Morgunblaðið - 09.12.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 2003 29
Helsta niðurstaða þing-kosninganna í Rússlandiá sunnudag er að Vladímír Pútín stendur
með pálmann í höndunum og getur
gert nánast hvað sem hann vill á
næsta kjörtímabili forsetans, að
sögn sérfræðinga í rússneskum
stjórnmálum. Úrslit kosninganna
eru einnig mikill sigur fyrir tvo þjóð-
ernissinnaða flokka, Frjálslynda lýð-
ræðisflokkinn (flokk Vladímírs
Zhírínovskís) og Föðurlandið (Rod-
ína), nýjan flokk sem sagt er að hafi
verið stofnaður að undirlagi ráða-
manna í Kreml til að ná atkvæðum af
kommúnistum.
Þessi leikflétta virðist hafa heppn-
ast fullkomlega því að fylgi komm-
únista minnkaði um helming, nánast
jafnmikið og samanlagt fylgi þjóð-
ernissinnanna jókst. Tveir frjáls-
lyndir flokkar guldu einnig afhroð og
fengu ekki tilskilið fylgi, eða a.m.k.
5% atkvæðanna, til að þeim yrði út-
hlutað þingsætum í dúmunni, neðri
deild þingsins.
Rússneska viðskiptadagblaðið
Vedomostí sagði að kosningarnar
mörkuðu tímamót í stjórnmálum
Rússlands. „Þetta er í fyrsta sinn
sem úrslit þingkosninga verða al-
gjörlega í samræmi við áform
Kremlverja,“ sagði blaðið. „Frið-
samleg stjórnlagabylting getur nú
átt sér stað í landinu.“
„Breytingar á stjórnarskránni
verða jafnauðveldar og það að skera
smjör með hnífi,“ sagði Vedomostí
og spáði því að stuðningsmenn Pút-
íns fengju tvo þriðju þingsætanna,
sem nægir til að breyta stjórnar-
skránni.
Vladímír Prybolovskí, sérfræð-
ingur í rússneskum stjórnmálum við
Panorama-stofnunina, tók enn
dýpra í árinni. „Pútín gæti tilnefnt
bílstjóra sinn í embætti forsætisráð-
herra og dúman myndi fallast á
hann.“
Einkum er rætt um að stuðnings-
menn Pútíns vilji breyta stjórnar-
skránni þannig að hann geti gegnt
forsetaembættinu lengur en til árs-
ins 2008. Pútín var kjörinn forseti í
mars 2000 og samkvæmt stjórnar-
skránni getur hann aðeins gegnt
embættinu í tvö fjögurra ára kjör-
tímabil.
Ennfremur er talið hugsanlegt að
stjórnarskránni verði breytt til að
herða tök forsetans á rússnesku hér-
uðunum. Þingið kann til að mynda að
sameina stjórnsýsluumdæmi og
veita forsetanum vald til að skipa
héraðsstjóra sem hafa hingað til ver-
ið kjörnir.
„Við þurfum keisara“
Talið er nánast öruggt að Pútín
verði endurkjörinn með miklum yf-
irburðum í forsetakosningunum á
næsta ári, enda nýtur hann stuðn-
ings um 80% þjóðarinnar samkvæmt
nýlegum skoðanakönnunum.
„Niðurstaða þingkosninganna er
fyrst og fremst sú að Pútín hefur í
raun verið endurkjörinn,“ sagði
Vjatsjeslav Níkonov, forstöðumaður
rannsóknarstofnunarinnar Politíka.
„Ég tel enga hættu felast í þessu.
Pútín hefur margoft sagt að hann
vilji ekki breyta stjórnarskránni. Ég
trúi honum,“ sagði Níkonov.
Nokkrum mánuðum eftir að Pútín
varð forseti vakti hann þó sjálfur
máls á þeim möguleika að stjórnar-
skránni yrði breytt til að hann gæti
gegnt embættinu lengur en í átta ár.
Ummæli hans vöktu svo hörð við-
brögð að hann dró í land með þetta,
sagði að það væri af hinu góða að for-
seti Rússlands fengi að gegna emb-
ættinu lengur en í átta ár – en hann
hygðist ekki gera það sjálfur.
