Pressan - 15.04.1992, Blaðsíða 20

20
MIÐVIKUDAGUR PRESSAN 15. APRIL 1992
E R L E N T
S L Ú Ð U R
Lizafturíbíó
Elizabeth Taylor, hin sextuga kvik-
myndastjama, er að snúa aftur á hvíta
tjaldið eftir alllangt hlé. Á síðasta áratug
lék hún aðeins í tveimur myndum, en var
fyrst og ffemst fræg fyrir að vera fræg. Það
er helst að hún hafi beitt sér í þágu alnæm-
issjúkra, auglýst ilmvatn og verið trúnað-
arvinkona Michaels Jackson. Myndin, sem hún leikur í, heitir Faith-
ful og mun hlutverkið hafa verið skrifað með hana í huga.
Jeltsín edrú
Stjómarandstæðingar í Rússlandi gera nú harða
hríð að Borís Jeltsín, forseta landsins. Meðal þess,
sem þeir gagnrýna forsetann fyrir, er slök stjóm
efnahagsmála, ofríki og annað það sem stjóm-
málamenn em gagnrýndir fyrir. Á bak við tjöldin
tala menn hins vegar mun meira um diykkjuskap
forsetans, enda engum blöðum um það að fletta,
Loksins edrú að honum þykir sopinn góður. Hafa ótrúlegustu
sögur af næturævintýrum Jeltsíns gengið fjöllum hærra í Moskvu.
Erlendur fréttaritari reyndi á dögunum að fá einhvem botn í þetta og
spurði einn aðstoðarmanna Jeltsíns hvað hæft væri í þessu. Aðstoðar-
maðurinn hugsaði sig greinilega ekki nógu vel um, því hann svaraði:
„Af hverju spyrðu hann ekki bara sjálfan? Hann eródrukkinn núna.“
Hversu djúpt er hægt að síga?
Þeir, sem fylgdust með Oskarsverðlaunaafhendingunni, hafa vafa-
lítið orðið varir við mótmæli homma og
lesbía við kvikmynd Pauls Verhoeven,
Basic Instinct, en í henni þólti þeim sem of
einsleit og fordómafull mynd væri dregin
upp af kynvillingum. Fyrir meðaljóninn
vestanhafs em það þó fýrst og ffemst djarf-
leg atriði, sem athygli vekja, ástaratiot
lesbía og bólfimi Michaels Douglas. Kan-
amir sjá þó ekki nema brot af því, sem er í
hinni evrópsku útgáfu myndarinnar... nema þeir bíði eftir mynd-
bandinu, sem verður óklippt.
Winnie út f huldann
Winnie Mandela, sem menn líktu
við móður Teresu fyrir ekki löngu,
hefur verið sett út í kuldann, því hún
og Nelson, leiðtogi Afríska þjóðar-
ráðsins í Suður-Afríku, ætla að skilja.
Ástæðumar munu vera margvíslegar,
en fyrst og fremst mun Nelson telja
hana verða of þungan bagga í pólitísku vafstri. Talið er að mestu
valdi nýjar upplýsingar um morðskipanir Winnie til lífvarða sinna,
drykkjuskapur og ítrekaðar yfirlýsingar hennar til stuðnings ofbeldis-
verka.
Abú
Tungulipurð Michaels
Douglas er rómuð
Liz og hr. Liz
Gabriel gefur myndbandstökuvélar
%
Genesis-rokkarinn fyrrverandi Peter Gabriel
hefur um árabil verið ötull stuðningsmaður mann-
réttindabaráttu. Fram að þessu hefur hann látið sér
nægja að afla fjár til mannréttindasamtaka ýmiss
konar, en nú er hann farinn að móta baráttuaðferð-
imar líka. Sem popptónlistarmaður hefur hann
lengi vitað að öllu máli skiptir að kunna að koma
Peter Gabriel s£r a framfæri og hefur komist að þeirri niðurstöðu
að mannréttindahópar geti nýtt sér sömu tækni. Þcss vegna hefur
hann sett á fót sjóð til þess að kaupa tölvur, faxtæki, myndbandstöku-
vélar og önnur vígtól fjölmiðlastríðsins fyrir mannréttindasamtök.
