Pressan - 15.06.1989, Qupperneq 13

Fimmtudagur 15. júní 1989
13
Býr þ jóðarsálin i
Pjóðarsálinni?
Hverjir hringja í símatíma útvarpsstöðvanna
og hvers vegna?
GREIN: ÞÓRHALLUR EYÞÓRSSON — MYNO: EINAR ÓLASON — TEIKNINGAR: ARNÞÓR HREINSSON
„Sælir, hlustendur góðir. Þetta er
stef Þjóðarsálarinnar. Síminn er..."
Þetta föstudagskvöld, laust eftir
klukkan sex, sit ég, aldrei þessu vant,
ekki fyrir framan viðtækið og hlusta á
þjóð mina opinbera sál sína, heldur
inni í útvarpi — þ.e.a.s í rúmgóðri og
fremur kuldalegri hljóðstofu í útvarps-
höllinni í Efstaleiti 1. Fyrir framan mig
situr annar umsjónarmanna Þjóðar-
sálarinnar, Ævar Kjartansson, og
skeggræðir í hljóðnemann við hlust-
endur sem hringja i þáttinn. Þrátt fyrir
styrkan og dimrnan róm og framburð
sem er a.m.k. jafn-norðlenskur og
Grímsstaðir á Fjöllum finnst mér Ævar
ekkert líkur neinum Þorgeirsbola. Það
var hann þó kallaður fyrr um daginn
af sjálfum erki-fjölmiðlarýni Morgun-
blaðsins, Ólafi M. Jóhannessyni, sem
taldi Ævar hafa misst stjórn á skapi
sínu í einhverjum þættinum í samtali
við heyrnarsljóa bóndakonu sem
skildi ekki af hverju fólki væri bannað
að kaupa mjólk. „Stefán Jón," spyr
Ólafur, ,,er ekki rétt að senda Ævar á
brosnámskeið áður en tilfinningarnar
bera hann ofurliði?"
Enda þótt prívatmaðurinn Stef-
án Jón Hafstein gæti e.t.v. vel hugs-
að sér að þóknast Ólafi M. Jóhann-
essyni er eins víst að Stefán Jón
Hafstein, hugmyndafræðingur
Þjóðarsálarinnar og megindrif-
fjöður, myndi svara, ákveðnum en
dálítið hvellum rómi: „Nei, bíddu
við, af hverju finnst þér það...?“
Þetta svar væri í samræmi við þá
yfirlýstu stefnu umsjónarmann-
anna að örva Þjóðarsálina með því
að vera helst aldrei sammála nein-
um hlut sem hlustendur segja; að-
ferðin er ekki deginum yngri en
Sókrates og þar af leiðandi góðra
gjalda verð. Hún er þó ekki sú eina
hugsanlega. Steingrímur Ólafsson,
ungur og skrafhreyfinn arftaki
Hallgríms Thorsteinssonar á Bylgj-
unni í hinum aflagða símatíma
Reykjavík síðdegis — Hvað finnst
þér?, hafði það að leiðarljósi að
vera þeim sem hringdu sem mest
sammála. „Þannig finnst mér að
við á Bylgjunni höfum getað togað
miklu meira út úr fólki en þeir í
Efstaleitinu,“ segir Steingrímur,
fyrrverandi Bylgjumaður, nú Á-rás-
armaður.
Form Hallgríms
Thorsteinssonar
Já, Hallgrímur Torsteinsson... Er
ekki lyginni líkast að það skuli ekki
vera nema tæpt ár síðan þessi snjall-
asti útvarpsmaður íslendinga frá
því að Helgi Hjörvar leið lauk upp
flóðgáttunum og hleypti þjóðinni
að til að tjá sig um allt milli himins
og jarðar? Auðvitað hafa íslenskir
útvarpshlustendur áður átt kost á
því að hringja í hina og þessa út-
varpsþætti þar sem þeir hafa t.d.
getað beðið um að óskalagið sitt
yrði leikið og látið þess getið í leið-
inni að þeir væru að fara á ball. Þeir
hafa líka getað hringt í þætti eins og
þá sem voru kallaðir Bein lína eða
eitthvað þvíumlíkt og lutu stjórn
tveggja fréttamanna sem höfðu
einkum áhyggjur af því að þeir sem
hringdu færu að atyrða ráðherrann
eða embættismanninn sem sat fyrir
svörum, annaðhvort í ölæði eða af
pólitískú ofstæki. Og þar fram eftir
götunum.
En formið á þessum hálftima-
eða klukkutímalöngu símaþáttum
útvarpsstöðvanna þar sem hlust-
endur geta hringt og látið móðan
mása þangað til þá þrýtur erindið
eða botn finnst eða það er skellt á
þá — þetta form er nýtt og það var
Hallgrímur Thorsteinsson sem
fann það upp í Reykjavík síðdegis á
Bylgjunni. Hér á landi, ætti maður
svo að bæta við, vegna þess að svip-
aðir útvarpsþættir hafa að sjálf-
sögðu um langan aldur þekkst i
ýmsum öðrum löndum, m.a. í
Bandaríkjunum; og þó engan veg-
inn nákvæmlega eins.
