Morgunblaðið - 26.08.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. ÁGÚST 2003 29
1.
Að undanförnu hefur framtíð-
arhlutverk Vatnsmýrar í skipulagi
Reykjavíkur verið til
umræðu af nokkrum
aðalástæðum:
1. Vegna framtíð-
aruppbyggingar mið-
borgar Reykjavíkur.
2. Vegna flug-
samgangna.
3. Vegna þróun-
arþarfa Landspítala – háskólasjúkra-
húss (LSH) og Háskóla Íslands (HÍ), en
ákveðið hefur verið að LSH byggist í
framtíðinni upp við Hringbraut og í
Vatnsmýri.
Fyrirhugaður flutningur Hring-
brautar til suðurs mun skapa tækifæri,
sem geta nýst LSH og HÍ til þróunar og
uppbyggingar eftir örfá ár. Hér verður
kynnt til sögunnar mikilvæg starfsemi
sem taka þarf tillit til við framtíð-
arráðstöfun þessa svæðis – sameining
rannsóknarstarfsemi í lífvísindum í líf-
vísindasetri.
2.
Í ársbyrjun 2003 skipaði rektor HÍ
starfshóp, sem ætlað var að gera til-
lögur um framtíðarskipulag lífvísinda
við HÍ og stofnanir honum tengdar.
Rannsóknir og kennsla í lífvísindum við
HÍ eru dreifð um ýmsar byggingar há-
skólans og tengdar stofnanir, auk þess
sem skyld starfsemi er stunduð við LSH
og á Tilraunastöð HÍ í meinafræði að
Keldum. Hugmyndir að frekari eflingu
þessarar starfsemi með aukinni nálægð
hafa ítrekað komið fram á undanförnum
árum. Nýlegar ákvarðanir ríksstjórn-
arinnar um flutning Keldna og framtíð-
arstaðsetningu LSH við Hringbraut
hafa hins vegar fært þessar hugmyndir í
sviðsljósið og þótti rektor að tími væri
kominn til að skoða málið formlega.
Hópinn skipuðu átta menn frá ýmsum
deildum háskólans, en greinarhöfundur
var formaður. Meðal nefndarmanna var
prófessor Sigurður Ingvarsson, for-
stöðumaður Tilraunastöðvar HÍ í
meinafræði að Keldum. Hefur stjórn
stöðvarinnar talið, að hún væri ákjós-
anlega staðsett í Vatnsmýrinni í nálægð
við HÍ.
Niðurstaða sjö nefndarmanna (einn
skilaði séráliti) var, að starfsemi HÍ í líf-
vísindum mundi eflast að mun með
stofnun lífvísindaseturs. Í lífvísindasetri
gætu verið flestir þeir aðilar sem stunda
rannsóknir í lífvísindum og tilheyra
LSH eða tengdum stofnunum. Rann-
sóknarstofnun LSH, núverandi lífvís-
indastarfsemi í Læknagarði á vegum
læknadeildar HÍ, Blóðbankinn, Rann-
sóknarstofa í meinafræði (við Bar-
ónsstíg), Rannsóknarstofa í lyfja- og eit-
urefnafræði, lyfjafræðideild HÍ,
Tilraunastöð HÍ að Keldum og ef til vill
fleiri. Hverjar voru röksemdirnar fyrir
svo víðtækri sameiningu?
Mikilvægustu rökin eru möguleikar á
markvissri samhæfingu sérhæfðs
starfsliðs og aðstöðu og samnýtingar
dýrs tækjabúnaðar. Margt er líkt í
starfsemi og tækjanotkun þessara
stofnana þótt viðfangsefnin séu ólík.
Ekki er síður mikilvægt að efla sam-
gang og samstarf vísindamanna til að
auðvelda stofnun og starfsemi rann-
sóknarhópa af þeirri stærð og styrk,
sem þekkist í nágrannalöndum okkar.
