Morgunblaðið - 17.11.2003, Qupperneq 18

18 MÁNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÆRIMEISTARINN
JÓN S. GUÐMUNDSSON
Jón S. Guðmundsson mennta-skólakennari hlaut í gær, áDegi íslenzkrar tungu, verð-
laun Jónasar Hallgrímssonar fyrir
störf sín í þágu íslenzks máls. Óhætt
mun að segja að fáir séu betur að
þeirri viðurkenningu komnir. Jón
Guðmundsson kenndi íslenzku við
Menntaskólann í Reykjavík í hálfa
öld, lengur en nokkur annar, þótt
hann segi frá því að Björn Guðfinns-
son hafi í upphafi knúið hann til að
taka starfið að sér.
Á 50 ára kennsluafmæli Jóns árið
1993 hafði hann kennt við skólann ríf-
lega þriðjung þess tíma sem þessi
gamla menntastofnun hafði starfað í
húsinu við Lækjargötu og oft kennt
þremur ættliðum úr sömu fjölskyldu.
Guðni Guðmundsson rektor komst
þannig að orði við það tækifæri að
Jón væri löngu orðinn þjóðsagnaper-
sóna. Í hálfa öld hefði hann verið einn
alverðmætasti starfsmaður Mennta-
skólans í Reykjavík. „Hann hefur
ekki aðeins verið afburðakennari
heldur ósínkur á tíma sinn til alls
konar starfa í þágu skólans,“ sagði
Guðni þá. „Hafi nokkur maður fórnað
sér fyrir starf sitt og stofnun er það
Jón Guðmundsson.“
Tómas Ingi Olrich menntamálaráð-
herra orðaði það svo við afhendingu
viðurkenningarinnar í Háskóla Ís-
lands í gær að þegar bezt léti væri
kennsla list, og það á við um íslenzku-
kennslu Jóns Guðmundssonar. Hann
hafði það fyrir sið, þegar hann gekk
inn í kennslustofuna og horfðist í
augu við bekk, sem ekki var alltaf
jafnvel vakandi, að opna glugga til að
veita inn fersku lofti og gera fólki
auðveldara fyrir að hugsa skýrt – og
svo hreif hann nemendur sína með
sér, ekki aðeins með yfirburðaþekk-
ingu sinni, heldur ekki síður með
brennandi áhuga á viðfangsefninu,
sem aldrei dvínaði. Hann hafði gam-
an af því þegar fólk var ósammála
honum eða vildi ræða álitamál, en
rökstuddi þá yfirleitt sína skoðun á
úrlausnarefninu þannig að það varð
nemendum hans ógleymanlegt og
þeir fylgdu henni síðan.
Þannig á það við um Jón, sem
menntamálaráðherra sagði, að þeir
sem móta málsmekk heilla kynslóða
af smekkvísi og með góðu fordæmi
hafa mikil áhrif, sem endast langt
umfram starfstíma kennarans, þótt
langur sé. Ótal gamlir nemendur
Menntaskólans í Reykjavík telja sig
eiga Jóni Guðmundssyni hvað mest
að þakka fyrir tök sín á íslenzku máli
og stíl.
Störf Jóns S. Guðmundssonar sýna
vel hversu mikilvægt hlutverk ís-
lenzkukennarans er við varðveizlu og
eflingu þeirra miklu verðmæta, sem
felast í íslenzkri tungu. Óhætt er að
taka undir með ráðgjafarnefnd
menntamálaráðherra, sem segir í
rökstuðningi sínum fyrir vali á verð-
launahafa: „Það er hverri þjóð ómet-
anlegt að eiga lærimeistara sem
stunda málrækt af slíkri alúð.“
VIÐSKIPTABANKAR OG
FJÁRFESTINGARBANKAR
Undanfarnar vikur hafa nokkrarumræður farið fram um kosti
þess og galla að reka starfsemi við-
skiptabanka og fjárfestingarbanka í
einu og sama fyrirtækinu eins og nú
er að ryðja sér til rúms hér á Íslandi.
