Morgunblaðið - 24.11.2003, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2003 21
G
ríðarleg umskipti hafa
orðið á íslenskum fjár-
málamarkaði á síðustu tíu
árum, eða frá því að EES-
samningurinn tók gildi 1.
janúar 1994. Innleiðing hans hefur
leitt til þess að allt starfsumhverfi
fjármálamarkaðarins, hvað lög og
reglur varðar, er það sama og hjá
nágrannalöndum okkar í Evrópu.
Jafnframt er EES-ríkjum gert skylt
að tryggja að engar aðgang-
stakmarkanir séu fyrir því að fjár-
málafyrirtæki í einu ríki setji niður
starfsstöð í öðru ríki innan svæðsins
eða veiti þar þjónustu yfir landa-
mæri án beinnar starfsstöðvar.
Þrátt fyrir að enn hafi enginn er-
lendur banki kosið að opna útibú á
Íslandi eiga íslensk fjármálafyr-
irtæki þegar í mikilli samkeppni við
lánastofnanir í öðrum ríkjum um
viðskipti, sérstaklega hvað varðar
fyrirtækjaþjónustu. Jafnljóst er að
ef afkoma í bankarekstri væri mun
betri hér á landi en annars staðar
myndu erlendir bankar, sem sífellt
eru að leita nýrra markaða, vera
fljótir að setja sig hér niður. Sam-
keppnislegt aðhald frá útlöndum er
því virkt. Horft í hina áttina er fagn-
aðarefni að sjá hvernig íslensk fjár-
málafyrirtæki hafa nýtt þau tæki-
færi sem EES-samningurinn
skapaði með öflugri sókn inn á hinn
evrópska fjármálamarkað.
Í gagnrýni sinni á afkomu bank-
anna á þessu ári hafa margir orðið
til að halda því fram að bæði vaxta-
munur og þjónustugjöld hér á landi
séu mun hærri en í öðrum löndum. Í
grein undirritaðs, sem birtist í
Morgunblaðinu 20. nóvember sl.,
kemur fram að þær staðhæfingar
séu ekki réttar og er þar meðal ann-
ars vísað til samanburðar við Nor-
eg. Því verður ekki á móti mælt að
hið víðfeðma útibúanet á landinu
hlýtur að leiða til hærri rekstr-
arkostnaðar en bankar annarra
ríkja búa við. Tilraunir til að auka
hagkvæmni með fækkun útibúa á
landsbyggðinni á síðustu árum eða
áratugum hafa ávallt vakið hörð við-
brögð bæði stjórnmálamanna og
viðkomandi bæjarfélaga og jafnan
verið horfið frá þeim áformum. Þá
eru húsnæðislánin enn nánast alfar-
ið í höndum ríkisins. En þrátt fyrir
þetta hafa íslenskir bankar náð
miklum árangri í bæði lækkun
vaxtamunar og aukinni skilvirkni í
starfseminni.
Mikil umræða hefur verið síðustu
daga og vikur um beina þátttöku
hérlendra banka í fyrirtækjum
landsins. Lög um fjármálafyrirtæki,
nr. 161/2002, gera ráð fyrir að við-
skiptabankar og sparisjóðir geti
fengið starfsleyfi m.a. til viðskipta
með verðbréf fyrir eigin reikning.
Upphaflega kom þetta ákvæði inn í
lög um viðskiptabanka og sparisjóði,
nr. 43/1993, á grundvelli banka-
tilskipunar EB. Heimildir viðskipta-
banka og sparisjóða til að taka þátt í
atvinnulífinu með beinum hætti er
síðan að finna í tveimur ákvæðum
laga nr. 161/2002, þ.e. annars vegar
ákvæði 21. gr. um að bönkum og
sparisjóðum sé heimilt að eiga eign-
arhlut í fyrirtæki í annarri atvinnu-
starfsemi ef Fjármálaeftirlitið telur
þá starfsemi samrýmast starfsemi
þeirra. Eftirlitið hefur heimild til að
krefjast þess að slík hliðarstarfsemi
sé stunduð í sérstöku félagi, ef því
þykir ástæða til. Hins vegar er
heimild í 22. gr. laganna fyrir við-
skiptabanka og sparisjóði til að
stunda óskylda starfsemi, enda sé
það tímabundið og í þeim tilgangi að
ljúka viðskiptum eða yfirtöku eigna
eða til að endurskipuleggja starf-
semi viðskiptaaðila. Tilkynna þarf
Fjármálaeftirlitinu um slíka starf-
semi. Af þessu má sjá að fjárfest-
ingabankastarfsemi banka og spari-
sjóða er markaður mjög þröngur
rammi í löggjöfinni.
