Morgunblaðið - 24.11.2003, Blaðsíða 29

HESTAR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2003 29
A
lmennt eru menn sam-
mála um að það að hest-
ur grípi fram á sig á tölti
eða skeiði sé afar slæmt.
Ágrip veldur því að
hrossi getur fatast taktur og jafnvelið
stokkið upp á skeiðspretti. Þegar um
keppni er að ræða er slíkt að sjálf-
sögðu mjög slæmt, einkunnir lækka
mikið og þar með hraði og fegurð og
glæsileiki hrossins bíður hnekki. En
það er önnur hlið á málinu sem oft
hefur gleymst í umræðunni og án efa
sú mikilvægasta, hrossið hlýtur skaða
oftar en ekki á viðkvæmum stað.
Veldur það skepnunni kvöl og sárs-
auka á því augnabliki sem óhappið á
sér stað og ekki síður næstu daga á
eftir. Þá er hætt við að slæm og ítrek-
uð ágrip valdi kvíða hjá hestunum
sem kemur meðal annars fram í því
að þau eru ekki tilbúin að beita sér af
fullum afköstum á skeiði eða tölti.
Uppræting ágripa má því telja fyrst
og fremst dýraverndarmálefni.
Lengi vel hafa ágripatilfelli verið
talin einskær óheppni og lítið við því
að gera. Á áttunda áratugnum lærðu
menn að hægt var að bregðast við
ágripum með bættri járningu og í
framhaldi farið að gefa ýmsum fóta-
skekkjum gaum sem ágripavaldi.
Með tíð og tíma hafa hestamenn aflað
sér vitneskju og þekkingu um þætti
er geta valdið eða aukið hættuna á
ágripum. Nú er svo komið að hesta-
menn eru farnir að beina augum sín-
um alvarlega að þessum hvimleiða
fylgifiski og velta vöngum um hvernig
megi uppræta hann. Segja má að sú
umræða hafi hafist með formlegum
hætti á ráðstefnunni „Hrossarækt
2003“ fyrir rúmri viku. Þar fluttu er-
indi Ágúst Sigurðsson hrossarækt-
arráðunautur, Sigurður Torfi Sig-
urðsson járningamaður og
kynbótaknapi ársins, Þórður Þor-
geirsson.
Hinar þekktu ástæður ágripa eru
margar og ef byrjað er á hestinum
sjálfum þá er talið nokkuð víst að
ýmsar fótaskekkjur eigi þar stóran
hlut að máli. Þar er fyrst til að taka
þegar hestar eru innskeifir að aftan,
afturhófar sem slitna meira að ut-
anverðu og þá þykir líklegt að ná-
gengni bæði framan og aftan geti
stuðlað að ágripum.
Lengi vel beindust sjónir manna
fyrst og fremst að fótaskekkjum og
járningum sem orsakavaldi og lausn-
um en með tíð og tíma hefur mönnum
orðið ljóst að fleiri þættir koma þar
við sögu. Er þar til að nefna líkams-
stilling hestsins í reið, þegar hraði er
aukinn og framgrip hestsins. Má
nefna þar sérstaklega stillingu baks
þar sem fatt bak sé líkleg ávísun á
ágrip. Á síðustu árum hafa menn í
auknum mæli þjálfað upp stinnleika
baksins, meðal annars með aukinni
söfnun og er ekki að efa að slíkt dragi
úr tíðni ágripa.
Þá hafa augu manna einnig beinst
að almennri líkamsþjálfun hrossanna
því ekki er um það deilt að of lítið
þjálfuðum hrossum hættir mun frek-
ar til að grípa á sig en þeim sem eru
orðin vel stinn og sterk.