Margeir Pétursson, stjórnarformað-
ur MP-fjárfestingarbanka, kom inn á
þessar umræður í ræðu sl. föstudag
er fyrirtæki hans fagnaði þeim tíma-
mótum að hafa fengið leyfi til að reka
fjárfestingarbanka og sagði m.a.:
„Það hefur m.a. verið rifjað upp, að
lagt var blátt bann við þessu árið 1933
í Bandaríkjunum. Hlutverk við-
skiptabanka er að taka við innlánum
frá viðskiptamönnum, ábyrgjast end-
urgreiðslu þeirra með vöxtum og
ávaxta þau með útlánum. Fjárfest-
ingarbankar eru hins vegar virkir á
verðbréfamarkaði, bæði fyrir eigin
reikning og hönd viðskiptavina og
taka samkvæmt eðli sínu talsvert
meiri áhættu en viðskiptabankar. Það
getur vissulega orkað nokkuð tvímæl-
is þegar bankar eru að fjárfesta í
áhættusömum hlutabréfum á verð-
bréfamarkaði fyrir innlánspeninga.
Held ég að þetta geti verið verst fyrir
þá sjálfa, því þeir geta misst hlutleys-
ið sem er svo mikilvægt í viðskipta-
bankastarfseminni. Eftir nokkur ár
tel ég að bankarnir muni sjá, að far-
sælast sé að stunda sín hefðbundnu
bankaviðskipti og lifa á sínum hefð-
bundna vaxtamun í rólegheitum en
leita til sérhæfðra fjárfestingarbanka
á borð við okkur um erfiðari mál.“
Um þetta eru vaxandi umræður í
viðskiptalífinu. Forystumenn ein-
stakra fyrirtækja spyrja, hvort þeim
sé óhætt að afhenda viðskiptabanka
sínum gögn og upplýsingar um áform
fyrirtækjanna í ljósi þess, að í sumum
tilvikum er bankinn hluthafi í félagi,
sem á í samkeppni við þá. Yfirlýsing-
um um kínamúra innan bankanna er
augljóslega tekið með vissum fyrir-
vara.
Athugasemdum af þessu tagi er
ekki vel tekið af forráðamönnum
stóru bankanna en þeir verða þó aug-
ljóslega að hlusta á raddir viðskipta-
vina. Ella er hætta á að þeir missi við-
skiptin.
Það er vissulega rétt að slakað hef-
ur verið á kröfum um aðskilnað þess-
arar starfsemi í Bandaríkjunum en
þau lög, sem Margeir Pétursson vís-
aði til, voru þó við lýði í tæplega sjö
áratugi og áreiðanlega ekki að
ástæðulausu.
Ekki er hægt að búast við skjótum
breytingum á þeirri þróun, sem orðið
hefur síðustu árin í þessum efnum, en
ólíklegt er að sú gagnrýni, sem nú er
uppi, dvíni. Líklegra er að sú skipan,
sem nú er að ryðja sér til rúms, verði
endurskoðuð í ljósi fenginnar
reynslu.
E
f ég ætti strák í skóla, myndi
ég hvetja til sérstaks jafn-
réttisátaks í skólum – hon-
um til handa,“ sagði kona
með mikla þekkingu á
skólamálum við mig fyrir nokkru. Þessi
orð hennar hafa oft komið upp í huga
minn síðan, enda er víða í rannsóknum og
greiningum á skólastarfi að finna alvar-
legar aðvaranir um stöðu stráka. Aðvar-
anir sem hafa verið þekktar í talsverðan
tíma, án þess þó að við þeim hafi verið
brugðist með viðunandi hætti. Mennta-
málaráðuneytið vakti t.d. sérstaka athygli
á þessu máli, í samvinnu við karlanefnd
Jafnréttisráðs, árið 1997 með ráðstefn-
unni „Strákar í skólum“ en hvorki sveit-
arfélög né skólarnir sjálfir hafa fylgt
þeirri umræðu nægilega eftir.
Séu skoðaðar tölur um stöðu kynjanna
í skólakerfinu er hins vegar alveg ljóst að
strákar geta ekki beðið mikið lengur eftir
því að skólastarfið taki meira mið af
þeirra þörfum.
Einkunnir stráka eru lægri
Strákar fá lægri einkunnir en stelpur.
Þetta sýna bæði niðurstöður samræmdra
prófa og niðurstöður rannsókna. Í tölum
sem Námsgagnastofnun hefur birt um
niðurstöður samræmdra prófa í 10. bekk
grunnskólans árið 2003, kemur þessi
kynjamunur vel í ljós. Í fjórum af sex
samræmdum prófum skila stelpurnar
hærri einkunnum, í einni námsgrein er
ekki merkjanlegur munur en í aðeins
einni grein fá strákarnir hærri með-
aleinkunn en stelpurnar. Þannig eru með-
altalseinkunnir stelpna mun hærri en
stráka í íslensku og dönsku, litlu hærri í
ensku og talsvert hærri í stærðfræði.
