Vísir - 03.01.1981, Qupperneq 19

Halldór Laxness:
, ,Ástúólegt
Tómas Guömundsson
veröur áttræöur á þriðju-
daginn kemur. I tilefni af-
mælisins mun Almenna
bókafélagið gefa út dálítið
kver til heiðurs skáldinu og
rita þar ýmsir menn kveðj-
ur sínar til Tómasar.
Meðal þeirra er Halldór
Laxness og hefur Vísir
fengið góðfúslegt leyfi
Halldórs og Almenna
bókafélagsins til að birta
hér grein hans.
Manstu Tommi þegar við
vorum strákar að yrkja um
sjóinn, ég i dagblaðið
Fréttir um „úthafsins
tröllaukna lúnga", þú
frægar siglíngavisur:
Um vorkvöldin siðla ég
sigli einn
um sundin blá.
Sem betur fer breytti rit-
stjóri Frétta orðalaginu
hjá mér og strikaði út
líkínguna um lúnga hafs-
ins. Afturámóti spurðum
við félagar þínir: Hvað er
klukkan þegar þú ferð út
að sigla um vorkvöld síðla,
— tólf á miðnætti eða þrjú
að morni?
Jóhann okkar Jónsson
orti fyrir sitt leyti Hafið
dreymir sem er með öllu
óskiljanlegt og hefur
reyndar aldrei séstá prenti
siðan það kom i þversum-
blaðinu Landinu. Mig
minnir Davíð hafi aldrei
ort mikið um sjó, en hann
málaði upp himnaríki þar
sem Þjóðsögur Jóns Árna-
sonar gerast fyrir innan
hliðið. Karlar í Eyrbyggju
geingu hinsvegar aftur ef
þeir druknuðu i sjó, en
höfðíngjar þeirrar bókar
tignuðu grænan grasblett
meðan þeir lifðu, en dóu
siðan inni fjall, og virðist
lögmálið sem býr í þessari
tilhögun liggja utanvið tið-
ina einsog manvit i Völu-
spá (og reyndar einsteins-
kenníngin).
Annars var sá hugar-
heimur í valtara lagi þar
sem við vorum bornir
Tómas, ekki síst af þvi
manvit og uppfræðsla, en
einkum þó visindi kyn-
slóðarinnar á undan okkur,
hafði hruggað óþyrmilega
við gildum kennisetníng-
um, óvinnanlegum hugar-
ins borgum sem höfðu ver-
ið reistar okkur norður-
evrópumönnum fyrst i Sið-
bótinni siðan i Upplýsing-
unni, þá hafði líka róman-
tíkin, þessi fína viðkvæma
stefna, farið fyrir litið, og
þarnæst Heine, mest fyrir
tilverknað dekadentanna
frönsku, en þeir tömdu sér
affarasnið sem særði
rómantikina til ólifis.
Við vitum ekki hvernig
farið hefði hér hjá okkur ef
Jónas Hallgrímsson hefði
ekki náð í skottið á neista
Heines, en það varst þú
sem bjargaðir málum hjá
okkur með kurteisri iróniu
þegar ofmargir voru orðn-
ir bergmál af Heine, — þó
ekki Matthias Jochumsson
og Einar Benediktsson.
Ekki er hægt að segja að
verulega hafi batnað í ári
hjá islenskum skáldum
þegar klassisk sálarfræði
varð að þola niðurbrot,
meðal annars vegna
Freuds, auk þeirra ágætu
viðbragðaf ræðinga
Pavlovs og Bekterefs sem
útskýrðu mannssálina með
því að rannsaka hunda.
Síðan komu eðlisfræðilegir
og efnafræðilegir sálfræð-
íngar til sögunnar, að
ógleymdum þeim gárúngi
Einstein sem á okkar
æskudögum reiknaði með
einfaldri jöfnu alheiminn úr
þeim skorðum sem við
höfðum meðtekið frá
Kopernikusi, Galilei og
Bruno, mönnum sem
reyndar voru á sinum tima
teknir úr umferð.
Þegar ég var tiður gestur
i London á árunum sætti ég
einlægt færi að skreppa á
kvöldin að hlusta á hið eina
skáld og visindamann
sem þá var enn ókeypis á
almannafæri í heiminum
og lét sig aldrei, en það var
sá maður í Hyde Park
Corner sem sannaði með
rökum oft á dag að jörðin
væri flöt.
Sumir segja að aldrei
hafi orðið til dugandi
skáldskapur í heiminum
síðan menn hættu að trúa
því að jörðin væri f löt, amk
er hægt að sanna með rök-
um að öll söguleg stórskáld
fortiðarinnar, og ég held
allir ærlegir og málsmet-
andi frelsarar heimsins, í
hvaða stjörnumerki sem
þeirvoru bornir, hafitrúað
þvi að jörðin væri flöt.
Kofarnir þar sem við
leitum okkur skjóis um
stundarsakir á þessari ein-
mana gaungu hafa þvi
miður einkennilega til-
hneigingu til að gánga upp
fyrir eldi. Ein kona bjarg-
aði samt skörúngnum útúr
brennandi húsi sinu. Þó
ótrúlegt megi virðast þá
skiftir það máli að bjarga
skörúngnum, þar fylgir
von um að aftur verði bygt
lágt hús með litlum arni og
stofnuð glóð sem þarf að
skara i. Mannkynið er ein-
kennilegt kyn og skáld eru
með nokkrum hætti full-
trúar þess, svo lífs sem
liðnir, og hvort mönnum
likar betur eða ver.
i einu hinna nýrri kvæða
Tómasar standa orð sem
hitta i mark hjá fornum
skáldbróður, og að visu var
aldrei eins vandabundinn
gyðjunni né orðvar fyrir
hennar skuld og hann. I
þessu nýa kvæði segir
skáldið frá því er „gamall
maður" geingur útum við-
an völl á kyrlátri síðdegis-
stund að sumri til og hittir
þar aftur alla ástvini
bersku sinnar samkvæmt
fyrirmyndinni frá Iðavelli.
Hann furðar sig ekki á
öðru en þvi hve alt tekur
þar ástúðlega á móti hon-
um rétt einsog forðum:
fuglar blóm og dýr. Sé litið
á tilveruna sem fyrirtæki,
tilamunda lögfræðilega, þá
er það einmitt þetta
„ástúðlega alt" sem manni
hlotnast í hreinan ágóða
hvernig sem alt veltist.