma aftur og
stoppa lengi. Var nokkur sumur við
veiðiskap í Staðará og hafði bæki-
stöðvar sínar þar sem fljótlega hét í
„Þórðarherbergi“.
„Ég sé eins og köttur í myrkri,“
var viðkvæðið þegar hann ók ljós-
lausum jeppanum niður troðningana
að Staðará undir miðnættið. Hann
var þá farinn að tapa sjón og orðinn
svo náttblindur að hann sá varla
handa skil. En var hagvanur á æsku-
slóðum sínum og allir vegir færir
þegar hann var kominn í vöðlur og
með netið aldræpu í hendur, nælon-
net sem hann felldi sjálfur og var not-
að til ádráttar. Í þessum ferðum
hlýddu ungir drengir á örlagasögur
og kvæði af fólki, þar sem gleðin og
sköpunarmátturinn þekkti vart sín
takmörk … Guði til dýrðar. Stundum
voru frásagnir með slíkum ólíkindum
að þær þurfti að endurtaka að morgni
þannig að frásögnin væri færð í letur
eða tekin upp á segulband. Þá var nú
gaman, maður lifandi!
Enn fellur yfir Vaðsteinana í ósi
Staðarár. Og kannski er mannleg
náttúra enn söm við sig undir Jökli.
En mesti sagnamaður 20. aldarinnar
hefur kvatt. Haf þökk fyrir sögur og
kvæði.
Finnbogi Rögnvaldsson.
Brimið svarraði við Búðasand þeg-
ar við fetuðum okkur eftir ströndinni.
Og þar vakti hann upp frá dauðum
kynslóðir Snæfellinga – þeirrar
merkilegustu þjóðar sem þetta land
hefur byggt. Og blærinn lék í gráu
faxinu, glettnin í tindrandi augunum,
kátínan í gráu skegginu, æskan og
fjörið í hverri hrukku. Og stálminnið í
hverju orði meðan kvöldsólin gyllti
jökulhettuna og vættirnar hvískruðu
í gjótum og grjóti! Þar fór sjálfur
Snæfellsásinn; sá maður sem ekki
kunni að æðrast þótt allt stefndi í hel-
víti og kvalirnar; sá maður sem öllu
tók með þeirri prússnesku herfor-
ingjasálfræði sem hann lærði af ungu
þýsku kaupakonunni á Staðastað á
því herrans ári 1920:
Það er sama hvað fyrir kemur;
maður má aldrei æðrast! Aðeins má
leyfa einni hugsun að komast að:
Hvað er skynsamlegast að gera í
stöðunni?
Það var þessi sálfræði sem leiddi
hann gegnum lífið; sem hjálpaði tví-
tugum unglingnum í Halaveðrinu
1925 er togarinn Egill Skallagríms-
son lagðist flatur í iðuna og áhöfnin
þurfti að ausa í þrjá sólarhringa í
gaddfrostinu – og svo þremur ára-
tugum síðar þegar hann lenti í þeirri
ótrúlegu mannraun að hanga í mastri
sokkins fleys á þriðja klukkutíma
meðan holskeflur vetrarfallanna
gengu yfir hann.
Enda sá ég hann aldrei bregða
skapi, hugrekki né lífsgleði; þennan
ungling á níræðis- og tíræðisaldri.
Þórður Halldórsson frá Dagverðará
lifði lífinu til fullnustu – enda alltaf
bráðungur í anda og fjöri. „Ég hef
aldrei lifað betur en nú,“ sagði hann.
„Ellina klár ég komst í gegn og kom-
inn á besta aldur!“ Og svo lagði hann
mér eftirfarandi heilræði, einu sinni
sem oftar er við mösuðum saman við
kertaljós í eyfirskri nóttinni:
„Sýtum ekki stelpuna sem sveik
okkur á ballinu í gær! Hugsum held-
ur um hitt, hvaða mey við fáum giljað
í hrauninu í kvöld!“
Og hann var sjálfum sér sam-
kvæmur. Þegar hann fór frá Dag-
verðará, árið 1963, tók hann ekkert
með sér nema byssurnar góðu sem
fellt höfðu flesta snæfellsku refina á
fjöllum í áratuganna rás. Og hann tók
til að mála, í anda þeirra fræða sem
hann nam af sænsku listafrúnni sem
stóð víst fyrir sænska ríkislistasafn-
inu og fór svo um litríki Snæfellsness
uppi á Íslandi í fylgd þessa lífskúnst-
ners og galdramanns:
„Gefðu dauðann og djöfulinn í leika
og lærða og málaðu frá hjartanu.“
Og það gerði Þórður svo sannar-
lega. Allar hans myndir anda sann-
færingu hans, óþrjótandi krafti og
ósviknum „húmor“. „Ég mála af lífs-
gleði!“ sagði listmálarinn frá Dag-
verðará – og bætti svo við:
„Ef menn eru eitthvað svekktir –
stelpa hefur svikið þá eða eitthvað –
þá nægir að horfa á málverk eftir mig
– og þá leysist allur vandi!“
Minnast skyldu menn þess – allir
þeir sem luma á málverki eftir
galdramanninn. Því öllu gamni fylgir
nokkur alvara.
Margar eru minningarnar úr há-
skóla Þórðar frá Dagverðará, þessa
lífskúnstners, fræðimanns, skálds og
heimspekings. Samfylgd við hann var
hverjum þeim sem njóta fékk og
kunni sannkallaður fróðleiksbrunnur
þjóðfræði, sagnfræði, lífsspeki og
lista. En þó kaus hann oftast að spila
trúðinn, enda sagði hann sjálfur:
Það er frægasta fíflið
og fellur síðast í gleymsku
sem iðkar loddarans leiki
og lifir á fjöldans heimsku!
