Morgunblaðið - 03.11.2003, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. NÓVEMBER 2003 19
9%. Sú
ngöng
rða og
ð um 7%.
mót-
8 millj-
r áætluð
Það er á grundvelli þessara
staðreynda sem Reykjavíkurborg
þarf að taka sína ákvörðun. Því
hefur verið lýst yfir af hálfu meiri-
hlutans, og var síðast gert á borg-
arstjórnarfundi í október, að vilji
borgarinnar standi helst til að
byggja hábrú yfir Kleppsvíkina.
Ljóst er að sú leið er tæplega 5
milljörðum dýrari en sú leið sem
Vegagerðin telur besta, og þar sem
hún er hvorki talin öruggari né
hagkvæmari fer Vegagerðin eðli-
lega fram á það að borgin greiði
þann kostnað sem á milli þessara
leiða er. Þetta er sú regla sem gild-
ir í samskiptum Vegagerðarinnar
við öll sveitarfélög landsins. Þessu
hefur núverandi meirihluti í
Reykjavík hins vegar ekki viljað
una og nýlega kom fram í máli
formanns skipulags- og bygging-
arnefndar Reykjavíkur að sá
ágreiningur snerist um sjálfs-
forræði sveitarfélaganna í landinu.
Að sjálfsögðu er það ekki svo,
enda kemur skýrt fram í vegalög-
um að rísi slíkur ágreiningur milli
Vegagerðarinnar og sveitarfélags
sé heimilt að krefja viðkomandi
sveitarfélag um kostnaðarmun.
Þessi regla er einnig mjög eðlileg
í ljósi þess að yfirvöldum ber að
ráðstafa skattfé landsmanna með
hagkvæmum og skynsamlegum
hætti og þess vegna hljóta þau
sveitarfélög, sem einhverra hluta
vegna vilja ráðstafa meira fé til
slíkra framkvæmda, að leggja það
fram sjálf.
Þetta vita borgaryfirvöld og
verða því að ákveða hvort þau séu
tilbúin til að leggja fram umrædda
fimm milljarða til að fjármagna
hábrúna. Sú leið er reyndar
hvorki öruggari né hagkvæmari,
en kostar margfalt meira. Líkt og
fram kom í máli okkar borgarfull-
trúa Sjálfstæðisflokksins á síðasta
fundi borgarstjórnar höfum við
efasemdir um slíka ákvörðun. Við
teljum skynsamlegt að skoða af
alvöru hagkvæmustu, öruggustu
og arðsömustu leiðina sem kölluð
er landmótunarleið, að því gefnu
að hún standist umhverfismat. Sú
leið mætir öllum þeim kröfum
sem gerðar eru til Sundabrautar,
auk þess sem um hana gæti náðst
góð sátt sem tryggir að gengið
verði til þessara framkvæmda
fljótt og örugglega. Fyrst og síð-
ast teljum við nauðsynlegt að
hraða ákvörðun um þetta mik-
ilvæga samgöngumannvirki og
tryggja þannig að framkvæmdir
geti hafist og Reykvíkingar og
aðrir landsmenn fái sem fyrst að
njóta þess aukna hagræðis og ör-
yggis sem Sundabrautin mun
tryggja.
rðun er allt sem þarf
Höfundur er borgarfulltrúi.
Teikning/Línuhönnun verkfræðistofa
magn að ræða, bæði of hátt og
íbúðir. Byggt er allt of langt of-
n og Fossvogsdalnum og ásýnd
breytt. Umferðarmál, skólamál
r óleyst eða óljóst. Við erum því
sari tillögu. Samfylkingin lagði í
sningabaráttu mikla áherslu á
ði og virka þátttöku bæjarbúa í
veitarfélagsins, var það í raun
ur með Samfylkingunni um land
ðustu alþingiskosningum einnig.
m grundvallarmun á stefnu
kka sem sitja í bæjarstjórn og
sem skilur okkur frá þeim.
Samstaða um Lund
sta klisjan sem heyrist í um-
r að það þurfi að þétta byggð og
u skipulagi sé verið að uppfylla
svæðisskipulags þar um. Það er
masemmerki milli þess að þétta
byggja háar blokkir. Mark-
æðisskipulagsins er hægt að ná
m hætti. Það er gott að hafa
ð eyrað að þéttasta byggð á Ís-
Þingholtunum í Reykjavík og
að háhýsi.
um betri Lund hafa boðað til
m málið á þriðjudag í næstu viku.
r samkvmæt dagskrá farið yfir
ega og út frá mörgum sjón-
. Þar eru þessi samtök í raun að
em bæjarfirvöld ættu að gera;
ulagsmál og tillögur á Lund-
á breiðum grunni sem hægt sé
ækri sátt um meðal íbúa í ná-
annarra Kópavogsbúa. Þessi
að vera á faglegum og grunni
okkspólitískum og vonandi
takir bæjarfulltrúar eða flokkar
ra sér pólitískt mat úr svo mik-
li.
ur er oddviti Samfylkingarinnar
ogi.