Fjárfestingabankastarfsemi sem
slík stuðlar að aukinni verðmæta-
sköpun í atvinnulífinu þar sem hún
gerir fyrirtækjunum kleift að sækja
sér fjármagn sem ekki ber vexti, í
formi hlutafjár til skemmri tíma.
Þannig hefði stór hluti af vel heppn-
aðri útrás íslenskra fyrirtækja í
heilbrigðis-, matvæla- og smásölu-
geira aldrei orðið nema þau hefðu
átt kost á að sækja sér tímabundið
hlutafé til hérlendra fjármálafyr-
irtækja. Rökin fyrir því að heimila
bönkum að stunda samhliða við-
skiptabanka- og fjárfestingabanka-
starfsemi eru fyrst og fremst þau að
til að geta tekið þátt í stórum fjár-
festingaverkefnum þarf mikið eigið
fé, sem stærri bankar hafa almennt
yfir að ráða, og að með því er fyr-
irtækjunum gert kleift að sækja alla
sína fjármálaþjónustu til sama aðila.
Ljóst er að stjórnvöld bæði í Evr-
ópu og Bandaríkjunum hafa talið
mikilvægt fyrir samkeppnishæfni
atvinnulífsins að heimila sam-
tvinnun þessara þátta, en þó með
ströngum skilyrðum um aðskilnað
starfssviða.
Eðlilegt er að bent sé á að fara
beri gætilega í samspili viðskipta-
banka- og fjárfestingabanka-
starfsemi. Ljóst er að þessi starfs-
svið eru eðlisólík og því gæti
skapast hætta á hagsmuna-
árekstrum ef hægt væri að stunda
hvort tveggja óheft innan sama fyr-
irtækis. Einmitt af þeim sökum
kveða lög nr. 161/2002 og reglur
Fjármálaeftirlitsins skýrlega á um
aðskilnað þessara starfssviða hjá
bönkum og sparisjóðum. Fjármála-
eftirlitið hefur nýverið kynnt drög
að leiðbeinandi tilmælum varðandi
þátttöku banka og sparisjóða í öðr-
um atvinnurekstri. Þar er gert ráð
fyrir nánari reglum um upplýs-
ingaskyldu fjármálafyrirtækis áður
en farið er í slíka starfsemi, m.a. um
að gera skuli betur en hingað til
grein fyrir eðli og umfangi fjárfest-
ingarinnar og að tilgreint verði
frekar en verið hefur hversu lengi
er ætlunin að eiga hlut í fyrirtæk-
inu. Drögin eru nú til umsagnar hjá
hagsmunaaðilum, en ætla verður að
endanleg tilmæli muni stuðla að
betri sátt um þessi mál.
Mikilvægt er fyrir áframhaldandi
framþróun íslensks fjármálamark-
aðar að láta ekki stundarkapp út af
einstökum málum sem staðið hefur
styr um verða til þess að stigið verði
mörg ár aftur í tímann og fjármála-
starfsemi á Íslandi sniðinn þrengri
stakkur en fjármálastarfsemi í ná-
grannalöndunum. Slíkt mundi ekki
aðeins leiða til skaða fyrir allt at-
vinnu- og efnahagslíf landsins, held-
ur er líklegt að hérlend fjármálafyr-
irtæki færðu þá rekstur sinn til
annarra Evrópuríkja, þar sem
starfsskilyrði væru betri. Viðskipta-
bankaþjónustu við hérlenda við-
skiptamenn mætti sinna gegnum
útibú hér á landi. Það er örugglega
ekki vilji neins þeirra sem hafa með
höndum mótun starfsumhverfis ís-
lensks atvinnulífs að horfa upp á
slíka þróun mála.
Aðkoma
bankanna að
atvinnulífinu
Eftir Guðjón Rúnarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri Sam-
taka banka og verðbréfafyrirtækja.