Vladímír Zhírínovskí kvaðst vilja
að stjórnarskránni yrði breytt. „Við
þurfum keisara – sem er það eina
sem getur tryggt að Rússland haldi
velli,“ sagði hann.
Geta fengið tvo
þriðju þingsætanna
Dúman er skipuð 450 þingmönn-
um og flokkunum er úthlutað helm-
ingi þingsætanna í hlutfalli við kjör-
fylgi þeirra í öllu landinu fái þeir að
minnsta kosti 5% atkvæðanna. Hinir
þingmennirnir 225 eru kjörnir í ein-
menningskjördæmum þar sem kjós-
endurnir velja á milli einstaklinga
fremur en flokka. Ekki verður ljóst
hversu stór meirihluti stuðnings-
manna Pútíns verður fyrr en það
skýrist hversu margir þingmenn í
einmenningskjördæmunum eru á
bandi forsetans.
Þegar 98% atkvæðanna höfðu ver-
ið talin í gær var
Sameinað Rússland,
stærsti flokkur
stuðningsmanna
Jeltsíns, með 37,1%
atkvæðanna. Er
þetta mesta fylgi
sem nokkur stjórn-
málaflokkur hefur
fengið í þingkosning-
um í Rússlandi frá
hruni Sovétríkjanna
1991. Stærstu flokkarnir hafa hingað
til fengið um fjórðung atkvæðanna.
Sérfræðingar í rússneskum
stjórnmálum spáðu því í gær að
Sameinað Rússland fengi að
minnsta kosti 220 þingsæti af 450.
Fréttaskýrandi The Moscow Times
taldi að flokkurinn myndi fá um 230
sæti, að meðtöldum þingmönnum úr
einmenningskjördæmunum.
Hugsanlegt er að Sameinað Rúss-
land og flokkar þjóðernissinna,
flokkur Zhírínovskís og Föðurland-
ið, fái meira en 300 sæti samtals, þ.e.
tvo þriðju þingsætanna.
„Lýðræðishreyfingin
hefur verið eyðilögð“
Kommúnistaflokkurinn fékk að-
eins 12,7% atkvæðanna, en hann var
stærsti flokkurinn í síðustu kosning-
um, með 24,3% fylgi. Ríkisfjölmiðl-
arnir gagnrýndu leiðtoga flokksins
harkalega síðustu dagana fyrir kosn-
ingarnar og talið er að það hafi haft
mikil áhrif.
Flokkur Zhírínovskís tvöfaldaði
fylgi sitt, fékk 11,6% atkvæðanna, en
hann fékk tæp 6% árið 1999. Mikið
fylgi Föðurlandsins kom einna mest
á óvart en flokkurinn varð í fjórða
sæti, með 9,1% atkvæðanna.
Aðrir flokkar komust ekki yfir
5%-þröskuldinn, þeirra á meðal
frjálslyndu flokkarnir Jabloko og
Bandalag hægri aflanna (SPS). Er
þetta í fyrsta sinn frá hruni Sovét-
ríkjanna sem þessir tveir flokkar fá
ekki nógu mikið fylgi til að þeim
verði úthlutað þingsætum í dúm-
unni. Líklegt er að flokkarnir tveir
fái nokkur þingsæti í einmennings-
kjördæmunum en ljóst er að áhrif
þeirra verða lítil sem engin í dúm-
unni eftir kosningarnar.
Olga Kryshtanovskaja, virtur sér-
fræðingur í rússneskum stjórnmál-
um, sagði að ósigur frjálslyndu
flokkanna væri mikið áfall fyrir lýð-
ræðið og lýsti úrslitunum sem póli-
tískum landskjálfta. „Lýðræðissinn-
arnir eru ekki lengur á þingi,“ sagði
hún. „Lýðræðishreyfingin hefur ver-
ið eyðilögð.“
Bandalag hægri aflanna og Jabl-
oko hafa lagt áherslu á efnahagsum-
bætur að vestrænni fyrirmynd,
frelsi borgaranna, óháða fjölmiðla og
dómstóla en líklegt er að þessi sjón-
armið verði ekki áberandi í dúmunni
eftir kosningarnar. „Dúma án Jabl-
oko og SPS er algjört stórslys,“
sagði Sergej Grígoríants, við Glas-
nost-stofnunina.