Skólagjöld við Háskóla Ís-lands eru enn og afturkomin upp á borðið. Um-ræða um skólagjöld við
þennan þjóðskóla allra landsmanna
er þó hvergi nærri ný af nálinni. Allt
frá því að farið var að undirbúa ný
lög um Háskóla Íslands sem sam-
þykkt voru á Alþingi 11. mars 1999
hefur þessi umræða verið uppi. Þá
var málið mikið reifað í þáverandi
háskólaráði Háskóla Íslands og
vildu ýmsir setja inn heimildar-
ákvæði fyrir skólagjöld í lögin en
aðrir komu í veg fyrir það, með full-
trúa stúdenta í broddi fylkingar.
Í þeim lögum segir: „Háskóla Ís-
lands skal heimilt að taka gjald fyrir
þjónustu sem telst utan þeirrar
þjónustu sem háskólanum er skylt
að veita.
Honum er enn frem-
ur heimilt að taka gjöld
fyrir endurmenntun og
fræðslu fyrir almenn-
ing.“ Háskólanum er
skylt að veita nem-
endum sínum æðri
menntun til tiltekinna
gráða og hún á lögum
samkvæmt að vera
ókeypis. Háskóla Ís-
lands er einnig skylt að
veita endurmenntun og
fræðslu fyrir almenn-
ing en sérstakt heimildarákvæði var
sett inn í lögin til að unnt væri að
rukka fyrir þá skyldubundnu þjón-
ustu.
Ekki er erfitt að skilja þær raddir
sem vildu á sínum tíma fá lagaheim-
ild til að innheimta skólagjöld. En þó
að hægt sé að skilja hvað það er sem
rekur fólk í þessa átt á ég erfitt með
að skilja að skólagjöld séu rétta
lausnin.
Af hverju vill fólk innan Háskóla
Íslands taka upp skólagjöld? Á und-
anförnum árum hefur landslag há-
skólamenntunar tekið róttækum
breytingum. Sprottið hafa upp nýir
skólar á háskólastigi sem reknir eru
af einkaaðilum. Þeir hafa hlotið
sama framlag til kennslu á hvern
nemanda og Háskóli Íslands. Hins
vegar hefur verið hægt að reka þá á
hagkvæmari hátt út frá markaðs-
sjónarmiðum þar sem þeim er boðið
upp á takmarkað námsframboð.
Þeir gegna ekki sama hlutverki og
Háskóli Íslands, það er að vera aka-
demía á breiðum grundvelli. Þeir
bjóða upp á háskólagráður í afmörk-
uðum fögum, yfirleitt innan við-
skipta- og tæknigreina. Að auki hafa
þessir skólar haft heimild til að inn-
heimta skólagjöld og nýtt sér hana.
Samkeppnisstaða Háskóla Ís-
lands hefur því eðlilega breyst af
þessum sökum.
Æ erfiðara verður að halda uppi
metnaðarfullri kennslu í ýmsum
greinum.
Það stafar einnig af því að Há-
skóla Íslands eru nú skammtaðir
peningar út frá reiknilíkani sem
miðast við tilteknar einingar. Þannig
er hagkvæmast að kenna „ódýrum“
nemendum í stórum einingum.
Óhagkvæmt er að kenna í fámenn-
um námskeiðum og því eru kennslu-
aðferðir akademíunnar, sem einkum
byggjast á umræðu og tilraunum,
þ.e. sjálfstæðri þekkingarleit hvers
einstaklings, orðnar óhagkvæmar.
Fjárskorturinn er þannig farinn
að hafa verulega hamlandi áhrif á
allt starf Háskóla Íslands. Kennarar
fara á eftirlaun en engir nýir koma í
staðinn. Þannig er til dæmis staðan í
íslenskuskor Háskóla Íslands, þar
sem kennurum hefur fækkað um
fjóra á nokkrum árum. Náms-
greinar eru lagðar niður, t.d. á að
leggja niður nám í rússnesku við HÍ.
Nemendur sem eiga að læra
kennslufræði fá nánast enga æfinga-
kennslu, hún er einfaldlega of dýr.