’ … ef afkoma íbankarekstri væri
mun betri hér á landi
en annars staðar
myndu erlendir bank-
ar, sem sífellt eru að
leita nýrra markaða,
vera fljótir að setja
sig hér niður. ‘
heimilislausa eða öryrkja. Nú á dögum veit flest ungt
fólk að það sem gerist annars staðar í heiminum skipt-
ir máli hér á landi — það á við um kaup og kjör, valda-
íhlutanir og síðast en ekki síst umhverfismál. Regn-
skógar eru ruddir til að skapa beitarland fyrir
nautgripi og loftslagsbreytingar skipta máli fyrir alla
jarðarbúa. Sumir loka augunum, aðrir segja „það
skiptir engu máli hvað ég geri“ en ungt fólk veit að það
fylgir því að hugsa hnattrænt að starfa á heimavelli.
Þetta er máski það sem nýja vinstrið snýst um. Sam-
hygð með heiminum öllum og trú á því að við getum
breytt heiminum með því að leggja hvert og eitt okkar
litla framlag af mörkum. Við erum líka frjáls undan því
að burðast með gamlar syndir á bakinu. Við höfum
tækifæri til að horfa fram á við. Við höfum öll hundrað
sinnum heyrt þá ræðu að þetta unga fólk sé haldið
bjánabjartsýni af verstu sort og hún eigi nú eftir að
eldast af þeim. Við vitum líka að pólitískt starf getur
virst gagnslaust og yfirborðskennt og margir hafa litla
trú á stjórnmálamönnum. En við trúum því líka að
„þróunin“ sé ekki sjálfstætt afl sem ekki sé hægt að
hafa áhrif á. Við trúum því að með því að bjarga þó
ekki sé nema smáskika af heiminum er hægt að bjarga
honum öllum — ef fleiri hugsa eins. Þess vegna viljum
við breyta orðræðunni og skapa nýjan grundvöll fyrir
vinstrisinnaða og græna umræðu. Og þess vegna erum
við bjartsýn á framtíð róttækrar vinstristefnu og um-
hverfisverndar.
Austur-Evrópa leysist upp í nýfengnu frelsi, tíma þar
sem munurinn á Vesturlöndum og þriðja heiminum
verður meiri og meiri, tíma þar sem Bandaríkjamenn
verða eina risaveldi heimsins, tíma þar sem aðskiln-
aðarstefnan í Suður-Afríku var leyst á friðsamlegan
hátt, tíma þar sem síendurteknar hernaðaríhlutanir
Bandaríkjamanna og fylgisveina þeirra í málefni ann-
arra ríkja skiluðu engu fyrir heimsfriðinn og lífsgæði
fólks almennt. Nú eru nýir tímar. Þó að heimurinn sé
orðinn þorp eru fjarlægðirnar samt óendanlega mikl-
ar. Við göngum í fötum framleiddum í Indónesíu og
segjum: „Það er nú meira hvað heimurinn er orðinn lít-
ill.“ Við hugsum ekki í leiðinni um lífskjör þeirra sem
framleiddu fötin og hvað þau eru fjarri þeim kjörum
sem við þekkjum. Munur á ríkum og fátækum eykst,
hvort sem horft er til heimsins alls eða landsins okkar.
Hér á landi er að verða til auðkýfingastétt sem hefur
hagnast á viðskiptum með gamlar eignir allra lands-
manna og ráðherrar segjast vera hneykslaðir — eins
og þeir beri enga ábyrgð á öllu saman. Á sama tíma er
úrræðaleysið yfirþyrmandi í málefnum þeirra sem
minna mega sín, hvort sem um er að ræða geðfatlaða,
t í að
ni — þó
mjög
ga að
verk-
nn er oft
ð til
9. öld, og
tti sem
tt talist
ú er kom-
a fer
merki-
um
æng
em fer
átt að
di í hópi
ag sem
til batn-
num
r sem nú
r mótað
Ég ólst
íu og allt
ðrætt
ins og
m tímum
tíma
r sem
Höfundur er varaformaður
Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs.
’ Á vinstrivæng stjórnmálannabýr pólitískur sprengikraftur sem
fer vaxandi eftir því sem þjóðfé-
lagið færist meir í átt að mark-
aðs- og peningahyggju. ‘
Kaupréttarsamningar á undanhaldi erlendis
Síðustu dagar hafa verið afskaplega lærdómsríkir.