„Meirihluti dúmunnar verður
skipaður þeim sem beita sér fyrir
lögregluríki, vilja
skerða borgara-
legu réttindin, tak-
marka sjálfstæði
dómstóla og bjóða
Vesturlöndum
birginn,“ sagði
Borís Nemtsov,
leiðtogi Bandalags
hægri aflanna.
Fréttaskýrand-
inn Gleb Pavlovskí
sagði að frjálslyndu flokkarnir gætu
sjálfum sér um kennt því að þeim
hefði ekki tekist að mynda formlegt
kosningabandalag til að koma í veg
fyrir að atkvæði frjálslyndra kjós-
enda dreifðust.
Ágreiningur milli flokkanna varð
til þess að áralangar viðræður um
sameiningu fóru út um þúfur. For-
ysta Bandalags hægri aflanna er
skipuð fyrrverandi embættismönn-
um sem báru ábyrgð á efnahagsum-
bótunum í Rússlandi í forsetatíð
Borís Jeltsíns, m.a. einkavæðing-
unni sem varð til þess að örfáir
menn, svokallaðir olígarkar, auðguð-
ust gífurlega.
Leiðtogi Jabloko, Grígorí Javl-
ínskí, sem bauð sig fram í tvennum
forsetakosningum, gagnrýndi hins
vegar einkavæðinguna og olígark-
ana. Jabloko var ennfremur eini
flokkurinn sem gagnrýndi seinna
stríðið í Tétsníu 1999.
Stjórnmálaskýrendur segja mjög
ólíklegt að flokkarnir tveir geti hald-
ið velli utan dúmunnar. Þeir verði
því að sætta sig við að „sögulegu
hlutverki“ þeirra sé lokið.
Fjármálasérfræðingar létu í ljósi
áhyggjur af því að brotthvarf frjáls-
lyndu flokkanna af þingi og sigur
þjóðernissinna yrði til þess að hægt
yrði á efnahagsumbótum í Rúss-
landi.
„Nýr keisari með
takmarkalaus völd“
Skýringin á sigri flokks Zhírín-
ovskís og Föðurlandsins er að flokk-
arnir náðu svokölluðum mótmælaat-
kvæðum af kommúnistum og
Jabloko, að sögn Vjatsjeslavs Níkon-
ovs, fyrrnefnds forstöðumanns Poli-
tíka.
Níkonov sagði að Föðurlandið
hefði verið stofnað að undirlagi ráða-
manna í Kreml til að ná atkvæðum af
kommúnistum. Annar leiðtoga
flokksins, Sergej Glazjev, vinstri-
sinnaður hagfræðingur, beindi eink-
um spjótum sínum að olígörkunum í
kosningabaráttunni. Hann lagði til
að skattar á olíufyrirtækin yrðu
hækkaðir og peningarnir notaðir til
að bæta kjör ellilífeyrisþega og
hækka laun opinberra starfsmanna.
Tillögur forystumanna Föður-
landsins mæltust svo vel fyrir meðal
kjósenda að ráðamennirnir höfðu
um tíma áhyggjur af því að flokk-
urinn fengi of mikið fylgi og yrði
óviðráðanlegur. Reglulegri umfjöll-
un um flokkinn var því hætt í
stærstu ríkissjónvarpsstöðinni
rúmri viku fyrir kosningarnar, að
sögn fréttaskýranda The Moscow
Times.
Nokkrir fréttaskýrendur halda
því jafnvel fram að ráðamenn í
Kreml hafi staðið á bak við stofnun
flokks Zhírínovskís í því skyni að
minnka fylgi kommúnista. Zhírín-
ovskí hefur alltaf höfðað til kjósenda,
sem eru óánægðir með þróun mála í
Rússlandi, en flokkur hans hefur
nær alltaf greitt atkvæði með mik-
ilvægum stjórnarfrumvörpum á
þinginu.