Ekki er kynjamunur á einkunnum í nátt-
úrufræði, en strákar fá aðeins hærra
meðaltal en stelpur í samfélagsfræði.
Svipaðar niðurstöður er hægt að lesa úr
samræmdum prófum í 4. og 7. bekk.
Stelpum gengur einfaldlega betur á próf-
um í grunnskólum en strákum.
Líðan stráka er verri
Strákum líður verr en stelpum í skól-
um. Í rannsókninni „Börnin í borginni“
sem gerð var árið 2002 um líðan reyk-
vískra grunnskólabarna kemur þetta
skýrt fram. Þannig segja helmingi fleiri
strákar en stelpur að þeim líði illa í skól-
anum, þótt sama rannsókn sýni að mun
fleiri stelpur en strákar segist ræða það
vandamál við foreldra sína. Fleiri strákar
en stelpur verða fyrir stríðni í skólum,
fleiri strákar hugleiða það að hætta í
skólanum og mun færri strákar en stelp-
ur segjast telja skólann sinn góðan eða
þykja vænt um hann. Tölur um skólasókn
ungs fólks staðfesta þetta einnig, þar sem
fram kemur að fleiri stelpur sækja skól-
ann reglulega en strákar. Að auki kemur
fram í nýrri starfsáætlun Fræðslu-
miðstöðvar
þeirra gru
til sálfræð
lega 30% s
þess að str
skólum.
Færri s
Strákar
stunda síðu
tölur um b
meirihluta
Hagstofan
stúdenta s
en þar v
Sama hlutf
þar sem st
nemenda e
athyglisve
hlutfall ky
við KHÍ á
tölum frá H
83% neme
Jafnrétt
Þær tölu
verið rakta
færa okku
Annars ve
að stelpur
Strákarnir redd
sér – eða hvað?
Eftir Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur ’ Eru strákarnir sem nú hefja grfullir tilhlökkunar, hugsanlega að
reynd að stúlkur hafa í aldanna rá
notið jafnréttis og þess vegna þyk
stakt hættumerki þótt þær taki v
þeim á einhverjum sviðum? ‘
Í
morgunútvarpi vikunnar á
Rás 1 hefur margt verið sagt
um utanríkisþjónustuna, sem
gefur tilefni til athugasemda.
Má þar nefna þá furðulegu
hugmynd, sem reyndar kom tvívegis
fram, að leggja niður sendiráðið í Osló
m.a. með þeirri röksemdafærslu, að
sendiherrar þar hafi ekki annað að
gera en að tala við kollega sína! Með
því að ég hafði á sínum tíma með hönd-
um starf sendiherra í Osló leyfist mér
vonandi að leggja orð í belg þó segja
mætti að þetta sé naumast svaravert.
Hvað svo sem kann að vera um aðrar
þjóðir er sannleikurinn sá, að við Nor-
eg eða með norskum stjórnvöldum
snertir hagsmunagæslan oft okkar
mestu hagsmunamál. Þjóðirnar hafa
sömu vandamál eða verkefni að því er
varðar Norður-Atlanshafið, bæði um
nýtingu auðæfa þess og á sviði varnar
og öryggismála á svæðinu. Það sama á
við um efnahagssamrunann í Evrópu
og er síðasta dæmi þess það mikla
átak, sem utanríkisráðherrar Íslands
og Noregs hafa nýlega áorkað til að
reyna að tryggja að fullgilding sam-
ingsins við ESB um stækkun EES-
svæðisins náist í tæka tíð.
Hvar koma þá utanríkisþjónustur
og hefðbundin sendiráðsstarfsemi að
lausn slíks vanda sem þessa og ráð-
herrar glíma við á lokasprettinum?
Vinnu- eða ákvarðanatökuferli á al-
þjóðasviðinu eru margslungin og eng-
ar formúlulausnir eru um það vægi
sem gefa megi hinum ýmsu þáttum.