Seint mun þó manninum þeim frýj-
að vits. Engan hef ég fyrir hitt á ævi-
ferlinum sem kunni skýrari né grein-
arbetri svör við öllu því sem tilveran
færir okkur til úrlausnar. Fyrir
stuttu sló ég á þráðinn til Þórðar, lét
móðan mása og rakti flest það örðugt
sem veröldin leggur einum manni á
herðar. Hann hlustaði af vanda hinn
þolinmóðasti og sagði svo:
„Já – en það er þó miklu bjargað
meðan sólin kemur upp á morgnana!“
Aldrei leit sá maður um öxl, nema
til þess að læra af því! Og aldrei hafði
sá maður lifað betur heldur en ein-
mitt í núinu. „Ef maður heldur heilsu,
sefur á hlýjum stað, hefur nóg að bíta
og brenna, hefur frið fyrir skuldum
og er umkringdur velviljuðu fólki –
hvað er þá að?“ Enda lifði hann sam-
kvæmt kenningum sínum til hins ýtr-
asta. Allt var upplagt, allt var gleði, í
öllu fegurð, gamansemi og raunabót.
Fari nú Þórður frá Dagverðará
ætíð vel. Sannlega var hann einn sá
fallegasti maður sem ég hef kynnst.
Og einn sá fjölgáfaðasti. Samvistir
við hann voru samfelld akademía –
svo skjótlega og skýrt greiddi hann
úr hverju því sem fyrir hann var lagt.
Marga vísuna byrjaði hann – og ég
botnaði. Og svo öfugt. Og ekki þurfti
nema eitt orð, hósta eða stunu til að
Þórður myndi eitthvað slíku tengt
sem fyrir hann hafði borið í æsku
vestur í paradísinni Snæfellsnesi –
þar sem finna mátti þverskurð alls
hins besta sem fyrir hittist á jörðu
hér. Hafsjór var hann af þjóðfræði,
siðum, háttum, venjum, heimspeki,
sögnum, lífsgleði, tápi, karlmennsku,
kvæðum, vísum, kerskni, tvíræðni –
en aldrei rætni. „Hún mamma sagði
mér að ég mætti aldrei kveða ljóta
vísu,“ sagði hann – og þar við sat.
Enda vísaði hann í Hallgrím: „For-
dæming illan finnur stað/ fást mega
dæmin upp á það.“ Hversu mikils
missir ekki ein lítil þjóð þegar slíkur
hugur og heili kveður svo fólk og
Frón! Heita mátti að einu gilti hvar
komið var að Þórði; alltaf kunni hann
skil á mönnum, málefnum og menn-
ingu: Vissulega var hann gangandi
þjóðfræði, lífsgleði, lífskraftur og lífs-
nautn.
Síðasta galdramann undir Jökli
kveð ég með hans eigin orðum er
hann orti eftir forvera sinn í embætti
refaskyttu, Kristján Jónsson í Lóni –
sem hvað best eiga þó við hann sjálf-
an:
Um heiðar, fjöll og hraun þín lágu spor
er helgar vættir efldu þöglan seið,
þín ganga þar er öll en vængjað vor
og víðáttan þín bíður, ljós og heið.
Þar ljómar sól um tinda og hamrahöll
– í heiði jökul ber við gullið ský –
því syni fjalla er gangan aldrei öll
og eilíf þögnin kallar hann á ný.
Jón B. Guðlaugsson.
Í dag fylgjum við til moldar merk-
um manni, Þórði Halldórssyni frá
Dagverðará.
Doddi, eins og við kölluðum hann,
var einstakur maður, náttúrubarn.
Hann virti náttúruna, lærði að nýta
sér hana og túlka, Snæfellsjökull var
þar vendipunktur, dularfullur og
kraftmikill. Hann tilheyrði tíma sem
við erum flest búin að gleyma, þar
voru sagðar sögur af vættum, sem
deila með okkur þessar vídd.
Þetta var sá hluti af Dodda sem ég
þekkti best, endalausar sögur og frá-
sagnir.
Þegar við systkinin vorum lítil var
Doddi stundum fenginn til að gæta
okkar. Það var ævintýri, Doddi kom
og við fengum mjólk, kaffi og mola,
síðan var háttað.
Þar voru tekin fram Norsk ævin-
týri og Smjörstrákurinn lifnaði við.
Hann barðist við skessu sem vildi
fá hann í matinn og plataði alltaf
mömmu hans, þar til stráksi sá við-
óvættinum og allt fór vel.
Þetta lék Doddi oft og breytti ekki
neinu, aldrei urðum við leið. Ef við
vildum ekki sofna átti Doddi ekki í
vanda, við áttum að vera góð við
bangsa, og við sofnuðum sátt og sæl í
undraheimi ævintýra.
Doddi átti oft gott í gogginn, harð-
fiskur og hákarl var best, við fúlsuð-
um ekki við þessu góðgæti. Lyktin af
þessu lostæti er ein minningin. Skrít-
in blanda af harðfiski, hákarli og olíu-
málningu tilheyrir minningu um
þennan einstaka mann.
Ég kveð í dag Dodda minn, sagna-
þul og refaskyttu sem mér þykir svo
vænt um, hann gaf mér gildismat
sem ég bý enn þá að.
Sixpensari, grátt hár, skegg og
London Docks, gamall rauður scout
og þekking fyrri alda voru hans ein-
kenni, manngæska, hlýja, hjálpsemi
og óeigingirni.
Ég kveð hann með hans eigin orð-
um.
Fátt er hraustum manni um megn,
magnaður lífsins galdur,
ellina klár ég komst í gegn,
kominn á besta aldur.
Takk fyrir mig.
Margrét Th. Friðriksdóttir.