Pressan - 14.11.1991, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 14. NÓVEMBER 1991
l í k a m i n n
Fituminna, fjölmettuð fita, ómettuð fita, fjölómettuð fita,
ómega-3, lýsi - er það gott eða slæmt? rautt kjöt, hvítt
kjöt, hvít hrísgrjón, brún hrísgrjón, kolvetni, kalk,
mjólkurfita, dýrafita, jurtafita og hvað þetta nú allt heitir.
M ATU RHOLLU RHÆTTU l,E
GURGOÐURVONDURDYR
Manstu muninn á fjölmett-
aöri og ófjölmettaðri fitu, eöa
var það mettuð eða ómettuö
fitusýra sem við áttum að
skilja muninn á? Nú, eða var
betra að neyta ómega eitt-
hvaö eða brúnna hrísi>rjóna?
Kr kolvetni í kartöflum? Kru
en« holl eða óholl? — Auglýs-
ini?ar keppast við að telja
neytandanum trú um holl-
ustu vörunnar 01} hann situr
oft eftir alvett ruitlaöur.
Manstu þá daga þegar Mogg-
inn birti næstum mánaðar-
lega lista yfir mat sem var
krabbameinsvaldandi?
Hér fyrr á árum gekk yfir
landið sú trú að alls konar
matur væri annaðhvort
krabbameinsvaldandi eða
óhollur. Oft var þessi umræöa
svo ruglandi að almenningur
var engu nær. Sumir ákváðu
að þetta væri allt saman eitt
allsherjar rugl, en aðrir tóku
þetta sem guðs orð og borð-
uöu ekkert nema það sem
staðfest hafði verið vísinda-
lega að væri hollt. Nú eru
manneldisfræðingar hættir
að tala um mat eins og efna-
fræðiblöndu og kenna fólki
að borða hollan mat í stað-
inn.
Það var vísindamaðurinn
Bruce Ames sem setti af stað
krabbameinshræðsluna í
Bandaríkjunum í kringum
19ti(). Hann hannaöi efnapróf
sem gat sannað hvaöa efni
væru krabbameinsvaldandi
og hver ekki. Honum tókst að
fá allt mögulegt dæmt sem
krabbameinsvaldandi. Tutt-
ugu árum seinna viöur-
kenndi Ames að hafa haft
rangt fyrir sér og segir núna
að ekki séu öll efni, búin til af
mönnum, skaðlegri en efnin
sem náttúran býr til sjálf.
Hann segir til dæmis að líf-
rænl ræktað grænmeti geti
veriö jafn krabbameinsvald-
ancli og það grænmeti sem
sprautaö er með alls kyns eit-
urefnum. Astæöan sé sú að
lifrænt grænmeti hafi í sér
náttúruleg efni sem geta al-
veg eins valdið krabbameini
og þau efni sem sprautaö er í
grænmetið. Fólki sé alveg
óhætt að boröa grænmeti
sem hefur verið sprautað ef
það boröar ekki einhverja
eina tegund í tonnatali.
Matvælafræðingar segja
nú að það skipti ekki höfuð-
máli hvað fólk borðar heldur
hversu mikið það borðar.
Mikilvægara er að kenna
fólki að borða rétt, segja þeir.
Mjög erfitt er aö koma alveg
í veg fyrir að fólk fái æða-
kölkun, of háan blóðþrýsting
eða krabbamein en það er
hægt að minnka líkurnar.
VIÐBITIÐ
Smjör er til dæmis ekki
hollt ef mjög þykku lagi er
smurt á brauöið í hvert skipti.
Ef fólk smyr brauöið passlega
stórminnkar það neyslu á viö-
bitinu og þar með óþarfa fitu.
Brauðiö er hollara en viöbit-
iö, svo þú skalt bara borða
meira brauð.
Mjólk er holl, segja auglýs-
ingarnar og bændurnir. Víst
er það rétt að mjólk er mikil-
vægur næringargjafi, en þaö
er hollara að velja magrar
mjólkurvörur, því þær inni-
halda jafnmikið af vítamín-
um og þær fitumeiri.
KJÖTIÐ
Lengi var því haldiö fram
að kjöt væri óhollt og fjöldi
manns boröar það alls ekki.