Slíkir rannsóknarhópar eru að jafnaði
forsenda þess að skriður sé á rannsókn-
arstörfum, samstarf eflist við rannsókn-
arhópa erlendis og innanlands, vís-
indamenn og nemendur laðist til starfa
og alþjóðlegir styrkir fáist. Í þjón-
usturannsóknum er einnig þörf á sam-
hæfingu. Sem dæmi má nefna Rann-
sóknarstofnun LSH (RLSH) sem
spannar starfsemi blóðmeinafræði, klín-
ískrar lífefnafræði, ónæmisfræði, sýkla-
fræði, veirufræði og erfða- og sam-
eindalæknisfræði. Starfsemin dreifist
um ýmsar byggingar á lóð LSH einkum
við Hringbraut auk þess sem t.d.veiru-
fræði er staðsett í Ármúla. Sumt af
húsakynnum stofnunarinnar er ófull-
nægjandi bráðabirgðahúsnæði. Vísinda-
starfsemi RLSH fer fram í sama hús-
næði og þjónusturannsóknirnar.
Verulegt faglegt og fjárhagsleg óhag-
ræði er að því að þessi starfsemi sé svo
dreifð. Starfsemi Rannsóknarstofu í
meinafræði er einnig dreifð og illa hýst í
gömlu húsnæði.
3.
Starfshópurinn var sammála um, að
einungis tveir staðir kæmu til greina
fyrir lífvísindasetur, annars vegar í ná-
munda við Umferðarmiðstöðina og hins
vegar í þekkingarþorpi HÍ í Vatnsmýr-
inni.
Blóðbankinn, RLSH og Rannsókn-
arstofa í meinafræði verða að vera stað-
sett nærri LSH enda sinna þessar
stofnanir allar mikilvægri þjónustu
vegna bráðastarfsemi sjúkrahússins.
Ljóst er, að þessi starfsemi verður ekki
flutt af lóð LSH. Auk þess er umfangs-
mikil starfsemi á sviði lífvísinda þegar í
Læknagarði. Hluti þeirrar starfsemi
(erfða- og sameindalæknisfræðideild)
tengist LSH nánum böndum. Umferð-
armiðstöðvarreiturinn hefur þá kosti að
vera í nánum landfræðilegum tengslum
við núverandi og fyrirhugaða starfsemi
á lóð LSH, en jafnframt eins nærri
tengdri starfsemi háskólans í nýju nátt-
úrufræðihúsi og þekkingarþorpi og unnt
er. Skipulags- og undirbúningsvinna við
Umferðarmiðstöðvarreitinn er skammt
á veg komin en ekki þarf þó að taka
meira en eitt ár að ljúka deiliskipulagi
svæðisins, ef ákvörðum um uppbygg-
ingu verður tekin.
Skipulagsvinna er lengra á veg komin
í þekkingarþorpi. Kostir við staðsetn-
ingu í því eru einnig nálægð við nátt-
úrufræðihús og hús Íslenskrar erfða-
greiningar. Helsti ókosturinn er
fjarlægðin frá LSH og Læknagarði. Það
var því mat meirihluta starfshópsins, að
það vegi þyngst að rannsóknastofnanir
LSH verði að vera í nánum tengslum við
aðra starfsemi sjúkrahússins. Uppbygg-
ing á umferðarmiðstöðvarreitnum þýði,
að LSH teygir starfsemi sína í áttina að
háskólanum og þekkingarþorpinu.
Fyrir liggur að líffræðiskor raunvís-
indadeildar mun flytja í náttúrufræði-
hús á næstu mánuðum og hefur því ekki
hug á að eiga aðild að lífvísindasetri.
Þeir aðilar sem gætu sameinast í lífvís-
indasetri eru því einkum Tilraunastöð í
meinafræði að Keldum, RLSH, Blóð-
bankinn, Rannsóknarstofa í meinafræði,
núverandi vísindastarfsemi í Lækna-
garði, lyfjafræðideild HÍ og Rannsókn-
arstofa læknadeildar HÍ í lyfja- og eit-
urefnafræði. Við þessar stofnanir starfa
um það bil 400 starfsmenn, og húsnæð-
isþörf mun vera 10.000 til 15.000 fer-
metrar.
4.
Uppbygging lífvísindaseturs í Vatns-
mýri gæti skapað mikið hagræði fyrir
þjónustu og vísindarannsóknir við LSH
og HÍ. Benda má á, að heilbrigð-
isgreinar og lífvísindi hafa á und-
anförnum árum verið langöflugasti
vaxtarbroddurinn í íslenskum hátækni-
útflutningi (t.d. framleiðsla lyfja og
hjálpartækja og erfðarannsóknir). Fyr-
irsjáanlegur flutningur Rannsókn-
arstofu HÍ frá Keldum skapar aðstæður
sem krefjast þess, að tekin verði heild-
stæð ákvörðun um þróun lífvísinda-
starfsemi á höfuðborgarsvæðinu og
flutningur Hringbrautar skapar nauð-
synleg tækifæri.
