Tíminn - 24.12.1969, Page 5

TÍMINN - JOLABLAÐ
5
Séra Gunnar
j'
Arnason,
Kópavogi:
Orðin eiga sér rætur í Daví'ðs
sálmum. LLkingin er þaðan tek
in. Sjá t.d. uppliaf 18. Dvs.:
Ég clska þig Drottinn, þú
styrkur minn,
Drotlinn, bjarg mitt og vígi,
athivarf mitt,
Guð minn, hellubjarg mitt,
þar sem ég leita hælis,
drjöldur minn og borg hjálp-
ræ'ðis míns, háborg mín,
hæli mitt, frelsari minn, þú
frelsar mig frá ofbeldi. —
Þetta eru eWfom or'ð. Mörg
um sinnum eldri er þó hugs-
unin a<5 báki þeim, tilfinning-
in, sem gæðir þau lífi og krafti
og gerir þau eins auðskilin
og hugteek og þau voru, þegar
þaiu vonu fyrst bundin í Ijóð
og eru enn í dag.
Þær sagnir, er geymzt hafa
og flestar fornieifar, sem fund-
izt hafa um fornþjóðir, bera
þess óræk vitni, að trúin hef-
ur fyigt manninum frá því að
hann komst nokkuð til vits og
ára. Og Ifcjarni hennar er meira
Og minna ijós meðvitund um
audlcgan matt utan mannsins
sjáifs oig hinnar sýniiegu nátt-
úru. Hann vekur fyrst og
fremst meiri og minni ótta
með þedm, sem standa á lægsta
þroskaskeiði og eru börn í
þekkingu. Þess vegna eru hon-
rnn fœrðar fórnir til að blíðka
hann. En þeim mun meir, sem
augu manna opnast fyrir undr-
um veraidar, dýrð himinsins
0(g leyndardomum Mfsins, vex
lotningin og eiskan i gar'ð
Gu'ðs, og hann verður örugg-
asta athvaríið.
— Drottinn er m-inn hirðir,
mig mun ekkert bresta. —
Þessi tónn fullkomnast í síö-
ustu orðum Krists á krossin-
um: — Faðir, í þínar hendur
fel ég anda minn. —
Ég rek þennan feril lengra
og hef aldir í skrcfi. Hlusta
næst eftir sama ómnum í ljóði
Hallgríms Péturssonar, seni
hann orti þegar bærinn brann
í Saurbæ og eigur hans filestar
orðnar rjúkandi rústir. Ifann
þekkti of vel til örbirgðarinn-
ar til að vita ekki hvað það
gilti. En hann hóf efckert
harmakvein. Það er vorbirta og
friður í rómi hans:
Guð er minn Guð, þó geysi
nauð
og gangi þannig yfir,
syrgja skal spart, þó missta
eg margt,
máttugur Herrann lifir.
Af hjarta nú og hreinni trú
til hans skal ég mér venda.
Nafn Drottins sætt fær b'ölið
bælt,
blessað sé það án enda.
Jónas 1-Lallgrimsson.mun eng
an hafa syrgt sárar, né harm-
að meira en Tómas Sæmunds-
son. Hann hrópar fyrst í
angist: Dáinn horfinn . . . en
svo slær kann á þann streng-
inn, sem hér um ræðir:
Eitt eg veil urn alla vegu
atheknspeki dásamlegu,
þeir eru einskær ást og náð.
Felum Drottins föðurhönd
harma vora og hjartaþunga
hann á sjálfur gamla og unga
frjáls að leysa líkamsbönd.
Loks minnd ég á eftirfai'andi
erindi úr erfiljóðum séra Matt-
híasar eftir ungan efnisdreng:
Og faðir, móðir, — eg get
ckkert sagt, —
á y.kkur hefur Drottinn
höndu lagt,
und þeirri höndu öróast
mestu tár,
und þeirri höndu gróa
verstu sár.