Þá er ónefnd sú staðreynd að Há-
skóli Íslands sér sjálfur um nýbygg-
ingar og viðhald á byggingum með
því að reka Happdrætti Háskóla Ís-
lands. Menn kunna að deila um sið-
ferði þess að akademía þjóðarinnar
þurfi að fjármagna kennsluhúsnæði
með þessum hætti en stjórnvöld
hafa lítinn vilja sýnt til að taka þátt í
þessum kostnaði.
Í stuttu máli sagt má segja að Há-
skóli Íslands hafi verið múlbundinn
undir núverandi ríkisstjórn. Þess
vegna er svo komið að háskólafólk
gefst upp og biður um skólagjöld.
En getur það verið rétta lausnin?
Staðreyndin er sú að með því að
leggja skólagjöld á nemendur Há-
skóla Íslands yrði grundvall-
arhugmynd íslensks menntakerfis
um jafnrétti til náms kollvarpað. Allt
hjal um að stúdentar gætu fengið
lán fyrir gjöldunum er fánýtt enda
myndu þau aðeins ýta undir skuld-
setningu ungs fólks sem er ærin fyr-
ir. Skólagjöld hefðu fælandi áhrif
fyrir hina efnaminni og straumur
ungs fólks til útlanda myndi vaxa.
Við megum ekki láta erfiðleika
villa okkur sýn. Eina raunverulega
lausnin á vandanum er að skipta um
stjórnarhætti í þessu landi. Við get-
um ekki fórnað slíku grundvallar-
gildi eins og jafnrétti til náms fyrir
skammtímahagsmuni.
Þegar Háskóli Íslands var stofn-
aður 1911 var það mikilvægt skref í
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar. Þá
skildu menn að það að mennta þjóð
sína var lykill að velgengni. Menn
byggðu það m.a. á hugmyndum Jóns
Sigurðssonar sem fannst að skólar
ættu að stuðla að „framför alls
landsins, allrar þjóðarinnar“. Hann
taldi einnig að við ættum „ekki að
skirrast við þeim kostnaðarauka,
sem kljúfandi væri, því engum pen-
íngum er varið heppilegar en þeim,
sem keypt er fyrir andleg og lík-
amleg framför sem mest að verða
má“. Enda hefur þessi stefna skilað
sér í miklum lífsgæðum hér á landi.
Á upphafsdögum HÍ var oft þröngt í
búi enda skólinn á hrakhólum lengst
af og enn eru ýmsar greinar Há-
skóla Íslands dreifðar um allan bæ.
En hingað til höfum við staðið stað-
fastan vörð um þá hugmynd að Há-
skóli Íslands sé þjóðskóli þar sem
allir geti stundað nám sem hafa
nægilega undirstöðu í menntun.
Því er mjög mikilvægt að Háskóli
Íslands verði ekki skammsýnni
markaðshyggju að bráð. Við eigum
ekki aðeins að hugsa um hvað sé
hagkvæmt heldur líka hvað sé gott.
Ef bestu kennsluaðferðirnar kosta
meira en hinar eiga stjórnvöld að
hafa manndóm til að líta upp úr fer-
köntuðum reiknilíkönum og sýna
sveigjanleika í starfi. Við getum ekki
látið Háskóla Íslands drabbast niður
og bent svo bara á eitthvert óskil-
greint reiknilíkan sem erki-
illmennið í málinu, eins og það sé
óumflýjanleg staðreynd sem menn-
irnir geti ekki haft nein áhrif á. Að
sama skapi gengur ekki að menn
yppti bara öxlum og bendi á að nem-
endur eigi að axla þennan bagga. Þá
myndum við skera okkur verulega
frá sambærilegum stofnunum á
Norðurlöndum og víða í Evrópu og
ýta undir atgervisflótta til erlendra
háskóla þar sem hægt er að fá skóla-
gjöld niðurfelld, myndarlega styrki
eða þar sem engin skólagjöld eru –
ekki bara lán fyrir öllu heila klabb-
inu. Þá fyrst væri „samkeppn-
isstaða“ Háskóla Íslands orðin
slæm.
Eru skólagjöld
óumflýjanleg?
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur
Höfundur er formaður ungra
vinstri grænna.
’ Við eigum ekki alltaf að-eins að hugsa um hvað sé
hagkvæmt heldur líka hvað sé
gott. Ef bestu kennsluaðferð-
irnar kosta meira en hinar
eiga stjórnvöld að hafa mann-
dóm til að líta upp úr ferkönt-
uðum reiknilíkönum og sýna
sveigjanleika í starfi. ‘
Það var athyglisvert að sækja síð-asta fund EFTA-þingmanna-nefndarinnar í Brussel fyrirnokkrum dögum. Meðal gesta á
fundinum var Gerard de Graaf, deild-
arstjóri á skrifstofu um málefni innri
markaðarins hjá framkvæmdastjórn ESB.
