Morgunblaðið - 23.04.2003, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. APRÍL 2003 37
Leiðsögunám
Hnitmiðað og skemmtilegt nám fyrir þá, sem vilja kynnast
Íslandi í máli og myndum. Námið er opið öllum þeim, sem
áhuga hafa á að læra hvernig standa skal að leiðsögn erlendra
ferðamanna á ferð um Ísland.
Stuðst er við námsskrá menntmálaráðuneytisins um
viðurkennt leiðsögunám.

Helstu námsgreinar:

Ferðalandafræði Íslands. Helstu viðkomustaðir ferðamanna
í máli og myndum.

Saga landsins, atvinnuvegir, stjórnmál, bókmenntir
og listir.

Mannleg samskipti og hópasálfræði.

Skipulagðar ferðir, afþreyingaferðir og margt fleira.
Leiðbeinendur eru þaulvanir leiðsögumenn og sérfræðingar á
hinum ýmsu sviðum.
Kennt er 3 kvöld í viku, en auk þess er farið í vettvangsferðir á
laugardögum.
Bíldshöfða 18, sími 567 1466
Opið til kl. 22:00
NÚ, eins og jafnan fyrir kosn-
ingar, verður málsvara gömlu
vinstristefnunnar á Íslandi,
fréttastofu Ríkisútvarpsins, tíð-
rætt um þá miklu fátækt sem hér
ríkir. Hérna duga ekki alþjóðleg-
ir mælikvarðar eða samanburður
við þá sem nú þykja manna
burðugastir og eftirbreytniverðir
á fréttastofunni, Frakka og þýska
jafnaðarmenn. Vísindamaðurinn
Harpa Njáls hefur gert grund-
vallarrannsóknir á fátækt á Ís-
landi og notar eigin viðmið. Nið-
urstaðan hentar fréttastofu
Ríkisútvarpsins vel; eiginlega eru
flestallir fátækir á Íslandi – bara
misfátækir.
Þessi sama Harpa Njáls kom í
sama þátt, með sömu rannsókn
og sömu raunalegu niðurstöðuna
fyrir nokkru síðan. Gott ef það
var ekki fyrir seinustu kosningar.
– Þjóðviljinn er ekkert dauður;
hann hefur bara fært sig um set
og situr í góðu skjóli Útvarps-
ráðs.
Einar S. Hálfdánarson
Fátækt á Íslandi?
Höfundur er hæstaréttarlögmað-
ur og löggiltur endurskoðandi.
ÖNDVERT við það sem Hjörtur
Jónsson og Kristján Kristjánsson
halda fram er ég ekki „á móti“ kuð-
ungsígræðslu. Ég veit fullvel að hún
er hreint kraftaverk fyrir þá sem
missa heyrn fullorðnir. Ég veit einnig
að hún getur auðveldað aðgang veru-
legs hluta heyrnarlausra barna að
töluðu máli. Hún er stórkostlegt
tækniafrek. Það er ekki kuðungs-
ígræðslan sjálf sem ég mæli í mót.
Áhyggjur mínar beinast einkum að
umræðunni sem spunnist hefur um
ígræðsluna frá því hún kom til fyrir
meira en þrjátíu árum síðan. Lengst
af var því þráfaldlega haldið fram
víða um lönd að heyrnarleysi væri
brátt úr sögunni og að ekki væri leng-
ur þörf á táknmáli. Þessar staðhæf-
ingar voru full bjartsýnar og reyndar
ekki í neinu samhengi við árangurinn
sem náðist. Þurfum við að undrast að
samtök foreldra heyrnarlausra barna
létu í ljós áhyggjur yfir óraunhæfum
væntingum sem verið var að vekja
með fjölskyldum? Staðhæfingar sem
þessar, síendurteknar í blöðum og
sjónvarpi, voru fyrstu fréttir sem
samfélög heyrnarlausra fengu af
kuðungsígræðslu. Þarf kvíði þeirra
og reiði að koma okkur á óvart? Að
sjálfsögðu getur maður sagt nú: „Það
var fyrir löngu. Enginn heldur þessu
fram í dag. Ávinningurinn er raun-
verulegur og hann er það sem gildir.“
Hvað meinum við með „ávinning-
ur“? Hvers vegna hafa svo til allar
rannsóknir beinst að áhrifum
ígræðslu á heyrn, en svo til engar
beinst að áhrifum á vitsmuna-, til-
finninga- eða félagsþroska heyrnar-
lausra barna? Væntanlega eru þetta
ekki síður mikilvæg atriði? Þar að
auki trúi ég því að það sé með
ígræðsluna eins og með aðra
tækniþróun í læknisfræði, að ekki má
einungis líta á ávinning einstakra
sjúklinga, jafnvel þó að þar liggi
áhersla heilbrigðisstétta. Það þarf
einnig að líta á kostnað og ávinning
samfélagsins í heild. Það kann að
vera að umræðan á Íslandi hafi verið
þroskaðri en annars staðar. Það vona
ég. En staðreyndin er sú að í mörgum
löndum er fólk sem segir: „Eftir fáein
ár verða öll börn komin með ígræðslu
svo að það tekur því ekki að fjárfesta
í myndrænni tækni eða kennslu á
táknmáli.“ Með slíkum fullyrðingum
er framtíð heyrnarlausra barna sem
af einhverjum ástæðum fá ekki
ígræðslu lögð í hættu. Hefur þá
nokkuð breyst í raun?