Lausnanna víða að leita
Sigurbjörn Bárðarson sem hefur
sjálfsagt öðrum meiri reynslu í að
fást við þennan kvilla, telur að upp-
hitun sé einnig afar mikilvægur þátt-
ur í þessum efnum. Nefnir hann sem
dæmi nokkra kunna hesta. Oddur frá
Blönduósi hefur verið einn frægasti
ágripahestur síðari tíma og segir Sig-
urbjörn að nú sé búið að finna lausn-
ina á hans vanda og hann hafi einmitt
legið í upphituninni og örlítið breyttri
stillingu á baki. Oddur hefur alla tíð
verið afar sterkur á hægu tölti en
gengi hans í keppni hverju sinni að
öllu jöfnu ráðist af því hvernig gengið
hafi í hraðabreytingum og yf-
irferðatölti sem hefur verið hans
veikasta hlið. Þegar verst hefur látið
hefur hann verið að narta í sig á báð-
um þessum þáttum töltkeppninnar
án þess þó að blóðga sig, rifið af sér
hlífar og jafnvel skeifu þegar verst
hefur látið. En nú er lausnin sem sagt
fundin í nákvæmari upphitun þar sem
beitt er meðal annars ýmsum liðkandi
æfingum og áhersla lögð á að stinna
bakið vel áður en farið er inn á völl-
inn. Búið er að reyna margt til að
uppræta ágripatilhneigingu hans
með allskonar járningaðferðum en
ekkert gaf árangur.
Annan hest nefnir Sigurbjörn sem
er Fannar frá Reykjavík, einn
fremsti vekringur landsins á sinni tíð.
Hann var alltaf að snerta sig örlítið á
skeiðsprettunum án þess þó að skaða
sig. Var það nóg til að hamla því að
hann skilaði fullum afköstum á
sprettinum. Reyndar voru allar út-
gáfur af járningum og jafnvæg-
isstillum sem hugsast gat en allt kom
fyrir ekki. Eitt sinn á Vind-
heimamelum ber svo við að Sig-
urbjörn er byrjaður að hita klárinn
upp en af einhverjum ástæðum er
sprettinum frestað um 20 mínútur og
ákveður Sigurbjörn því að halda
áfram að hita Fannar upp en hægir á
hraðanum til þess að eyða ekki orku í
óþarfa. Fer hann ósjálfrátt að sveigja
klárinn á ýmsa lund og framkvæma
ýmsar liðkandi æfingar. Síðan þegar í
sprettinn kemur fer svo að klárinn
kemur ekki nálægt sér og fór Sig-
urbjörn því að beina athyglinni að
upphituninni. Í framhaldinu kom það
glöggt í ljós að Fannar þurfti lengri
upphitun með liðkandi æfingum til að
ná því jafnvægi sem nauðsynlegt var
til að skeiða í því jafnvægi að hann
væri ekki að grípa á sig. Þá nefnir
hann einnig til sögunnar Adam frá
Hólum sem var afar svæsinn ágripa-
hestur og búið að reyna margt í járn-
ingum til að uppræta ágripin. Lausn-
in hjá honum reyndist liggja í frekar
afbrigðilegri tálgun á afturhófum.
Var hann hafður hár að innan en hæll
að utanverðu tálgaður nokkuð niður
og ytri hliðin frá tá að hæl og með því
lengd allnokkuð. Skeifan var síðan
látin standa nokkuð út fyrir að utan
verðu. Með þessum ráðum tryggði
Sigurbjörn sér og Adam Evr-
ópumeistaratitil í skeiði og sam-
anlögðu á Evrópumeistaramótinu í
Larvik í Noregi 1981. Annað sem
nefnt hefur verið í umræðunni sem
ein af mörgum orsökum er sú stað-
reynd að hross á Íslandi eru að stytt-
ast jafnframt því sem fætur eru að
lengjast. Það hefur vissulega verið
eitt af markmiðunum í ræktun ís-
lenska hestsins að hækka fætur hans
en hið sama verður ekki sagt um
styttingu bolsins. Segja má að svo
óheppilega hafi viljað til að margir af
vinsælustu stóðhestum landsins síð-
ustu árin hafa verið drjúgir í að skila
stuttvöxnum hrossum og þykir ekki
gott þegar þetta tvennt fer saman.
