Morgunblaðið - 23.04.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 MIÐVIKUDAGUR 23. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
g hef löngum montað
mig af því að hafa
verið ein fárra Ís-
lendinga sem spáði
Gleðibankanum í
sextánda sætið eða neðar í Söngva-
keppni evrópskra sjónvarpsstöðva,
sem haldin var í Noregi árið 1986.
Mig minnir reyndar að ég hafi
spáð því í sautjánda sætið en það
lenti í því sextánda eins og flestum
ætti að vera kunnugt um.
Á þeim tíma, þegar við sendum
okkar fyrsta framlag til söngva-
keppninnar, þótti sautjánda sætið
heldur svartsýn spá enda voru vel-
flestir þeirrar skoðunar að lagið
okkar myndi verma eitt af efstu
sætunum, ef ekki bera sigur úr
býtum. Gott ef einhverjir Íslend-
ingar voru ekki farnir að hafa
áhyggjur af því hvernig við ættum
að fara að því að halda söngva-
keppnina að ári og enn aðrir voru
farnir að ræða hverjir gætu orðið
kynnar í
keppninni –
svo sigurvissir
voru þeir.
Það hefur
því örugglega
verið svolítið
erfitt fyrir margan Íslendinginn að
kyngja því að við skyldum ekki í
fyrstu tilraun koma sjá og sigra,
enda teljum við okkur, af með-
fæddri hógværð, ávallt vera í hópi
þeirra bestu. „Við eigum jú falleg-
ustu konurnar og sterkustu karl-
ana“, er viðkvæðið gjarnan, sér-
staklega í áheyrn útlendinga, enda
höfum við fyrir því rækilegar sann-
anir; við höfum jú unnið alheims-
fegurðarkeppnir og keppnir um
sterkasta mann heims. Auk þess
eigum við að okkar mati bestu fót-
boltakappana, eina færustu skák-
snillingana, fallegustu náttúruna,
hreinasta vatnið og svoframvegis.
Og að ógleymdu trompinu okkar:
Við eigum hana Björk!
Nú, ef við erum ekki best í heimi
þá erum við a.m.k. best miðað við
höfðatölu. Og skili það sér ekki í
efstu sætin, þ.e. hvað við erum góð,
þá er það aðallega vegna þess að
aðstæður eru okkur ekki hliðholl-
ar. Dómararnir í handboltaleikjum
halda með hinu liðinu, löndin í Evr-
óvisíon makka um atkvæðin á bak
við tjöldin og vitlaus áburður var
settur á skíðin þannig að þau fest-
ust í brekkunni. Svona mætti lengi
áfram telja.
Og þar sem við erum sannfærð
um eigið ágæti finnst okkur ekkert
eðlilegra en að öllum útlendingum
finnist Ísland líka hreint frábært
land. Af þeim sökum erum við líka
óþreytandi að spyrja þá að því
hvernig þeim líki land og þjóð og
væntum þess auðvitað að svarið
verði jákvætt. „Jú, að sjálfsögðu
finnst mér Ísland stórkost-
legt ... þótt ég hafi nú reyndar að-
eins séð Keflavíkurflugvöll“, minn-
ir mig að einhver frægur
útlendingur, þ.e. frægur útlend-
ingur á Íslandi, hafi sagt við ís-
lenska fjölmiðlamenn, skömmu
eftir að hann steig út úr flugvél-
inni. Annar frægur útlendingur á
Íslandi sem einnig hafði vart stigið
fæti á íslenska jörð, er á hann „réð-
ust“ fjölmiðlamenn, óskaði hins
vegar kurteisislega eftir því að fá
að komast út úr flugstöðinni áður
en hann svaraði spurningunni um
ágæti Íslands.
En hvað um það, þeir eru báðir
alveg örugglega komnir í hóp
hinna fjölmörgu Íslandsvina, en sá
hópur er nú „ekkert slor“ og fer sí-
stækkandi eins og gefur að skilja.
Þar eru m.a. sjálfur páfinn í Róm,
Karl Bretaprins, Lettlandsforset-
inn Freiberga, uppistandarinn
Seinfeld, Bítillinn Paul McCartn-
ey, súpermódelið Claudia Schiffer
og söngvarinn Rod Stewart svo
örfáir séu nefndir.
Þeim tveimur síðarnefndu
hlotnaðist reyndar sá heiður að
vera boðið hingað til lands, fyrir
einhverjum árum, til að taka þátt í
að velja og krýna sigurvegara í
keppninni um fegurstu stúlku Ís-
lands. Mig minnir að þeim hafi far-
ist það vel úr hendi, og þó ... eitt-
hvað var nú Stewart, vinur okkar,
vandræðalegur á meðan á þessu
stóð og lét hafa eftir sér í fjöl-
miðlum – ef mig brestur ekki
minni – að hann skildi eiginlega
ekki afhverju hann hefði verið beð-
inn um að koma alla leið til Íslands
til að krýna einhverjar fegurð-
ardísir. En ég geri ráð fyrir að
honum hafi ekki verið kunnugt um
– eða það hafi hreinlega farist fyrir
að tilkynna honum það – að hann
væri ekki hingað kominn til að
krýna „einhverjar fegurðardrottn-
ingar“ heldur „fallegustu fegurð-
ardrottningar“ heims.