Það er sú eina heimsins
líknanhönd,
sú hönd, sem friðar þessa
eyðiströnd,
sú höntí, sem veitir hverja
náðar gjöf
Sú hönd, sem opnar dauðans
mifclu gröf.
í engu þessara tilvika er um
skáldamál að ræða í þeirri
merkingu, að ort sé af upp-
gerð, sjálfum sér til deyf-
íngar né af brjóstgæðum öðr-
um til hughreystingar. Engum
höfnndanna var þann veg farið
að þeir hefðu freistað siíks.
Enda væri þá hitinn löngu rofc-
inn úr orðunum og máttur
þeirra með öllu þorrinn. Þau
vektu þá heldur ekki nokkurn
minnsta enduróm í sálum vor-
um.
En vér þekkjum þennan
streng. Hann ómar eitthvað í
allra brjóstum eins og forfeðr-
anna frá upphafi alda.
Missterkt að. sjálfsögðu. Menn
eiga mismunandi trú eins og
allt, sem er eðlislægt. Og hana
má e-fla eða slæva svo sem aðr-
ar gáfur. Dæmin sanna það
fyrr og síðar.
Enginn skyldi halda að þessi
trúarstrengur ómi eftir stétt
manna eða stöðu, efnum eða
ástæðum, né að styrkleiiki hans
&é í beinu hlutfalli við mennt-
un þeirra og þefckingu. Og
menn láta oft lítt uppi um
hann. Hvergi á það betur við
en um trúna, sem Játgeir skáld
mælti um íslendinga, að menn
affclæðast ógjarnan — opna
sízt hug sinn — á almanna
slóðum. Ég |x>ri að fullyrða,
að það vekti mörgurn mikla
undrun, ef opinbert yrði,
hversu lifandi og hvílifct afl
trúin er í brjóstum alls þorra
manna.
Að minni reynslu eru sunnu
dagárnir oft öfug myncl henn-
ar.
Það er hjátrú að vísindin séu
á góðri leið með að uppræta
trúna og í þann veginn að gefa
út dánanottorð Guðs. Kelvin
lávarður, eimhver frægasti
brautryðjandi uppgötvana og
vísinda lét svo ummælt: „Ef
vér leggijunrst nógu djúpt,
neyða vísindin oss til trúar á
Guð. Þau leiða í ljós að sfcap-
andi afl er að baki tilverunn-
ar.“ Einstein gefur sams kon-
ar yfirlýsingu í grein um trú
sína. Og nú berast þær frétt-
ir vestan um haf, að fjöldi vís-
indamanna þar vilji fá tæki-
færi til að gegna kristinni
þjónustu. Telji hana mest að-
kaliandi.
Enn er það ónefnt, sem
mest styrkir trúarstrenginn og
vekur máttugustu óma hans.
Það eru til „augnablik helg-
uð af himinsins náð“.
Ótal fleiri um allar jarðir
en ætlað er, öðlast þá reynslu
að þeir í hrifningarástandi —
stundium í bæn — oft rneð öðr-
um hætti — finna og verða
þess vitandi — að Guð er til
og öllu er horgið, því að „hönd“
hans umJyikur allt og alla.
Lútiher var einn þeirra
manna. Hann kynntist ungur
kvalræði efans og lenti í óbæri-
legu sálarstríði, en fcom úr þvi
líkt og hrísla undan fönn, sem
réttist mót heiðum himni.
Hann var gripinn af náð Guðs,
fullviss um að yfir sér vœri
vakað.
Þar af spratt styrkur hans í
Worms. Og þess vegna gat
Katrin kona hans, rifið hann
upp úr vonleysisþönkum og
hugdepurð löngu síðar, með
því a’ð spyrja hann, eílaust
með nokkru fasi og dálítið
hvasst: „Heldur þú að Guð sé
dauður“. Þá bálaði upp sá
neistinn, sem á sínum tíma
hafði verið kveikjan í hans
frægasta sálmi.