Ákvörðun hefur verið tekin um að
sameinaður Landspítali – háskóla-
sjúkrahús verði við Hringbraut í fram-
tíðinni. Starfsmenn spítalans og HÍ bíða
þess með óþreyju að deiliskipulagi verði
lokið og að hönnun hefjist á nýbygg-
ingum á þessu svæði. Því er borið við að
fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir við
Kárahnjúka verði svo þensluvaldandi að
spítala- og rannsóknarbyggingar verði
að bíða um sinn. Vel má vera að slíkar
byggingaframkvæmdir geti ekki hafist
fyrr en 2006 eða 2007. Það skapar hins
vegar ákjósanlegt tækifæri og tíma til
að vanda til verka og hefja nú þegar
undirbúning að uppbyggingu LSH og
lífvísindaseturs á svæðinu, sem tengir
saman öflugustu rannsóknarstofnanir
landsins – í Vatnsmýri.
Eftir Þórð Harðarson
Höfundur er prófessor við HÍ og
yfirlæknir á Landspítalanum – há-
skólasjúkrahúsi.
Lífvísindasetur
í Vatnsmýri
Framtíðarþróun Landspítala – háskólasjúkrahúss og HÍ
Fjölþjóðlegt samstarf
„Ráðstefnugestir komu víða að, jafnt frá Ástralíu,
Suður-Afríku, Austurlöndum nær og Evrópu. Allt eru
það sérfræðingar um landhnignun og landeyðingu,
jafnt um ferli náttúrunnar og afleiðingar landsnytja,“
segir Guðrún. „Sömuleiðis voru viðstaddir ráðstefn-
una sérfræðingar í aðferðum við uppgræðslu og end-
urheimt landgæða, og nýtingu og aðkomu mannsins
að þeirri auðlind, sem jarðvegur og gróður er,“ bætir
hún við. Að sjálfsögðu voru pólitískar ákvarðanir og
pólitísk stefna einnig til umræðu, sem og vandamál
sem skapast af árekstrum hagsmunaaðila.
Guðrún segir það mjög mikilvægt fyrir hérlenda
vísindamenn á þessu sviði að hitta erlenda kollega
sína og skiptast á skoðunum. „Það styður mjög við
rannsóknavinnu hér, og færir ferskan vind inn í
fræðin,“ útskýrir hún. „Að sjálfsögðu eru skoðanir
stundum skiptar, til dæmis hvað varðar ýmsa þætti
umhverfismála hér á landi. Það er gott fyrir okkur að
fá álit erlendra sérfræðinga um þróun mála, og veitir
nýja sýn á aðstæðurnar sem við búum við.“
ALA
óttur,
ferli
Arn-
ráð-
uður-
trúar
i.“
Morgunblaðið/RAX
a sýn á
érlendis
ér-
fnu
a á
úru.
u-
r
„Nefndin heldur ráðstefnu af þessu
tagi um þrisvar á ári,“ segir Inbar.
„Þetta er í fyrsta sinn sem við höldum
fund hér á Íslandi, og fyrir nokkrum
mánuðum funduðum við í Catamarca í
Andesfjöllum Argentínu. Það var mjög
áhugavert að hafa fundinn þar, en eng-
inn alþjóðafundur af þessu tagi hafði
verið haldinn þar áður. Með þessum
hætti viljum við færa okkur nær al-
menningi, frá stórborgum og stórum
þjóðum til smærri landa til fundarhalda.
Við komum þannig okkar sjónarmiðum
á framfæri til fleira fólks, og lærum sjálf
mikið af heimsókn á nýja staði,“ út-
skýrir Inbar.
Ánægjulegt að koma til Íslands
Ísland er að þeirra mati merkilegt
land að heimsækja. „Á ferðum mínum
hér á landi hef ég séð hve mjög Ísland er
mótað af íbúum sínum og hvernig nýt-
anlegt land hefur lengi verið nytjað
mönnum til handa. Landslagið ber þess
víða merki,“ segir Inbar. Thornes tekur
í sama streng. „Jafnvel á undanförnum
áratugum hefur landið breyst svo mikið.