En talandi um útlendinga. Ég er
svo sem engin undantekning, þeg-
ar kemur að þjóðrembunni, þrátt
fyrir svartsýnina 1986; ég stæri
mig að sjálfsögðu gjarnan á því, í
útlöndum, hvað við Íslendingar er-
um sérstök. ,,Við erum jú bara
tæplega þrjú hundruð þúsund,
segi ég oft og útlendingar verða
forviða yfir smæðinni, „en samt
eru lífskjörin mjög góð“, bæti ég
við og hugsa með mér hvað við
séum klár. Og svo gætum við vel
að tungumálinu, enda það mál sem
norsku landnemarnir töluðu fyrir
meira en þúsund árum, og erum
með sérstaka nefnd til að finna upp
ný íslensk orð. En þegar ég er
spurð að því hvað sé t.d. notað yfir
orðið „hamburger“ á íslensku,
þykist ég ekkert heyra.
Það kemur reyndar fyrir að
maður hitti útlendinga sem virðast
ekkert yfir sig hrifnir af lýsing-
unum á Íslandi; þykjast reyndar
geta boðið betur. Þannig hitti ég
t.d. Nýsjálending í vetur sem var
mikið í mun að sannfæra mig um
hve land sitt væri stórkostlegt.
Sem dæmi um náttúrufegurðina
benti hann á kvikmyndirnar um
Hringadróttinssögu en þær væru
teknar á Nýja-Sjálandi. Jú, vissu-
lega er það fallegt land, sagði ég
auðmjúk en kom svo með trompið:
„En vissurðu að íslensk söngkona
syngur titillag myndarinnar?“ Síð-
an geispaði ég, eins og til að leggja
áherslu á hve mér þætti lítið til
koma að Hringadróttinssaga hefði
verið tekin á Nýja-Sjálandi og
bætti við: „Íslensk náttúra er nú
líka mjög oft notuð í erlendum
kvikmyndum, nú síðast í nýjustu
James Bond-myndinni.“
Já, því er ekki að neita að við Ís-
lendingar erum góðir í ýmsu, en
það hvarflar þó að manni að minni-
máttarkenndin hafi eitthvað um
það að segja hve nauðsynlegt okk-
ur þykir að vera góð og jafnvel
best. Minnimáttarkenndin á jú
kannski stóran þátt í því að við er-
um snillingar í því að finna já-
kvæðu punktana, snillingar í því að
rembast við að vera best.
Hvað um það. Evróvisjón-
keppnin nálgast óðum. Og ef allt
fer eins og það á að fara þá lendum
við ofarlega í þeirri keppni; jafnvel
efst...
Hverjir
eru bestir?
„Og ef við erum ekki best, þá erum við
a.m.k. best miðað við höfðatölu.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
Í ÞEIRRI kosningabaráttu sem
nú stendur yfir eru sjávarútvegs-
mál eitt af málefnunum sem hátt
ber. Það er eðlilegt með tilliti til
þess, að enn er sjávarútvegurinn sú
atvinnugrein sem öðrum fremur
stendur undir lífskjörum í landinu.
Ég vil gera hér að umræðuefni full-
yrðingar frambjóðenda í þá veru að
með breytingum á fiskveiðistjórn-
unarkerfinu sé hægt að stórauka
atvinnu í hinum dreifðu byggðum.
Í þessu samhengi er vert að geta
þess að þær miklu breytingar sem
vissulega hafa átt sér stað í sjávar-
útvegi síðustu árin stafa fyrst og
fremst af því að í greininni hafa
orðið stórstígar framfarir í tækni
við veiðar og vinnslu. En þó vænt-
anlega öðru fremur af því að grein-
in hefur verið að breytast frá því að
drifkrafturinn kom frá veiðunum og
í það að vera markaðsdrifin þar
sem árangurinn ræðst öðru fremur
af þekkingu á mörkuðum og hæfi-
leika til þess að bregðast skjótt við
nýjum aðstæðum.