En reynslan hefur kennt mér, að starf-
semi sendiráða og samband þeirra við
stjórnvöld og áhrifaaðila eru vissulega
þýðingarmikil og geta stutt bein tengsl
ráðherra, í sambandi við ákvarðanir í
alþjóðasamstarfi. Ég hafði lengi starf
við efnahagssamvinnuna í Evrópu,
sem færði okkur EES-samninginn,
sem samfara farsælli stefnu í efna-
hagsmálum er undirstaða mikillar
hagsældar Íslendinga. Þáttur Norð-
urlandasamstarfsins, ekki hvað síst
Norðmanna, í ákvörðunum Íslendinga
var vissulega afgerandi. Þetta á við um
þá þróun allar götur frá árinu 1969
þegar okkur gafst loks tækifæri að
gerast aðilar að EFTA. Og ekki má
gleyma því, að pólitískar ákvarðanir
hvíla einnig á vinnu embættismanna
en sá, sem þetta ritar, stendur í þeim
efnum í mikilli þakkarskuld vegna
samvinnu og vináttu við norræna koll-
ega. Við höfum færst áfram í Evrópu-
málunum með hinum Norðurlönd-
unum og svo mun vafalaust enn verða.
Sendiráð Norðurlandanna eru hlekkur
í keðju, sem verður að vera traust. Sú
er skoðun bræðraþjóða okkar á sendi-
ráðsrekstri þeirra á öðrum Norð-
urlöndum.
En heimurinn nær lengra. Það kem-
ur fólki á óvart hversu víðtæk og stór
er í sniðum sendiráðsstarfsemi ann-
arra þjóða. Sendiráðin í Washington,
nær 200 talsins, má taka sem dæmi.
Önnur Norðurlönd hafa 30 til 40
manna starfslið í sendiráðum sínum en
falla þó alveg í skuggann af þeim
þýsku, frönsku og bresku með 300
manns, ef rétt er munað, en það er þó
hvergi nærri því kanadíska með yfir
500 manna starfslið í mína tíð þar
vestra. En það er einfaldlega svo að á
þessum tímum alþjóðavæðingarinnar
að tvíhliða samskipti eru af ýmsum
ástæðum talin þýðingarmikil. Í þeim
efnum vorum við á eftir í eigin hags-
munagæslu þegar Halldór Ásgríms-
son varð utanríkisráðherra fyrir hart-
nær áratug. Ég hafði þá verið í
utanríkisþjónustunni í ein þrjátíu ár en
á þeim tíma öllum hafði verið opnað
aðeins sendiráðið í Kína og svo send-
iskrifstofur við alþjóðastofnanir eftir
brýnustu þörf. Ég varð t.d. fyrsti
fastafulltrúinn í EFTA árið 1970 en
næstu fjögur árin var ég eini diplomat-
iski starfsmaður okkar
einnig GATT og sitthv
könnu. Úr þessu hefur
síðustu ár þannig að þe
varð miklu skilvirkari.
mikið fagnaðarefni að
væntanlega eitthvað af
nú góð, almenn þekkin
að gera alþjóðaviðskip
m.a. umræða um hvað
tímann um slíkt viðskip
búnaðarsviðinu.
Þó okkar ágæti utan
hafi með breytingum o
anríkisþjónustunnar b
löngum var vanrækt er
ur en svo lokið. Fleiri s
koma til og sinna verðu
svifum, vonandi einnig
tímabærrar setu í Öry
fimm ár. Sendiráðin þu
búin hvað húsakynni s
þau komi að notum fyr
sölustarfsemi í samvin
stofnun sem er Útflutn
og samtök ferðaiðnaða
samkomulag um sams
ráðs við utanríkisráðun
góðu. Það er athyglisv
hefur verið í ferðaman
frá ýmsum Evrópulön
rétt að sveigja starfsem
hagsmunaaðila í rétta
un. Sendiráð eru að sjá
in til hlutverks í útrás f
með góðum tengslum f
ismanna, og þá þurfa a
að sýna árvekni um fru
liggur fyrir að mörg he
landsins, sem hlut eiga
liðsinni utanríkisráðun
lendum vettvangi hafi
sem snerta veigamikla
hefur verið fagnað af þ
gerðar hafa verið brey
að því að utanríkisþjón
betur þjónað viðskipta
Utanríkisþjónustan
í morgunútvarpi
Eftir Einar Benediktsson
Höfundur er fv. sendih