Óhóf í hófsöfnun
Ytri aðstæður þykja einnig skipta
verulegu máli og er þar fyrst að nefna
vellina þar sem hrossum er att saman
til keppni og sýninga. Miklu skiptir
að vellir séu vel þéttir í sér og sléttir
og ekkert í umhverfinu sem trufli ein-
beitingu hrossanna og jafnvel knap-
ans. Kunnur kynbótadómari sagðist
til dæmis hafa veitt því eftirtekt að
staðsetning brautar þar sem kyn-
bótahross eru dæmd fast við hring-
velli gefi slæma raun og greinilegt að
þar sem beygju hringvallar koma inn
í beinu brautina trufli hrossin mjög
þótt afgirtar séu. Heppilegra sé því
að að hafa beinu brautirnar þar sem
kynbótahross eru dæmd stakstæðar.
Þá er vert að huga aðeins að fóta-
búnaði hrossa í keppni því þótt í gildi
séu góðar reglur er greinilegt að þær
virðast ekki koma í veg fyrir óhóflega
hófsöfnun sem viðgengst í ríkum
mæli meðal forráðamanna keppn-
ishrossa. Meira að segja á meðal kyn-
bótahrossa þar sem reglur eru mun
strangari má sjá mörg dæmi þar sem
hófsöfnun er komin út fyrir allt vel-
sæmi. Í reglum um kynbótasýningar
er hámark í leyfilegri lengd hófa sem
virðist ekki nægjanlegt því víða hefur
mátt sjá afskræmda fótstöðu sem er
bein afleiðing hófsöfnunar. Ekki er að
efa að þetta „rugl“ sem viðgengst
eykur mjög hættu á ágripum auk
þess sem langir hófar auka mjög álag
á sinar og liðamót. Því meira verður
svo álagið eftir því sem hraðinn verð-
ur meiri. Undir þetta taka margir
reyndir kynbótadómarar.
Ábyrgðin endar hjá knapanum
Þórður Þorgeirsson sagði í erindi
sínu á „Hrossarækt 2003“ að það
væri fyrst og síðast knapinn sem bæri
ábyrgð á því þegar hross gripu á sig í
sýningum. Sjálfsagt geta flestir tekið
undir það en vissulega þarf að skoða
hlutina í víðara samhengi því það er
margt sem þrýstir á knapana eins og
reyndar Þórður kom inn á í erindi
sínu. Nefndi hann þar bæði mótsgesti
sem ávallt vilja sjá góð hross gera
mikla hluti eins og skeiða og tölta
hratt, lyfta framfótum vel og taka þá
vel fram og spyrna vel í. Eigendur
hrossa ef ekki er um sjálfan knapann
að ræða gera oftar en ekki miklar
kröfur. Það má eðlilegt teljast að eig-
endur kynbótahossa í fremstu röð
vilji veg þeirra sem mestan og hæð-
irnar sem þau komast í á einkunna-
skalanum sem hæstar. Þarna eins og
víða annars staðar eru miklir fjár-
munir oft í húfi. Eins og í umræðunni
um það líkamlega álag sem lagt hefur
verið á keppnishross síðustu ár hlýt-
ur niðurstaðan í þessari umræðu allt-
af að verða sú að á endanum er það
knapinn sem situr efst á pýramíd-
anum og ber alla ábyrgðina þegar illa
fer. Hann á að vita hvar takmörk
hestsins liggja og halda sig innan
þeirra í harðri keppni. Engu máli
skiptir þótt eigandinn eða spennu-
þyrstir áhorfendur skipi eða hvetji til
annars. Knapinn á alltaf þann kost í
stöðunni að víkja sér undan ef hann
telur að til of mikils sé ætlast.
Á síðasta landsmóti á Vind-
heimamelum vakti það athygli ljós-
myndara sem mynduðu kynbóta-
hross á yfirlitssýningu hversu
margar skeifur fuku undan hross-
unum og þurfti starfsmaður mótsins
að fara ófáar ferðir til að tína skeifur
af vellinum sem oftar en ekki voru
fleiri en ein í hverri ferð. Auðvitað er
þetta ekki eins og menn vilja hafa það
og því er þessi mjög svo þarfa um-
ræða komin í gang sem ber að fagna.