Ný kynslóð landvinnslu
Samfara þessu hefur átt sér stað
stóraukin framleiðni sem hefur skil-
að sér í hærri launum til sjómanna
og landverkafólks hjá þeim fyrir-
tækjum sem hafa náð bestum tök-
um á þessum nýju aðstæðum. Sem
dæmi má nefna að í fiskvinnslu
Samherja á Dalvík er nú verið að
taka við um 8.000 tonnum af bol-
fiski til fullvinnslu í frystar neyt-
endapakkningar eða fersk flök sem
fara á markað í flugi. Þessi vinnsla
fer fram með nánast sama
mannafla og vann 3.000 tonn um
miðjan síðata áratug. Þar eru gerð
verðmæti úr hverju einasta grammi
af hráefni sem kemur inn fyrir dyr
og þar eru roð og dálkur meðtalin.
Til að nefna annað dæmi get ég
nefnt að Útgerðarfélag Akureyr-
inga hefur frá 1996 til 2003 aukið
bolfiskvinnslu sína á Akureyri og
Grenivík úr því að taka á móti 4.500
tonnum í 12.500 tonn sem er áætlað
á þessu ári. Félagið er að nota
færri skip til að ná þessum afla en
gert var í upphafi tímabilsins. Hér
er skylt að geta þess, varðandi bæði
þessi dæmi, að þessi árangur hefur
náðst í vinnslustöðvum og útgerð
sem um langt árabil hafa verið í
fararbroddi varðandi veiðar og
vinnslu á sjávarfangi.
Þá er rétt að ræða að til að geta
sett þetta mikla magn í gegnum
landvinnsluna og þannig tryggt
henni rekstrargrundvöll hefur hún
fengið forgang varðandi bolfisk-
kvóta hjá þessum fyrirtækjum.
Frystitogurunum hafa í staðinn
verið sköpuð aukin verkefni í öðrum
og erfiðari tegundum s.s. úthafs-
karfa og grálúðu. Nú síðast með
nýrri kynslóð fjölveiðiskipa sem eru
að láta þann draum rætast að vinna
leyfilegan síldarafla að mestu til
manneldis.
Framtíðin byggist á eldi
Einnig vil ég nefna að þessi fyr-
irtæki, ásamt fleiri öflugum sjáv-
arútvegsfyrirtækjum, eru nú að
nýta afl sitt og markaðsþekkingu til
þess að koma fótum undir fiskeldi á
Íslandi. Þar er bæði um að ræða
hefðbundna ræktun á laxi og þróun-
arstarf varðandi eldi á bolfisk-
tegundum s.s. þorski. Við verðum
að taka þátt í þessari þróun ef við
viljum gera okkur gildandi á mörk-
uðum í framtíðinni. Ég sé ekki að
aðrir geti leitt hana en þessi öflugu
fyrirtæki. Hér er um að ræða
starfsemi sem eðli máls samkvæmt
er á landsbyggðinni og er þegar
farin að skapa atvinnu og mun gera
það í stórauknum mæli á næstu ár-
um.
Á bak við þennan árangur stend-
ur starfsfólk þessara og annarra
fyrirtækja, sjómenn, landverkafólk,
skrifstofufólk o.fl. sem allt starfar á
landsbyggðinni. Þá er skylt að geta
þess að á þessu tímabili, þ.e. frá
miðjum síðasta áratug, hefur ný
starfsstétt haslað sér völl innan
veggja fyrirtækjanna úti á landi og
það er markaðsfólkið sem áður var
alfarið í höfuðborginni eða erlendis.
Sjávarútvegurinn á
í harðri samkeppni
Sú þróun sem ég hef lýst hér að
framan, ásamt ýmsu öðru sem hér
er ekki rými til að fjalla um, er sú
eina sem getur tryggt áframhald-
andi öflugan sjávarútveg á lands-
byggðinni. Með aukinni framleiðni
getum við tryggt að sjávarútvegur-
inn standist samkeppni við aðrar
atvinnugreinar í þjóðfélagi sem ger-
ir stöðugt meiri kröfur um lífsgæði
og þar af leiðandi há laun. Haldi
einhver að það sé hægt að leysa
málið með því að fara áratugi til
baka í framleiðsluháttum í sjávar-
útvegi þá eru þeir hinir sömu á villi-
götum. Slíkt mundi einungis þýða
að atvinnugreinin yrði undir í sam-
keppni um fjármagn og vinnuafl
með lífskjaraskerðingu fyrir þá sem
í henni vinna og um leið þjóðina
alla. Byggðavandinn verður ekki
leystur með því að handstýra tak-
mörkuðum afla pólitískt eins og nú
heyrast raddir um.
Sjávarútvegs-
umræða á villigötum
Eftir Jóhannes
Geir Sigurgeirsson
„Byggða-
vandinn
verður ekki
leystur með
því að hand-
stýra takmörkuðum afla
pólitískt eins og nú
heyrast raddir um.“
Höfundur er varaformaður stjórnar
Samherja hf.