Níkonov og stjórnmálaskýrand-
inn Sergej Markov sögðu að flokkur
Zhírínovskís hefði fengið greiðan að-
gang að ríkisfjölmiðlunum, auk þess
sem hann hefði fengið mikinn fjár-
hagslegan stuðning frá ráðamönn-
unum í Kreml. Búist er við að flokk-
ur Zhírínovskís haldi áfram að
styðja stjórnina, nema rausnarleg
fjárframlög þrýstihópa verði til þess
að hann greiði atkvæði gegn stjórn-
inni, að sögn Níkonovs og Níkolajs
Petrovs, sérfræðings í rússneskum
stjórnmálum við Carnegie-stofn-
unina í Moskvu.
Nokkur evrópsk dagblöð sögðu að
úrslit kosninganna væru áfall fyrir
lýðræðið. Ítalska dagblaðið La Re-
pubblica lýsti Pútín sem „nýjum
keisara“ og sagði að kjósendurnir
hefðu veitt honum „takmarkalaus
völd“. Franska dagblaðið Liberation
sagði að enginn einn leiðtogi hefði
haft svo mikil völd í Rússlandi frá
dauða kommúnistaleiðtogans Leon-
íds Brezhnevs árið 1982. Blaðið
bætti þó við of snemmt væri að
draga þá ályktun að verið væri að
koma á einræði í landinu.
Nýr keisari í Kreml?
Reuters
Kaupkona hengir upp mynd af Vladímír Pútín Rússlandsforseta í heimaborg hans, Sankti Pétursborg.
’ Pútín gæti til-nefnt bílstjóra
sinn í embætti
forsætisráðherra
og dúman myndi
fallast á hann. ‘
Þingkosningarnar í
Rússlandi eru taldar
marka tímamót vegna
mikillar fylgisaukn-
ingar stuðningsmanna
Pútíns forseta, m.a.
þjóðernissinna, og af-
hroðs kommúnista og
frjálslyndra flokka.
Völd rússneska forset-
ans eru orðin svo mikil
að talað er um hann
sem nýjan keisara er
hafi öll ráð í landinu.
núa aftur
ðan sé nú
rinn lög-
gi meðal
d hefur
f bókinni
ganistan,
abygginga
að sé hins
unda slíkt
skólar,
, hafi ný-
nna.
ngarnir
durreisa
t sagði ég
r til að
pp. En
i niður-
kil fyrir
Þannig
nu talib-
kinga
mann sem
g Afgan-
r mund-
hægt að
dag. Þar
ru eins og
num
u í sam-
n í bakið.
við-
mygli,
ur aukist
a. Hamid
gengur
en hans
skammt.“
stad segir
geti verið
andi, en
n sé sú
tríðið í
hafi hins
mmilegt
g. Seier-
bók þar
Írak og
. Hún
n fyrir að
ra áætlun
a að eftir
allinn og
sst marga
eðal Íraka
slæmt
a gat farið
pdeildum
meðan
f ótta:
menn
r olíu-
ök
ð að
a Sadd-
.
u um
af því sem
sann-
essu.
svo mikil
að al-
vopn, sem
en hafa
ekki fundist, að hægt væri að ráðast
á Bretland innan 45 mínútna, þeir
settu slíka hluti einfaldlega í ræður
sínar án þess að hafa neinar sann-
anir. Ég er ekki dálkahöfundur og
ég veit ekki af hverju þá langaði
svona mikið í þetta stríð að þeir
hlustuðu bara á það, sem þeir vildu
heyra. Íraska andstaðan sagði þeim
að Írakar myndu taka á móti þeim
með blómum og dansandi úti á götu
og þeirra skipulag gekk út frá því.“
Hún segir hins vegar að Írakar
verði að gera upp við sig hvort stríð-
ið hafi verið réttlætanlegt: „Ég fer
þó ekki ofan af því að Saddam var
versti einræðisherra heimsins frá
því að Hitler var við völd.“
Blaðamenn verða að
upplifa viðfangsefnið
Seierstad kveðst vera þeirrar
hyggju að blaðamenn megi ekki búa
í allsnægtum eigi þeir að koma því til
skila, sem þeir eru að skrifa um,
heldur vera meðal fólksins.