Ég er ekki hrifinn af siðari
helmingi þessa sálms og finnst
kominn tími til að sleppa
þeim tveim versum úr sálma-
bókinni, ekki síður en ýmsu.
sem þaðan hefur þokað. Það
haggar ekfci þeirri staðreynd að
sálmurinn er þannig til kom-
inn og svo kraftþrunginn, að
hann hefur frá upphafi verið
sérstæður lofsálmur og mestur
baráttusöngur mótmælenda fró
upphafi.
Ég klykki út með minnilegu
dæmi því til staðfestingar.
Arne Fjellbu, dómprófastur
(1937—1942) og síðar biskup
(1945—1960) í Niðarósi herm-
ir frá þessu atvifci, sem rak
smiðshöggið á þá ákvörðun
Þjóðverja að taka hann hönd-
um og víkja honum frá emb-
ætti 1. febrúar 1942.
Fjellbu dómprófastur hafði
boðað messu kl. 2 nefndan
dag. Þýzku hernaðarvöidin
bönnuðu hana stranglega. Fjell
bu slapp þik.með leynd inn i
kirkjuna. 'Einnig nokkrir
kirkjugestanna, sem fyrstir
komu. En áður en varði kom
herlögregla á vettvang, harð-
læsti kirkjunni og skipaði fjöl-
mennan vörð þar fyrir utan.
Aragrúi fólks safnaðist þó sam
an þarna á torginu mikla fram-
an við Ólafskirkjuna, höfuð-
helgidóm Norðmanna.
Sjón.ar- og heyrnarvottur, L.
Bang Hansen, .sóknarprestur
skýrir svo frá:
„Það var engin skyndi múg-
]>yrping heldur gríðarmikill
fjöldi kristinna áhugamanna
— þ.á.m. f'lestir prestar borg-
arinnar, — sem stóð fyrir utan
dómkirkjuna nokkru fyrir nón
síðastliðinn sunnudag — og
herlögreglan hindraði í að fcom
ast inn í guðshús og taka þátt
í miessunni og rieyta kivöldmál-
. tíðarinnar.
Við lifðum þarna fyrir utan
merkilega stund í mörgu til-
liti, sem engum af oss, sem
næddi þarna í bitrunni, mun
úr minni ganga. Sá hálftími mun
æ búa oss í huga, sem óafmáan-
leg minning þeirrar tíðar, er
nú hefur yfir oss gengið, og
hinnar ógnþrungnu alvöru
hennar.
Kuldinn nísti oss svo að
glamraði í tönnunum, en þó
gátum vér ekki slitið oss hvert
frá öðru. Hughrif vor urðu að
fá útrás. Þau birtust ekki í
ópum og óhljóðum eins og
verða vill í mótmælagöngum.
Það skeði með því, að einhver
sem stóð mjög austaríega —
ég veit efcki hver það var —
hó£ sálmalón. Á sama andar-
Framhald á bls. 62.
Séra
Kári Valsson
Hrísey:
„Vor Guð er borg á bjárgi
traust“, sagði Lútiher, en
bversu traust er sú borg í sam-
tímanum?
Ein megin trúarreynsla
mannsins er að vita sér borgið
í faðmi Guðs, að finna örygg-
ið og friðinn, sem nálægð hans
veitir. Slík reynsla er ekki tak-
mörkuð við álkveðið þroska-
skeið mannkynssögunnar, t.d.
samtíð Lúthers eða hinna bebr
esku stórskálda, seim hann vitn
ar í; hún tilheyrir efcfci liðn-
um tíma, meðan maðurinn er
rt'.L-'.Vi.TÍfl -*tr4
ekki liðinn undir lofc. Að svo
sé, er ekki öðrum augljós stað-
reynd en þeim, sem sjálfir
hafa lifað og reynt það.