DAG einn sagði ég við dóttur
mína: „Jæja, nú förum við í bíó og
sjáum Harry Potter.“ „Í hvaða bíó
förum við?“ spyr mín. „ Í Há-
skólabíó.“ Þetta olli nokkrum heila-
brotum og eftir nokkra umhugsun
segir hún: „En það er þar sem þú
spilar.“ Föðurlegt stolt mitt gýs
upp þar sem ég hugsa með mér að
meira að segja fimm ára dóttir mín
geri sér grein fyrir því hversu
„absúrd“ þessi blanda, tónlistarhús
og kvikmyndahús, er. Hugur minn
reikar til þess er ég mæti á morgn-
ana áður en æfingin byrjar og hita
mig upp við taktfast sóp ræsti-
tæknanna þar sem þeir skófla upp
poppi og tómum eða hálftómum
gosglösum, frá kvikmyndasýning-
um kvöldinu áður, í ruslið. Ég sé
fyrir mér hljómburðarfleka snúast
á hjörum til að skipta úr einhvers
konar aðkenningu að bíóhljómburði
í einhvers konar aðkenningu að
tónleikahljómburði. Ég hugsa til
þeirra einstöku augnablika á tón-
leikum í lokakafla einhvers af
meistaraverkum tónbókmenntanna
þar sem við flytjendur og tónleika-
gestir sameinumst í þeirri upplifun
að þegar hér er komið í verkinu
hefur tónskáldið sæst við örlög sín.
Það er yfirleitt um þetta leyti að
poppkornsangan fyrir 10-bíóið læð-
ist inn í salinn.
En kæri lesandi, ekki lengur! Nú
getum við horft fram á bjarta tíma.
Húsið mun rísa og, það sem meira
er, það er komin dagsetning á það.
Ég er búinn að krossa við föstu-
daginn 1. september 2006. Daginn
sem við í Sinfó byrjum starfsárið.
Við getum loksins farið að segja
upp leigusamningnum við bíóið.
Langþráður draumur er að verða
að veruleika. Það er margt gleði-
legt við þetta. Við í Sinfó erum svo
heppin að eiga dygga stuðnings-
menn og -konur sem hafa sótt tón-
leika okkar í gegnum tíðina. Þetta
hús er fyrir þá. Það er fagnaðar-
efni að tónlistarunnendur á Íslandi
skuli loksins fá að upplifa það sem
einungis áheyrendur erlendis hafa
fengið að upplifa. Þ.e. að fá að
heyra í okkur! Við í Sinfó höfum
löngu uppgötvað hvers við erum
megnug í alvöru tónleikahúsum á
ferðum okkar erlendis. Nú er kom-
ið að Íslendingum að upplifa Sin-
fóníuhljómsveit Íslands. Hin fræga
tilvitnun fer að verða ofnotuð
þannig að ég læt nægja bara eitt
„loksins“, þótt þau mættu vera
miklu fleiri. En eitt er víst, tónlist-
arlíf á Íslandi á þetta hús skilið.
Þarna fá allir eitthvað við sitt hæfi
því reiknað er með um 190 tón-
leikum á ári af öllum stærðum og
gerðum. Það er rúmlega annan
hvern dag, þannig að það er ekki
eins og húsið verði illa nýtt. Og þar
sem ekki er til sú manneskja sem
er algerlega er laus við þörf fyrir
tónlist í sínu lífi þá á þetta við um
alla Íslendinga. Þetta hús er fyrir
okkur öll.
Ég held ég mæli fyrir munn
margra þegar ég fagna þeim ásetn-
ingi ríkis og borgar að ráðast í
þetta metnaðarfulla atvinnuskap-
andi verkefni og ég hlakka til árs-
ins 2006. Í framtíðinni getum við
bent á glæsilegar vistarverur tón-
listarinnar í miðborginni sem hluta
af ásýnd Reykjavíkur. Er einhver
stoltur þegar hann bendir á húsið
sem er eins og harmónika í laginu
og segir: Fyrst getum við hlustað á
Beethoven og ef við látum lítið fyr-
ir okkur fara getum við séð „The
Core“ á eftir“? Það þarf ekki einu
sinni að fara í annan sal!
Altént verður spennandi að
fylgjast grannt með framvindu
mála næstu rétt rúm þrjú árin. Það
ætlum við í Sinfó að gera og örugg-
lega vinafélagið okkar líka. Eða
getum við ekki örugglega treyst
því að samkomulag sem ríki og
borg undirrituðu í votta viðurvist
11. apríl 2003 við hátíðlega athöfn
standist?
Bygging tónlistarhúss
Eftir Þóri
Jóhannsson
„Ég held ég
mæli fyrir
munn
margra þeg-
ar ég fagna
þeim ásetningi ríkis og
borgar að ráðast í þetta
metnaðarfulla atvinnu-
skapandi verkefni.“
Höfundur er kontrabassaleikari í
Sinfóníuhljómsveit Íslands og kenn-
ari í Tónlistarskóla Kópavogs.