Það verður þannig að segjast eins
og er að Ríkisútvarpið fékk —
kannski sem betur fer en alltént
ekki í fyrsta sinn — hugmynd sem
var sprottin upp á einni einkastöðv-
anna. Hitt er engum vafa undirorp-
ið að Þjóðarsálin, í þeirri mynd sem
þeir Stefán Jón og Ævar hafa sniðið
henni, svo og hið náskylda Mein-
horn, ná eyrum fólks á annan hátt
en sambærilegir þættir á öðrum
stöðvum gætu gert, einfaldlega
vegna þess að hér er um að ræða út-
varp allra landsmanna
Hvað skiptir
þjóðarsól móli?
Víkur þá sögunni aftur til síðasta
föstudags þar sem ég sat í hljóð-
stofu, fylgdist með Ævari Kjartans-
syni í hita og þunga þess leiks sem
heitir Þjóðarsálin, reyndi að geta
mér til um hvernig tilfinning það
væri að vera í þessu miðilshlutverki
sem stjórnandi svona þáttar gegnir
og hugsaði um það hvort þjóðar
sálin — sjálf þjóðarsál íslendinga
— byggi í Þjóðarsálinni. Auðvitað
hefði ég ekki þurft að sitja í neinni
hljóðstofu til að vera réttur og slétt-
ur hlustandi að þessum útvarps-
þætti; ég hefði rétt eins getað setið
heima í stofu og hlustað eins og ég
geri hvort sem er á hverjum einasta
virkum degi. Þó fannst mér þetta
einhvern veginn vera vísindalegri
vinnubrögð í einkarannsókn minni
á þessu þjóðfélagsfyrirbæri.
Til þess að hafa fastan punkt í
þættinum voru hlustendur beðnir
að koma með tilögur um íslenskun
á ensku siagorði í kókauglýsingu:
„Can’t beat the feeling". Hvað gæti
svo sem skipt meira máli fyrir eina
þjóðarsál? Lísa Pálsdóttir, síma-
mær m.m., tók við nöfnum „inn-
hringjenda“ og hvíslaði þeim silki-
mjúkri röddu í heyrnartól okkar
Ævars.
Fyrsti hlustandinn heitir Ása.
Þetta er kona um sextugt, að því er
ég ímynda mér, og það er auðheyrt
að hún hefur reykt töluvert mikið
um ævina; röddin er rám en það
fylgir þó enginn hósti. „Ég tel nú
bara að það sé mesta furða hvað ís-
lendingar tala hreint mál í dag,“
segir konan, „miðað við allt, miðað
við fjölmiðla, sjónvarp og herset-
una eins og hún var... Það er náttúr-
lega þetta „bæ bæ“ og „dæ dæ“. Ég
veit að því miður þá gera það mér
náskyldir. En það þótti fínt að tala
dönsku hérna í gamla daga...“
„Já,“ muldrar Ævar í samsinn-
andi tón. Ása heldur áfram og segir
frá því að hún hafi verið um ferm-
ingu þegar ísland var hernumið af
Bretum og þá hafi komið hingað
þúsundir og jafnvel hundruð þús-
undaerlendrakarlmannao.s.frv. en
sjálf hafi hún enga tillögu um ís-
Ienskuna á kókauglýsingunni.
Lítilsvirðing við
þjóðina!
Næstur er Leó, karl á sjötugs-
aldri, giska ég á; honum liggur hátt
rómur, sérstaklega í síma. Kannski
býr hann á Raufarhöfn.
„Halló — já?“
„Leó?“
„Já?“
„Þú ert í Þjóðarsálinni."
„Já... Góðan daginn."
„Góðan daginn."
Eftir þennan formála, sem er síð-
ur er svo óalgengur í þessum þætti,
vikur Leó að efninu. „Ég er með
spurningu til útvarps- og sjónvarps-
þula.“
„Já?“
„Er það ekki litilsvirðing við
þjóðina að láta ekki innlendar frétt-
ir sitja í fyrirrúmi fyrir erlendum
fréttum hversdagslega? Þarf til
stórslys eða dauðsföll á mönnum,
eldsvoða eða náttúruhamfarir eða
annað þvíumlíkt, svo að innlendar
fréttir sitji i fyrirrúmi fyrir erlend-
um fréttum? Mér finnst þetta ákaf-
lega einkennilegt... Önnur spurn-
ing, til dagskrárstjóra sjónvarps. Til
hvers er dagskrá i sjónvarpi sem
aldrei er farið eftir? Eða telst
óstundvísi til menningarmála nú til
dags?“ spyr Leó að lokum og er
hinn versti, að manni heyrist.