Ég er ekki á móti tvítyngi heyrn-
arlausra barna. Þvert á móti. Hér í
Hollandi hef ég unnið að því hörðum
höndum sl. tíu ár að efla umræðuna
milli heilbrigðisstétta og samfélags
heyrnarlausra. Hvers vegna? Ein-
mitt til að losna við gagnkvæmt virð-
ingarleysi og niðurnjörvaða hug-
myndafræði, sem neyddi foreldra til
að velja á milli tveggja tungumála.
Það sem ég gerði mér vonir um, og
geri enn, er framtíð þar sem heyrn-
arlaust barn getur án teljandi erfið-
leika farið á milli menningarheima
heyrnarlausra og heyrandi. „Til
hvers?“ gæti gagnrýnandi spurt.
„Væntanlega þyrfti barn sem er vel
talandi ekki á samfélagi heyrnar-
lausra að halda?“ Þetta er viðhorfið
sem ég vildi gagnrýna í fyrirlestri
mínum fyrir Félag heyrnarlausra á
Íslandi. Þess vegna dró ég upp hlið-
stæðu af svörtu barni ættleiddu af
hvítri fjölskyldu. Sá heimur sem ég
byggi mismunar enn, því miður, hvítu
fólki og svörtu, heyrandi og heyrn-
arlausu. Til að komast af, til að
bjarga sér, þarfnast heyrnarlaust
barn fleira á uppvaxtarárunum en að
geta talað, alveg eins og manneskja
sem bundin er hjólastól þarfnast
fleira en að geta komist frá einum
stað til annars. Þau þurfa að vera já-
kvæð gagnvart sjálfum sér, getu
sinni og möguleikum. Þau þurfa að
geta haft óþvinguð samskipti við fólk
sem hefur svipaða reynslu (af fleiru
en mismunun). Þau þurfa öflug fé-
lagssamtök til að berjast fyrir fé-
lagslegum, menningarlegum og efna-
hagslegum hagsmunum sínum. Ég er
sannfærður um að samfélag heyrn-
arlausra verður að taka heilshugar á
móti ungu fólki með ígræðslu – og sé
reyndar þegar farið til þess. Ég er
einnig sannfærður um að í þessum
ófullkomna heimi okkar sé öflugt
samfélag heyrnarlausra og almenn
viðurkenning á – og kunnátta í –
táknmáli lífsspursmál fyrir velferð
heyrnarlausra með eða án kuðungs-
ígræðslu.
Þegar við höfnuðum því að sonur
okkar Jascha fengi kuðungsígræðslu
fyrir meira en áratug var tilgangur-
inn ekki að koma í veg fyrir að hann
gæti talað. Það hefði verið hræðilegt.
