Vísir - 24.02.1981, Blaðsíða 27

Þriðjudagur 24. febrúar 1981
27
VÍSIR
AF HVERJU AUMINGJA JENS?
Aumingja Jens
Höfundur: Liney Jóhannesdóttir.
Útgefandi: Mái og Menning,
Reykjavík 1980.
Bdkin um aumingja Jens er
ekki öll þar sem hún er séö. Þaö
sem kemur lesandanum trúlega
fyrst á óvart er, aö bókin fjallar
ekki nema aö litlu leyti um Jeijs,
heldur um konuna hans, sauma-
konuna Rósu Mariu. Viö upphaf
bókarinnar er Rósa Maria oröin
miöaldra og börnin flogin úr
hreiörinu. Maöurinn hennar,
hann aumingja Jens, sem einu
sinni var lofandi listamaöur hefur
enn ekki uppfyllt þær vonir, sem
viö hann voru bundnar. Eiginlega
erRósa Marf a ekki nein venjuleg
saumakona. Einnig hún er lista-
maður, sem ætlaöi aö sauma
á meðan hann (Jens) var að
vinna sig upp. Þá gæti hún helgað
sig vefnaðinum i framtiðinni.”
(bls. 87) Það hefur sem sagt
teygst á árununum, sem hann
Jens var að vinna sig upp.
Allar persónur bókarinnar
tengjast Rósu Mariu á einhvern
hátt. Ber þá fyrst aö nefna grann-
ana, æskuvininn Kristján og
móöur hans Þóru. Þóra er nú orð-
in gömul og södd lifdaga. Hún
hafði liösinnt Rósu Mariu i upp-
vextinum og nú vill Rósa Maria
endurgjalda henni hjálpsemina.
Við fáum einnig aö kynnast
Mörtu, sem á vissan hatt er and-
stæða Rósu Mariu. Hún er gift
Gesti, sem er vinur og tryggur
aödáandi Jens frá námsárunum.
Hlutverk Mörtu viröist vera aö
standa viö hlið mannsins sins, en
ekki á bak viö hann eins og Rósa
Maria hefur kosið sér. Megnið af
bókinni er sagt frá sjónarhóli
Rósu Marij, en við þaö bætist
sjónarhorn þriggja annarra per-
sóna, þeirra Mörtu, Jens og dótt-
urinnar Bjargar. Sjónarhorn
þessara fjögurra persóna er ekki
eitt og hið sama, enda verður sýn
þeirra ólik. Endanlega veröur
það lesandans að túlka og taka af-
stöðu til veigamikilla þátta varð-
andi persónur og framvindu sög-
unnar.
Sagan hefur raunsæislegt yfir-
bragö og þvi ekkert eölilegra
fyrir lesandann aö leitast viö að
finna henni fastan stað i tima og
rúmi, en það varö mér þrautinni
þyngri. 011 umhverfislýsing
minnir mig á kaupstaö um eða
eftir striö. Löng saga tengir fókiö,
sem býr viö götuna hennar Rósu
Mariu, sterkum böndum, og þaö
lætur sig varöa hag grannans
meira en ég þekki dæmi um úr
Reykjavik nútimans. Sömu sögu
er að segja, þegar vikið er að
kjólasaum Rósu Mariu, þær regl-
ur sem gilda i viöskiptalifi og
tiskuheimi bókarinnar, eru ekki
lengur viö liöi. Frá hendi höf-
undar bendir ýmislegt til aö sög-
unni sé ætlaö aö gerast I Reykja-
vik nú á dögum. Til þess bendir
m.a. aö talaö er um hávaöa stór-
borgar og aöalpersónurnar kynn-
ast á námsárum slnum erlendis
eftir striö. Til þess bendir einnig
lýsingin á Björgu, sem gengur um
á gallabuxum og hefur fest kaup á
bil. Nei, allar tilraunir til aö lesa
þessa bók sem raunsæislega
skáldsögu eru unnar fyrir gýg. En
ef raunsæiö er látið lönd og leiö
birtist okkur saga, sem er meir I
ætt við þjóösögn eöa dæmisögu en
nokkuö annaö.
Kjarni þeirrar sögu, eru örlög
Rósu Mariu, sem gefur list sina
upp á bátinn til að gefa mannin-
um sinum, honum aumingja Jens,
tækifæri til aö ástunda sina list.