De Graaf er mjög háttsettur í stjórnkerfi
ESB og situr framkvæmdastjórnarfundi
ESB. Hans hlutverk var að ræða innri
markað sambandsins og það verður að
segjast að frásögn hans sem og þau gögn
sem lágu fyrir fundinum voru sláandi. Í
stuttu máli er vandi innri markaðar ESB
mikill og því fer víðs fjarri að sá árangur
hafi náðst sem að stefnt var að. Sem dæmi
má nefna að þjónustuviðskipti hafa minna
vægi á milli aðildarlanda ESB en fyrir 10
árum. Verslun við lönd utan sambandsins
eykst meira en verslun innan þess og sam-
ræming á verðlagi milli aðildarríkja hefur
meira og minna stöðvast.
Árið 2001 tók að meðaltali helmingi
lengri tíma að koma samræmdum reglum í
framkvæmd en árið 1995 eða nánar tiltekið
átta ár í stað fjögurra og hálfs. Skilaboð
De Graafs voru einföld - hann taldi að vilj-
inn væri ekki til staðar hjá aðildarlönd-
unum til að koma fram þeim breytingum
sem nauðsynlegar eru til að ná þeim mark-
miðum sem sett hafa verið. Þar af leiðandi
væri mjög erfitt að ná þeim háleitu mark-
miðum sem sett voru á Lissabon-fundinum
árið 2001. Þau gengu í stuttu máli út á að
efnahagskerfi ESB-landanna verði það
hagkvæmasta og skilvirkasta í heimi árið
2010.
Það er mjög brýnt fyrir lönd ESB að
innri markaðurinn gangi snurðulaust þar
sem efnahagsþróun hefur verið óhagstæð í
aðildarríkjunum síðastliðin ár. Þá er sam-
bandið að stækka um hvorki meira né
minna en 10 lönd á næstu árum og mikill
framtíðarvandi blasir við sambandinu.
Í ,,gömlu“ Evrópu hefur verið lítil fjölg-
un íbúa og það liggur fyrir að gríðarlegar
lífeyrisskuldbindingar munu leggjast á
þjóðirnar í nánustu framtíð ef ekkert verð-
ur að gert. Af þessum ástæðum eru
áhyggjur de Graaf og annarra forystu-
manna ESB skiljanlegar. Ef vandi ESB er
mikill með 15 lönd hvernig verður ástandið
með 25 lönd innan borðs sérstaklega þegar
haft er í huga að vinnan við stjórnarskrá
ESB hefur ekki skilað tilætluðum árangri?
Taldi t.d. hið virta tímarit The Economist
að stjórnarskráin eins og hún liggur fyrir
væri best geymd í ruslatunnu.
Hvaða áhrif hefur þessi staða á Íslend-
inga? Þetta eru engar gleðifréttir fyrir
okkur þar sem það skiptir máli að innri
markaðurinn sem við höfum aðgang að í
gegnum EES-samninginn verði sem skil-
virkastur í nútíð og framtíð. Við hljótum
því að vona að úr rætist. Það liggur hins
vegar fyrir að vandi ESB sem stofnunar
sem og ESB-landanna er mikill. Við getum
þakkað fyrir að við stöndum ekki frammi
fyrir sama vanda. Má þar nefna mikið at-
vinnuleysi, opinberar skuldir, ósveigjan-
legan vinnumarkað, litla atvinnuþátttöku
kvenna, gríðarlegan framtíðarvanda vegna
þess að þjóðirnar eru að eldast og ekki eru
til sjóðir til að ganga í. Það er því nauðsyn-
legt að hafa þetta í huga þegar Evrópu-
málin eru rædd. Ísland á án nokkurs vafa
möguleika á að verða í allra fremstu röð á
flestum sviðum. Við höfum náð gríð-
arlegum árangri á undanförnum áratug og
ef rétt er á málum haldið eigum við að geta
gert enn betur. Við eigum að nýta þá sér-
stöðu sem við höfum, okkur jafnt sem kom-
andi kynslóðum til framdráttar. Ein sér-
staðan er að við ráðum okkar málum sjálf
og þurfum ekki að taka þátt í sam-
runaþróun ESB. Það er mikill kostur.
ESB í vanda
Eftir Guðlaug Þór Þórðarson
Höfundur er alþingismaður.