Ég kom hingað fyrst árið 1962, og til
dæmis vegakerfið er gjörólíkt því sem
þá var,“ bætir hann við. Telja þeir að
góður árangur verði af ráðstefnunni
fyrir fræðasamfélag sitt. „Af nið-
urstöðum þessarar ráðstefnu munu fæð-
ast mjög spennandi rannsóknaverkefni
sem við munum uppskera ríkulega af,“
sammælast þeir um að lokum.
kenningar sínar og líkön varðandi sam-
spil manns og náttúru, sem hann hefur
unnið að mörg undanfarin ár.
„Það má segja að ég vinni nær ein-
göngu að kenningasmíði. Líkön mín
byggjast á samspili gróðurfars, landeyð-
ingar og beitar. Það var þess vegna stór-
kostleg upplifun fyrir mig að fara í ferð
til Krísuvíkur og sjá aðstæður þar, því
þær raunaðstæður endurspegla ótrú-
lega vel þær kenningar sem ég hef sett
fram. Þrátt fyrir votviðrið var ferðin
ógleymanleg fyrir mig og okkur öll,“ út-
skýrir Thornes.
Eins og sjá má eru ferðalög mik-
ilvægur hluti af ráðstefnunni og ekki
síður mikilvæg en fyrirlestrarnir.
„Þetta eru rannsóknarferðir frekar en
skoðunarferðir,“ segir Inbar. „Við fór-
um fyrst í dagsferðir á Þingvelli og um
Reykjanes. Síðustu dögum ráðstefn-
unnar eyddum við svo á nokkura daga
ferð um Suðurland, bæði um láglendi og
hálendi. Á þessum ferðum náðum við að
ræða fyrirlestrana og bera saman bæk-
ur okkar við nýjar og spennandi að-
stæður.“
Thornes tekur undir þessi orð Inbars.
„Á rannsóknarferðunum koma oft fram
mjög mikilvægir punktar í umræðunni.
Þar fáum við að sjá í hnotskurn vanda-
mál annarra, aðstæður og lausnir. Sem
dæmi má þar nefna umræður um virkj-
anir sem hafa verið mjög veigamiklar
hér á landi. Sömuleiðis má sjá ýmsar
hugmyndir hlutgervast í náttúrunni, líkt
og heimsóknin í Krísuvík var fyrir líkön
mín.“
að í forgangsröð þeim at-
rf að gera ef til slyss
það ekki síður nauðsyn-
ðaáætlun vegna slysa af
gi fyrir líkt og sjúkrahús
egna hópslysa. Forgangs-
r einnig í veg fyrir að
jótist af en annars gæti
ir Inbar.
n að koma í Krísuvík
es hefur unnið undanfarin
um landhnignun í Suður-
Miðjarðarhaf. Hér á ráð-
di hann hins vegar um
kulega af ráðstefnunni
Morgunblaðið/Arnaldur
ladóttir frá Háskóla Ís-
bjarniben@mbl.is
COMLAND-NEFNDIN, Commission on
Land Degradation and Desertification,
starfar undir Alþjóðalandafræðisambandinu
(IGU). Í upphafi, fyrir rúmum áratug, var
myndaður vinnuhópur um landhnignun, og
þegar hann hafði sannað gildi sitt fékk
hópurinn stöðu fastanefndar. Meginhlut-
verk nefndarinnar er að kynna rannsóknir
og vinna að mótvægisaðgerðum gegn ann-
ars vegar loftslagsbreytingum og nátt-
úrulegum breytingum og hins vegar áhrif-
um mannsins á umhverfi sitt með
landnýtingu. Nefndin á að vinna að víðtæk-
ari skilningi meðal jarðarbúa um nauðsyn
landverndar og jafnvægis milli nýtingar,
landeyðingar og gróðurfars.
Undir nefndinni starfar fjöldi vísinda-
manna að ýmsum rannsóknum og aðgerð-
um gegn landhnignun. Sömuleiðis er boðað
til ráðstefna, líkt og nú á Íslandi, þar sem
jafnt eru kynntar nýjar rannsóknir sem og
farið í rannsóknarferðir og aðstæður
kynntar. Meðal rannsóknarverkefna sem nú
eru í vinnslu eru rannsóknir á landeyðingu
í köldu loftslagi, til dæmis á Íslandi, sömu-
leiðis rannsóknir um áhrif vinds á landeyð-
ingu og rannsóknir á landhnignun í Suður-
Evrópu og við Miðjarðarhafið.
COMLAND
TENGLAR
............................................................
http://www.comland-commission.com/