Jens reynist ekki verðugur
þessarar fórnar, þvi hann vantar
þann neista, sem þarf til aö skapa
listaverk. Og þaö sem verra er,
honum tekst að blekkja bæöi
sjálfan sig og aðra, hvað þetta
varðar og tekur aldrei ábyrgð á
eigin lifi. Þannig veröur lif hans
marklaust. t bókarlok opnast
augu Rósu Mariu fyrir þvi að hún
hefur verið blekkt, eða var hún
blekkt? Þannig er viðbrögðum
hennar lýst, þegar hún i fyrsta
skipti sér vinnustofu mannsins
sins. „Alls konar óskapnaðir
blasa við. Þetta eru ofsjónir,
hugsar hún og litur út. Þústirnar
standa á sinum stað og eru næst-
um vingjarnlegar i ljósinu að
innan. Rósa Maria snýr sér hægt
við og horfist nú i augu við raun-
veruleikann. Þarna voru þá stór-
kostlegu hugmyndirnar, sem
hann fékk hana til að trúa á og sjá
fyrir hugskotssjónum sinum. Hún
skilur ekki til fulls fyrir hvað hún
hefur unnið og þrælað. Svo fer
hún að leita i hverri mynd fyrir
sig. En það er erfitt að skyggnast
um eftir þvi sem gerist í hugum
manna. Loksins sér hún þrjú
barnshöfuð uppi á hillu. Þau eru
öll af Davið. Hún tekur þau niður
eitt af öðru og horfir lengi á þau.
Og þá loksins finnur hún eitthvað
af þvi, sem húh leitar að. Rósa
Maria er i köldu jafnvægi þegar
hún kemur inn og fer beina leið i
rúmiö,” (bls. 118).
Þegar þetta gerist á Rósa
Maria ekki langt eftir. Viö lestur
þessarar kunnuglegu sögu um
eiginkonuna, sem fórnarslnu lifs-
takmarki fyrir manninn sinn,
vaknaöi sú spurning, hvort eitt-
hvað væri til sem réttlætt gæti
sllka fórn. Heföi lif Rósu Mariu
veriö stórum betra.ef Jens heföi
haft neistann? Og þá erum viö
komin á slóöir jafnréttisbaráttu.
Er ekki öllum rétt og skylt aö lifa
sinu lifi, en ekki annarra? Þessu
verður hver aö svara fyrir sig.
Höfundur bókarinnar lætur les-
andanum eftir aö svara.
Höfundur hefur valið sér
knappan stil og frásagnarmátinn
er sá, að fleira er gefiö i skyn en
þaö sem sagt er beinum orðum.
Eins og áöur var vikiö aö, er þaö
þvi æriö oft lesandans að ráöa I og
túlka. Spurningar vakna og það
er ekki alltaf sem svör finnast við
þeim á siöum bókarinnar. Eftir
lesturinn leið mér sem ég heföi
dvalið dægurlangt eöa svo meö
bláókunnugu fólki, sem ég ætti
ekki eftir aö hitta meir. Ég býst
við aö margir þekki þær blöndnu
tilfinningar sem fylgja slikum aö-
stæðum. Andrúmsloftið er hálf-
vandræðalegt. Þaö sem gesturinn
fær aö vita um hagi heimilisfólks-
ins er I senn tilviljanakennt og
háð vilja gestgjafanna. Og gestin-
um finnst á vixl aö hann hafi
komist á snoöir um eitthvaö sem
honum var ekki ætlaö aö vita eöa
að hann viti ekki það sem hann á
aö vita. Ég er ekki frá þvi aö þessi
bók hefði orðið enn skemmtilegri
og betri ef höfundur heföi stund-
um talað ljósar og ef frásögnin
heföi á köflum veriö ögn ýtar-
legri. Þetta hefði þá þurft aö ger-
ast án þess að höfundur fórnaði
sinum skemmtilega og persónu-
lega stil.
AUGLÝSING
Grásleppuveiðar
Sjávarútvegsráðuneytiö hefur ákveðið/ að á
komandi hrognkelsavertíð verði sömu reglur
gildandi og á s.l. vertíð.
Þeir aðilar, sem hyggjast stunda grásleppu-
veiðar á vori komanda, skulu sækja um leyfi
til sjávarútvegsráðuneytisins. I umsókn skal
koma fram nafn og heimilisfang ásamt póst-
númeri umsækjanda, ennfremur nafn og ein-
kennisstafir báts, veiðisvæði og hvert senda á
leyfið.
Athygli skal vakin á því, að þeir aðilar, sem
ekki skiluðu veiðiskýrslu eftir síðustu vertíð,
fá ekki leyfi til veiðanna í ár.
S já va rútvegsráðuney tið,
19. febrúar 1981.
svomœlir Svarthöíðí
Bokaauglýsingar og auglýsingastofur
Þótt stundum væri gert grln
að þeim hjá Helgafelli hér á ár-
um áður fyrir háttstemmdar
auglýsfngar um höfunda og
bækur þeirra, varð aldrei um þá
sagt, að þeir vektu ekki athygli
á þeim bókum, sem þeir gáfu út.