Það er ekkert óhollt að
sleppa kjötinu en það er
óþarfi að gera þaö alveg. Mat-
vælafræðingar segja að það
sem íslendingar ættu að gera
sé bara að minnka kjötmagn-
ið sem sett er á diskinn. Ekki
er óalgengt að kjötið sé aðal-
fæðan og kartöflurnar og
sýrðu gúrkurnar hafðar með
sem skraut. Betra er að
breyta þessum hlutföllum og
minnka kjötmagnið og auka í
staðinn grænmetið og kart-
öflurnar. Síðan má náttúrlega
breyta til og borða pasta og
hrísgrjón í staöinn fyrir kart-
öflur einstaka sinnum. Ekki
má gleyina því að salt er ekki
eina kryddtegundin — og sú
óhollasta, ef hún er notuð í
miklum mæli. Prófið ykkur
áfram með allt það krydd
sem ykkur dettur í hug.
SKYNDIBITASTAÐIR
Maturinn á skyndibitastöð-
um er ekki allur eins slæmur
og sögurnar sem af honum
fara. Það sem fólk ætti að var-
ast er meðlæti eins og kokk-
teilsósa og gosdrykkir. Kokk-
teilsósan er svo fitumikil að ef
þú færö þér einn skammt
ertu búinn að tvöfalda fitu-
magnið sem þú neytir. Gos-
drykkir eru svo sætir að í
einni gosflosku er jafnmikið
af sykri og í átta sykurmol-
um. Það borgar sig því að fá
sér bara hamborgarann og
drekka vatn með — þá er
þetta ágætismatur.
MILLI MÁLA
Allir vita sjálfsagt að það
borgar sig ekki að borða á
milli mála. Staðreyndin er
bara sú að fólk verður svangt
og verður að gera eitthvað í
því. Einu búðirnar nálægt
vinnustöðum eru oftast
sjoppur, sem selja sjaldan
nokkuð hollt. En fáir vita
sjálfsagt af því að poppkorn
er alveg ágætis nasl og ef fólk
getur sleppt saltinu þá er það
enn betra. Svo væri kannski
hægt aö koma meö ávexti
eða hrökkbrauö í vinnuna.
sem eru alveg ágætis millibit-
ar. Vínarbrauð og súkkulaöi-
kex eru fituríkari en flestir
halda og innihalda mikið af
sykri. Rúnnstykki og annað
brauö eru miklu skynsam-
legri og hollari.
BÖRNIN
Flestir sem eiga börn kann-
ast viö vandræöin viö að fá
þau til aö boröa grænmeti.
Oft er reynt að telja börnum
trú um að þau eigi að borða
þetta og hitt vegna þess að
það sé svo hollt. Oft er þetta
sagt um mat sem þeim finnst
alls ekki góður og þá eru þau
komin á þá skoöun að allt
sem er hollt sé vont. Mat-
vælafræðingar segja að oft
séu börn íhaldssöm á mat og
tortryggin á nýjungar. Stund-
um eru þau lystarlaus vegna
þess að rétt fyrir matinn eru
þau búin að borða kökur eða
kex og renna því niður með
mjólkurglasi og þá er orku-
þörfinni fullnægt í bili.
Það eru ekki til neinar end-
anlegar lausnir til aö fá börn
til að borða allan mat. Flest
börn læknast af matvendn-
inni með tímanum. Best er að
gera sem minnst úr því þegar
börnin byrja að neita að
borða einhvern mat og ekki
borgar sig að reyna að pína
þetta ofan í þau. Hætta er á
að börn geti aldrei borðað til
dæmis hafragraut ef hann er
neyddur ofan í þau. Þetta
verða þá bara hræöilegar
æskuminningar. Oft neita
börn að borða einhverja teg-
und af mat í nokkra mánuði
eða ár. Þá tekst þeim stund-
um að fá mömmu sína til að
elda alltaf sérstakan mat fyrir
sig. Þetta gerir oft foreldrum
erfitt fyrir og gengur ekki til
lengdar. Betra er að bera all-
an mat á borð fyrir börnin og
semja við þau um að smakka
á nýjungunum. Einhvern
daginn fara þau allt í einu að
borða það sem þeim fannst
áður vont.
MATARKOSTNAÐURINN
Margir veigra sér við að
kaupa mikið grænmeti vegna
þess að þaö er svo dýrt. En
fólk áttar sig oft ekki á því aö
kjötið er oftast dýrast og
hleypir matarreikningnum
upp. Það getur líka keypt
meira af rófum, gulrótum og
káli, sem er ódýrasta græn-
metiö en alveg jafnhollt.
Þórunn Bjarnadóttir