Við gátum engan veginn vitað hvort
aðgerðin gerði honum kleift að tala
fullkomlega. Enn þann dag í dag er
ómögulegt að spá fyrir um hvaða
ávinning hvert barn út af fyrir sig
muni hafa af ígræðslu. Það eru ein-
ungis líkindi: sumum farnast mun
betur en öðrum. Ákvörðun okkar
endurspeglaði tvennt. Í fyrsta lagi
þurfti hann umfram allt að eignast
tungumál strax, og þá lá táknmál
beinast við. Við vorum ekki sannfærð
þá um að ígræðsla væri nægileg til að
hann gæti þroskað hratt með sér
færni í talmáli. (Ríkisskipuð nefnd
um siðfræði í læknisfræði komst að
svipaðri niðurstöðu um ígræðslur
nokkrum árum síðar.) Í öðru lagi er
það sem kom fram hér að ofan. Sam-
félag heyrnarlausra gæti betur hjálp-
að honum að verða jákvæður gagn-
vart sjálfum sér en margra ára
barátta við talmál myndi gera. Það
verður Jascha sjálfur, og enginn ann-
ar, sem getur dæmt um hvort
ákvörðun okkar var rétt eða röng.
Hann mun án efa gera það. Þessa
óvissu verða allir foreldrar heyrnar-
lausra barna að lifa með, hvaða
ákvarðanir sem þeir taka.
Velferð heyrnarlausra
Eftir Stuart
Blume
Höfundur er prófessor í félags-
og mannfræðum við háskólann í
Amsterdam.
„Enn þann
dag í dag er
ómögulegt
að spá fyrir
um hvaða
ávinning hvert barn út
af fyrir sig muni hafa af
ígræðslu.“
ÞEGAR leitað var upplýsinga um
möguleika á að tæma Hálslón alger-
lega við gerð sjónvarpsmyndarinnar
„Á meðan land byggist“ gáfu verk-
fræðingar Landsvirkjunar og VST
þær upplýsingar, að þá yrði að
sprengja upp steyptan tappa í hjá-
veitugöngum Kárahnjúkastíflu. Í
fróðlegri grein í Morgunblaðinu hinn
15. apríl staðfestir Sigurður Arnalds
þetta, en upplýsir einnig, að hægt
verði að tæma 96 prósent af vatns-
magni Hálslóns, ef þörf krefði ein-
hvern tíma í framtíðinni, með botn-
rás, sem sé í 90 metra hæð yfir botni
lónsins. Þetta fyrirkomulag sé svip-
að og við Glengljúfrastíflu í Banda-
ríkjunum. Fyrir þessar upplýsingar
Sigurðar, sem hann aflaði sér hjá
hönnuði stíflunnar erlendis, vil ég
þakka. Þær gefa fyllri mynd af þessu
máli og mun ég setja þær inn í mynd-
ina. Sigurður upplýsir að botnrás
Glenglúfrastíflu sé 74 metra yfir
botninum, sem sé 42 prósent af hæð
stíflunnar. Hæð opsins þar sé valin
með tilliti til þess að hún sé 10 metr-
um hærri en áætluð 100 ára set-
myndun ofan við stífluna. Svo að öllu
sé til skila haldið skakkar þarna svo-
litlu í prósentureikningnum, því að
stíflan er 216 metra há, og 74 metrar
eru 34 prósent af því. Hæð botnrásar
Kárahnjúkastíflu yfir botni er hins
vegar 90 metrar, eða 47 prósent af
hæð þeirrar stíflu, og sú botnrás því
38 prósentum hærra yfir botni en rás
Glengljúfrastíflu. Reiknað er með að
Powell-lónið fyllist af auri á 700 ár-
um en Hálslón á 400 árum. Einfaldur
hlutfallareikningur bendir til þess að
set í Hálslóni gæti orðið 10 metrum
neðan við botnrásaropið á 20 árum
skemmri tíma en við Glengljúfra-
stíflu. Í lok greinar sinnar og í yf-
irskrift hennar segir Sigurður: „Ef
einhverjar ástæður kalla á það að
tæma lónið er það tæknilega enginn
vandi. Steyptur tappi í hjáveitugöng-
unum og aurset í gljúfrinu mun ekki
vefjast fyrir afkomendum okkar.“
Einnig segir Sigurður að hægt verði
að fjarlægja stíflurnar þrjár við
Kárahnjúka ef ákvörðun verði tekin
um það. Þetta getur kveikt ýmsar
pælingar. Varla myndu menn vilja
gera þetta fyrr en að loknum af-
skriftartíma virkjunarinnar, en því
lengur sem þetta drægist, því þykk-
ara yrði aursetið. Segjum að menn
myndu vilja athuga þetta einhvern
tíma á síðari hluta þessarar aldar.