En þú og ég, við erum ekki
samtíðin öll. Til munu þeir,
sem finna slíkar eða aðrar yf-
iríýsingar trúarinnar „væmið
tilfinningaþvaður". Þeim er
Ritningin lokuð bófc, jafniwd
keríingarbók, og „hin ásitríH
Faðir vor á himnum" aðeins
hlægilegt, óraunihæft hugtak.,
Hér gapir þá eitt illa brúan-
legt bil okkar dags. Fuillyrð-
ing stendur gegn fullyrðingu.
Hvorir vita betur? Þú veizt,
hvernig lifsreynsla þín hefur
auðgað þig, en hvernig getur
þú miðlað hana honurn, sem
fátækari er?
Vandinn er hér jafnmikill
þörfinni. Aðeins örfáum er gef
ið að tjá innstu og viðfcvæm-
ustu hræringar sálarinnar, en
þeini er eðlilegast að grípa til
máls Bi'blíunnar, sem helgaC er
af tilbeiðslu kynslóðanna. En
hví að nota lyfctl, sem vitað er,
að gangi ekki að sáluni iþeirra,
sem mest þurfa á boðskapnum
að haldá?
Þegar menn taia óskyid
tungumál, þá gagnar lítið aS
endurtaka sömu setninguna —
hærra og hærra — á móður-
málinu. Sá er ekki minoi mað-
ur, sem nemur tungutafc hins
og gerir sig þannig skiljanleg-
an. Sjái menn ekki sfcöginn
fyrir eintómum trjámi, þá þýð-
ir lítið að vera að tala um skóg
við þá. Þá verður að ræða við
þá um tré. Sé Guðsmynd ein-
gyðistrúar ekki leng.ur almenn
ingseign, þá verður að leysa
hana upp í frumþætti. Efcfcert
okkar ræður við þann aragrúa
af upplýsingum, sem til ofekar
berast daglega úr öllum áttam.
Einhverjar Miðar hljólum við
að vanrækja og á þeim sivið-
um erum við eins oig börn.
FuUorðnir geta sjáifir skorið
sér sneið af stei'kinni, en
handa börnum er hún sfcorin
í bita. Að skerða Guðsmynd-
ina er að vísu örugg leið fcil
að haeyksla hina trúuðu, en
hver veit nema meiri gleði
kynni a'ð vera á himnum yfir
ejnum syndara, sem gerir iðr-
un, en yfir níutíu og nín heil-
ögum, sem hneyksiast.
Samfcvæmt þessu. dirfumst
við að breyta hinni upþhaf-
legu spurningu, „hversu traust
er sú borg/þ.e. vor Guð/í sam-
tímanum“ og leggjum fyrir
oktour spurningarnar eins og:
„Hversu mikið öryggi í sam-
tímanum veitir Réttlæti okfc-
ur?“ Eins má spyrja um Kær-
leika, Ti-yggð, BræðraLag, Fdð,
Sannleifca eða annað, sem vdð
vifcum, að sé vilji, og þar með
eðli, Guðs.
Það ætti þá ekki að standa
á svari. Óvildarmenn finna síð-
ur höggstað á réttlátum manni,,
en hafi honum eitthvað orðið
á. Við getum gengið örugg fyr-
ir réttiátan dómstól. Þjóðfé-
lagslegt réttlæti veitir rífcjutv
um styirk. Réttlæti á alþjóða
vettvangi eykur álif á hinum
voldugu ríkjjim, ef þau stunda
það, en öryggi hinum minrJ,
Sams konar ritæfingu mætti
skrifa um Kærleika, eða Frið
eða hvaða dyggð sem er. Ailt
ber að sama brunni: Samtíð
okkar hefur ríka þörf fyrir ör-
yggið, sem Guðssamféiagið veit
ir. Vor Guð er oss enn traust
borg. Það er ekki sjálfisblefck-
ing manna utan við Iffáð, held-
ur áþreifanleg staðreynd.
Kári Valsson