Nú eru nýir menn komnir á
sjónarsviðið, atvinnumenn i
auglýsingum, sem verja sig
undir drep með „félagssköp-
um” i bak og fyrir, og krefja
alla, sem þeir ná til um að fara
að reglum, sem þeir hafa sjálfir
sett. Auglýsingastofur hafa
miklar tekjur fyrir vinnu sina
og þær standa að könnunum á
útbreiðslu timarita og blaða til
að geta sagt upp á þúsund ein-
tök, hvert gildi auglýsingar
þeirra hafa. Aftur á móti lita
þessir aðilar aldrei i eigin barm,
hvað snertir vinnuafköst og
vinnugæði, enda verður að segj-
ast eins og er, aö árangurinn
nær hvergi nærri þeim hástig-
um, sem reikningar segja til
um, þegar þar kemur I mess-
unni, að auglýsa þarf meira og
minna huglæga hluti.
Þetta kemur mjög hart niður
á bókavertiöinni á hverju
hausti, en þar blasa við yfir-
borðskennd vinnubrögð, sem
aftur á móti gætu dugað ágæt-
legar, ef menn væru aö auglýsa
þvottaduft. Nú er þaö yfirleitt
svo, að stærri bókaútgáfur
gera samning við auglýsinga-
stofu samkvæmt útgáfuáætlun
fyrir hver jól. Verkefnið er að
btía út auglýsingar á bókum.
Yfirleitt taka bókaútgefendur
fyrstu tillögum, þvi eigi að fara
að vinna auglýsingu upp að nýju
vegna þess, að útgefandi hafnar
henni, kostar það viðbótarfé
innan þeirrar áætlunar, sem
gerð hefur verið. Yfirleitt sjá
auglýsingastofur ekki nema um
ytri biinaö slikra auglýsinga.
tJtgáfurnar sjálfar eru krafnar
um þau ásláttarorð, sem látin
eru fylgja. Þær fá engan
frádrátt frá gjaldi fyrir slika
þjónustu. Kann þetta að stafa af
þvi, að i einn tima voru það út-
gáfurnar sjálfar, sem önnuðust
auglýsingarnar Meö tilkomu
sjónvarps var sú vinnuaöferð ó-
hugsandi.
Erlendis vinna auglýsinga-
stofur allt ööruvisi. Þar er
gerður samningur um ákveðna
auglýsingaherferö. Auglýsand-
inn sjálfur getur hent út hug-
myndum alveg fram til siðasta
dags, ef honum líkar þær ekki,
án þess aö eiga á hættu að fá
stóra aukareikninga. Fræg
dæmi eru til um þetta. Snyrti-
vörufyrirtækið Revlon I Banda-
rikjunum, en I snyrtiiðnaöi er
um huglægar auglýsingar að
ræða, likt og i bókaútgáfu, lenti I
málaferlum af þvi að það hirti
enga auglýsingu, sem gerð var
samkvæmt samningi. Auglýs-
ingastofan stóð einfaldlega ekki
kröfur fyrirtækisins. Hér er ekki
um slíkt að ræða. Auglýsinga-
stofurnar standa alltaf við
samninga. Þaö eru útgáfufyrir-
tækin sem standa sig ekki. Hér
er átt við þá sjálfsögðu skyldu
auglýsingastofa að kynna sér
þau verk, sem þær ætla að aug-
lýsa, og vinna siöan sjálfstætt
og byggja á sérkennum verks-
ins, hvað vesæl sem þau annars
kunna aö vcra. Menn, sem eru I
þvottadufti og sápu, þurfa lika
að kunna fyrir sér i bókmennt-
um hvað slagorö snertir.
Þetta er sagt hér, ef þaö gæti
orðiö til að vega upp á móti
þeirri miklu deyfö sem virðist
rikja í garð bókasmiða, og hefur
m.a. oröið til þess, að upplög
bóka hafa stórlega dregist sam-
an. t snyrtiiönaöinum, t.d. hjá
Revlon, hefði þessu verið mætt
með enn meiri hörku I auglýs-
ingum, og eflaust fleiri mála-
ferlum viö auglýsingastofur,
sem ekki stóðu í stykkinu. Hér
er ekki verið að hvetja útgef-
endur til ámóta hörku i viöskipt-
um við auglýsingastofur. En
þeir mættu gjarnan hnippa I
þær.
A hverju hausti eyða útgef-
endur hundruðum milljóna
(g.kr.) I auglýsingar. Munar
þar mest um sjónvarpsauglýs-
ingar, sem eru handaverk aug-
iýsingastofa. Listin I landinu og
útgefendur hljóta að geta fengiö
meira fyrir fé sitt, fáist auglýs-
ingastofur til að vinna af alvöru
og alúð aö verkefnum sinum.
Það er ekki nóg aö skrifa reikn-
inga af alúð, vegna þess aö kerf-
ið er nú einu sinm þannig, aö I
gegnum skráargat auglýsinga-
stofa berst menningin til al-
mennings — þ.e. forvitnin um
hana.
Svarthöföi.