Ljóst er að eftir umræðuna á
„Hrossarækt 2003“ verður nú lagt til
atlögu við ágripin enda leiðinda blett-
ur á annars glæsilegri framgöngu ís-
lenska hestsins.
Til atlögu
við ágripin
Ágrip hafa verið slæmur fylgifiskur aukinna
krafna um mikil afköst og fótafimi íslenska
gæðingsins. Lengi vel var það talið einstök
óheppni ef hestur greip fram á sig og fataðist
sprettur en nú virðist orðin breyting þar á.
Valdimar Kristinsson tók saman ýmsa þætti
sem taldir eru orsök ágripa.
Morgunblaðið/Vakri
Hrossin geta gripið á sig allt frá hóf upp að hné eins og hér má sjá á þessari
gripamiklu hryssu sem Logi Laxdal sýnir af mikilli snilld.
Hans Georg Gundlach á hinum vel uppbyggða Skolla en þeir voru sig-
ursælir á níunda áratugnum og aldrei þurftu þeir að glíma við ágripagrýl-
una þótt hér sé vinstri fótur á hættuslóðum.
Sigurbjörn Bárðarson hefur langa reynslu af að fást við ágrip. Hér tekur
hann öldunginn Snarfara frá Kjalarlandi til kostanna með góðar legghlífar
sem ekki koma í veg fyrir ágrip en varna stórum skaða.
hóf og öfugt. Heyrist þá hvellt klikk-hljóð þegar skeifa
afturhófs slæst í skeifu framhófar. Samsláttur veldur
ekki skaða á framfæti hestsins en hins vegar þykir þetta
afar hvimleiður galli. Samsláttur á sér einungis stað á
brokki.
Strokur
Þegar hestar slá með framfæti í framfót þegar annar
fóturinn flytur sig fram í framgripi er þetta gjarnan
kallað að hesturinn strjúki sig og getur það gerst bæði á
fram- og afturfótum. Hljótast af þessum strokum sár
sem geta leitt til helti. Ástæður þess að hestar strjúka sig
er oftast fótaskekkja sem hægt er að öllu jöfnu að laga
með járningu. Einnig getur þetta orsakast af rangri
járningu þ.e. hófur er ekki rétt tálgaður eða staðsetning
skeifunnar röng nema hvorttveggja sé. Hættan á strok-
um sem og samsláttum eða ágripum eykst þegar hestar
þreytast, riðið eftir mjög þröngum troðningum, reiðfær-
ið mjög þungt og hraði aukinn.
EKKI er víst að allir lesendur hestasíðunnar viti hvað
ágrip merkir. Ágrip kallast það þegar hestur grípur með
öðrum afturfæti fram á hornstæðan framfót þannig að
til dæmis vinstri hófur afturfótar heggur ýmist í aftan-
eða innanverðan hóf hægri framfótar. Einnig getur aft-
urhófurinn gripið ofar á fótinn allt frá kjúku og upp á
hné. Ágrip geta verið allt frá léttum höggum sem reyn-
ast skaðlaus upp í mjög þung högg sem valdið geta mikl-
um skaða á framfæti þar sem höggið lendir.
Knapinn getur glöggvað sig á því þegar hestur grípur
á sig þegar hann heyrir högghljóð ekki ósvipað og þegar
hamri er slegið létt á hóf hests. Hestar geta gripið á sig
bæði á hægri ferð og miklum hraða og eykst hættan í
jöfnu hlutfalli við hraðaukningu hestsins og verður skað-
inn að öllu jöfnu meiri eftir því sem hraðinn er meiri.
Aðrar tegundir samsláttar fóta eru kallaðir öðrum
nöfnum. Má þar nefna „samslátt“ þar sem átt er við þeg-
ar hestur slær afturhóf í þá hlið sem niður snýr á hlið-
stæðum framhófi. Það er hægri afturhófur í hægri fram-
Hvað er ágrip?