Yrði þá lagt út í það að grafa undir
vatnsborði lónsins niður í gegnum
50–90 metra þykkt aurset eða fjar-
lægja tíu milljóna tonna stíflu?
Fyllri upplýsing-
ar – Betri mynd
Eftir Ómar Þ.
Ragnarsson
„Yrði lagt út
í það að
grafa undir
vatnsborði í
gegnum 50–
90 metra þykkt aurset
eða fjarlægja tíu millj-
óna tonna stíflu?“
Höfundur er fréttamaður.
Í VETUR lagði ég fram þings-
ályktunartillögu þar sem hvatt var
til þess að byggð væri meðferðar-
deild fyrir geðsjúka, sakhæfa af-
brotamenn t.d. við Sogn þar sem um
nokkurra ára skeið hefur verið rekin
réttargeðdeild. Þessi starfsemi
myndi falla vel að starfseminni að
Sogni, m.a. hefur Magnús Skúlason
yfirlæknir lýst því yfir að þetta gæti
styrkt stöðu réttargeðdeildarinnar
og hentaði um margt vel starfsem-
inni. Nauðsynlegt er að taka á þessu
máli sem allra fyrst því verkefnið er
afar brýnt eins og dæmin sanna. Þá
er löng hefð fyrir því að starfsmenn
Heilbrigðisstofnunar Selfoss þjón-
usti stofnanirnar á Sogni og Litla-
Hrauni. Hér er um mjög vel mennt-
að og reynt starfsfólk að ræða. Nú
styttist í það að Byrgið flytji starf-
semi sína frá Rockville að Efri-Brú í
Grímsnesi, þar sem ríkið hefur keypt
húsnæði undir þá starfsemi. Þá hef-
ur um langt skeið verið rekið með-
ferðarheimili í Gunnarsholti (Akur-
hóll) á Rangárvöllum á vegum
Ríkisspítalanna. Eðlilegt er að Heil-
brigðisstofnun Selfoss og heilsu-
gæslustöðvar á svæðunum í kring
þjónusti þessar stofnanir.
Það er ekki rétt að stilla þessu
þannig upp að þingmenn Framsókn-
arflokksins í Suðurkjördæmi séu
mótfallnir því að lítið fangelsi fyrir
15 til 20 fanga með gæsluvarðhalds-
aðstöðu verði byggt í Reykjavík, eins
og gert var í fréttatíma Ríkissjón-
varpsins í síðustu viku. Ég er hins
vegar mótfallinn því að stórt fangelsi
verði reist í Reykjavík og að um
einkaframkvæmd verði að ræða. Ég
veit heldur ekki til þess að slíkt hafi
verið samþykkt í ríkisstjórninni.
Fjarlægðin frá Reykjavík til Eyr-
arbakka er í raun vegalengd innan
marka stórborga t.d. á mælikvarða
Evrópubúa. Við eigum að nýta okkur
sérhæfni starfsfólks og starfs-
reynslu í þessu sambandi. Þess
vegna er eðlilegt að byggt verði við
fangelsið á Litla-Hrauni. Við eigum
ekki að stilla þessum málefnum upp
eins og Reykjavík og landsbyggðin
séu einhverjar andstæður. Síður en
svo, landsbyggðin getur ekki án höf-
uðborgarinnar verið og á sama hátt
getur höfuðborgin ekki verið án
landsbyggðarinnar. Við eigum hins
vegar að nýta okkur reynslu, þekk-
ingu og sérhæfni þar sem því verður
komið við. Bæjarstjórn Árborgar
hefur ályktað í þessa veru og eru
þær ályktanir í raun máli þessu til
stuðnings. Í þessu máli sem og öðr-
um ber alltaf að velja skynsamleg-
ustu lausnina og hún er að mínu mati
áframhaldandi uppbygging þessara
stofnana og þjónusta við þær á Suð-
urlandi.
Hvers vegna aukna
fangelsisstarfsemi á
Suðurlandi?
Eftir Ísólf Gylfa
Pálmason
„Við eigum
að nýta okk-
ur sérhæfni
starfsfólks
og starfs-
reynslu í þessu sam-
bandi. Þess vegna er
eðlilegt að byggt verði
við fangelsið á Litla-
Hrauni.“
Höfundur er alþingismaður.