„Ég á við að það þurfi að sýna
þeim, sem verið er að skrifa um,
virðingu,“ segir hún. „Ef þú ætlar að
skrifa um fátækrahverfi í Bangkok
ættir þú að búa þar. Það þarf ekki að
vera heilt ár, tveir til þrír dagar
duga. En það dugir ekki að búa á
Hilton-hótelinu, byrja daginn á því
að fá sér morgunverð þar sem hægt
er að velja af hlaðborði, taka leigubíl
í fátækrahverfið, vera þar í nokkra
tíma og snúa síðan aftur á hótelið,
borða vel og skrifa fréttina. Ég held
að það sé ekki gott.“
Hún segir að lífsstíll blaðamanna
eigi ekki að vera íburðarmeiri en
fólksins, sem þeir skrifa um, og held-
ur því reyndar fram að það hafi iðu-
lega hjálpað sér að búa eins og al-
menningur, ekki síst þegar hún bjó í
Rússlandi. Sama eigi við um Bóksal-
ann í Kabúl: „Ég hefði aldrei getað
skrifað bókina án þess að búa hjá
fjölskyldunni. Ef ég hefði unnið bók-
ina með þeim hætti að ég hefði búið
á hóteli, en heimsótt fjölskylduna á
daginn, hefði ég misst af svo miklu.
En ég var á staðnum allan daginn og
mikill tími fór í að bíða og láta sér
leiðast. En það er alltaf sagt að ekk-
ert megi vera leiðinlegt í blaða-
mennsku. Ef það er leiðinlegt á að
pakka saman og drífa sig á næsta
stað, en það er ekki þannig.“
Deilt við bóksalann í Kabúl
Seierstad segist hafa verið hissa
þegar bóksalinn sjálfur, Shah Moh-
ammed Rais, lagðist gegn bókinni.
Rais sakaði Seierstad um að hafa
hagrætt staðreyndum og jafnframt
stefnt lífi sínu í hættu.
„Hvernig gerði ég það, segðu mér
það, vinsamlegast,“ svarar hún þeg-
ar þessi fullyrðing fyrrverandi gest-
gjafa hennar er borin undir hana.
„Ég bað hann um að segja mér það.
Hann ýkir. Ég held að hjá honum sé
þetta spurning um heiður frekar en
peninga. Honum líkaði ekki bókin og
er að berjast fyrir heiðri sínum og ég
virði hann fyrir það. Ég tel hins veg-
ar að í afgönsku þjóðfélagi ríki slík
kúgun og grimmd að ekki sé hægt
að skrifa heiðarlega bók um Afgan-
istan þannig að hann verði ánægður.
En bóksalinn er ekki fórnarlamb í
bókinni, heldur konur, ekki sér-
staklega konurnar í hans fjölskyldu,
heldur afganskar konur almennt.
Hann vill láta lýsa Afganistan sem
nútímalegu landi, en það er ekki
raunin. Afganistan er ekki nútíma-
legt land.“
Rais hefur ekki stefnt Seierstad
enn, en hann hefur hótað henni lög-
sókn hvar þar sem bókin kemur út.
„Hann er efnaður og getur því
leyft sér að berjast gegn bókinni.
Verið getur að hann líti á þetta sem
fjárfestingu vegna hugsanlegra
skaðabóta. Hann getur ekki unnið
þetta mál og ef svo ólíklega skyldi
fara fengi hann aðeins nokkur
hundruð þúsund norskar krónur í
mesta lagi. En ég vona að við getum
náð einhvers konar samkomulagi.“
Seierstad kann ekki skýringu á
velgengni bókarinnar. „Bók nær
hins vegar ekki slíkri sölu með aug-
lýsingunum einum saman,“ segir
hún. „Markmið mitt er að lesand-
anum finnist hann hafa kynnst þeim,
sem fjallað er um, og geti sett sig í
spor þeirra. Ég hef ekki áhuga á að
skrifa fyrir 200 gáfumenn. Ég vil ná
til almennings.“
ið/Þorkell
s
kbl@mbl.is