Þeir gefa okkur tilefni til þess að rifja upp að
kaupréttarsamningar af því tagi sem við fengum
nasasjón af fyrir helgina eru nú gagnrýndir harðlega
víða um heim. Nefna má að tölvurisinn Microsoft
ákvað frá með september sl. að hætta að umbuna
starfsmönnum sínum með kauprétti í hlutabréfum.
Sjálfur Warren Buffett, fjárfestirinn heimsþekkti,
hefur sagt að kaupréttur af þessum toga sé ein helsta
ástæða hneykslismálanna sem riðið hafa yfir banda-
rískt fjármálalíf og allir þekkja. Hann hefur því hvatt
hluthafanna til þess að rísa upp gegn ósköpunum. Hið
virta breska blað Financial Times segir enda svona
samninga vera á undanhaldi. Og loks má minna á að
norski dómsmálaráðherrann vill láta breyta lög-
gjöfinni þar í landi þannig að hluthafarnir, en ekki
bara stjórn fyrirtækja, taki ákvörðun um laun
stjórnenda, nokkuð sem nú hefur komið til tals hér á
landi.
Hvað segja 36 þúsund hluthafar?
Það eru einmitt hluthafarnir sem geta veitt aðhald.
Hluthafar í íslenskum bönkum eru mýmargir.
Samkvæmt upplýsingum frá Kauphöll Íslands nú fyrir
helgi var 10.971 hluhafi í Íslandsbanka, 13.586 í
Landsbankanum og hvorki meira né minna en 29.810 í
Kaupþingi Búnaðarbanka, auk sex þúsunda í Svíþjóð.
Vald þeirra er mikið og þeir geta vitaskuld nýtt sér
það, en vonandi kalla menn það ekki einelti, þegar ég
hér í lokin hvet til þess að því sé beitt, til þess að koma
í veg fyrir ákvarðanir af því tagi, sem ögrað hafa þjóð-
inni undanfarin dægur.
þess beitir hann þeim tækjum sem menn hafa í frjálsu
samfélagi og á markaðnum, hefur uppi gagnrýni og
hættir viðskiptum.
Athyglisvert er að einn talsmanna Samfylking-
arinnar í þessum málum telur slíkt óeðlilegt. Taldi
greinilega að forsætisráðherra hefði átt að sitja þegj-
andi hjá. Þetta viðhorf þarf í sjálfu sér ekki að koma á
óvart. Við munum að Samfylkingin undirstrikaði sér-
stöðu sína í kosningabaráttu með því að gerast sér-
stakur verndarengill nokkurra nafngreindra og valda-
mikilla aðila í íslensku viðskiptalífi. Þar á meðal
Kaupþings Búnaðarbanka og athafnamannsins Jóns
Ólafssonar. Þessi viðbrögð nú eru í rökréttu samhengi
við fyrri yfirlýsingar.
Lífeyrissjóður tapar 100
milljónum á einum degi
Það voru hinir óskiljanlegu samningar forsvars-
mannanna tveggja sem sköðuðu Kaupþing Bún-
aðarbanka. Ekki gagnrýnin sem þeir fengu. Hún var
bæði makleg, eðlileg og mjög verðskulduð. Þessi gern-
ingur herramannanna tveggja lækkaði verð bankans
um 3 prósent á einum degi. Það þýðir til dæmis að
stórir hluthafar á borð við Lífeyrissjóð versl-
unarmanna og tryggingafyrirtækið VÍS sköðuðust um
100 milljónir króna á einum degi. Furðulegt er ef for-
svarsmenn þessara aðila telji sig ekki eiga sitthvað
vantalað við þá sem þessu ollu; ábyrgðarmenn ákvörð-
unarinnar um kaupréttarsamningana.
rði til
r mönn-
-
frá Fjár-
arisjóðir,
s að
og aðrir
a. Þeir
pta við
sem við
Kaup-
gnrýni,
Atburð-
m hvað
ekki
það
ka
dinu,
hlut-
lagi eiga
ika og
r geta
eta selt
m orð-
með tækj-
sem þeir
u máli er
enn tala
gðast
eitur
ur vita-
a. Til
tók til sinna ráða
Höfundur er formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
Morgunblaðið/Ásdís
’ Stjórnendur bankans voruþannig hirtir með tækjum hins
frjálsa markaðar og það er undan
því sem þeir eru að barma sér. ‘