Auk Gabriels munu Sigoumey Weaver, Jonathan Demme, Martin
Scorsese, Laurie Anderson, Spike Lee og Wim Wenders ætla að
leggja hönd á plóginn.
Lœgðin er á enda
Bandarískir þingmenn urðu fyrir enn einu áfallinu í síðustu viku og
trúðu vart eigin eymm, þegar þeim var skýrt frá því að efnahagurinn
væri einn og óstuddur að rétta úr kútnum. Þetta átti ekki að geta gerst
að mati snillinganna í Washington, sem vom sannfærðir um að
Bandaríkin kæmust ekki úr „krcppunni" án þess að ríkið kæmi til
skjalanna.
Þrátt fyrir það virðist nú einmitt þetta vera að gerast um gervöll
Bandaríkin án þess að peningaskilvindan í Washington kæmi nærri.
Allir efhahagsvísar em á eina leið. Þrennt kemur til, sem vekur bjart-
sýni öðra ffemur: I fýrsta lagi hefur útflutningur aukist mjög og nemur
nú um 12% framleiðslunnar innanlands. Og vaxtarbroddurinn er
mestur í útflutningi til nýrra markaða á borð við rómönsku Ameríku. I
öðm lagi hefur framleiðni aukist mikið. Bandaríkin hafa um áratuga-
bil verið langt á undan öðmm (líka Japan) í ffamleiðni í framleiðslu-
greinunum. Nú virðist sem framleiðni sé að taka stökk fram á við í
þjónustugreinum líka.
Þriðja og síðasta ástæðan til þess að hafa trú á góðum efnahagsbata
er sú, að flestir hagspámenn telja hann ekki vera í kortunum. 30. mars
birtu 100 þekktir hagffæðingar vestra — þar af sex Nóbelsverðlauna-
hafar — opið bréf til Bush-stjómarinnar og Bandaríkjaþings þar sem
þeir kröfðust aukinna ríkisútgjalda og skattafsláttar tii framleiðslu-
greinanna, ella myndi alger stöðnun grípa um sig. Áhugamenn um
breskan efnahag minnast þess hins vegar að fýrir áratug skrifuðu 365
hagfræðingar til The Times og héldu því fram að efnahagsstefna
Margaretar Thatcher myndi gera landið gjaldþrota. Þeim skeikaði
ekki um einn mánuð, því að bréf þeirra markaði upphaf lengsta vaxt-
arskeiðs bresks efhahagslífs eftir seinna stríð.
Karlinn í brúnni fiskar
en hvert skal haldið?
Og hið óvænta gerðist, sem enginn spáði — ekki einu sinni PRESSAN — að
íhaldsflokkurinn sigraði í kosningunum á Bretlandi. Það þarf vitaskuld ekki
að orðlengja það, að allir skoðanakannar landsins reyna hver sem betur
getur að skýra hvers vegna enginn spáði rétt um úrslitin. En það gæti orðið
jafnörðugt að spá um framhaldið.
Menn hafa að vísu bent á að
stór hluti kjósenda var óákveð-
inn til síðasta dags og þegar til
kastanna kom virðast fleiri hafa
minnst slæmrar reynslu af stjóm
Verkamannaflokksins en búist
hafði verið við. Ekki síst eftir að
hagspekingar fóm að reikna og
komust að þeirri niðurstöðu að
úrræði Verkamannaflokksins nú
myndu þýða enn meiri skattpín-
ingu en nokkm sinni í fyrri
stjómum þeirra. Þrátt fýrir tölu-
verða óánægju vildu menn frek-
ar reiða sig á stöðugleika og að-
hald ríkisstjómar Johns Major en
óvissu og skattheimtu Verka-
mannaflokks Neils Kinnock.
Kjörsókn var líka í mesta lagi
eða um 77%
Sumir stjómmálaskýrendur
hafa undirstrikað hvemig úrslitin
á Bretlandi virðast á skjön við
pólitíska þróun á meginlandi
Evrópu. í Frakklandi, Italíu og
Þýskalandi hafa kjósendur lýst
yfir megnri óánægju sinni með
ríkjandi ástand og veitt nýjum
stjómmálaöflum brautargengi.
Þetta stendur vitaskuld í sam-
hengi við hinar ógnarhröðu
breytingar í álfunni. Árið 1992 er
mnnið upp og Evrópusammninn
Kaupmannahöfn
einstæðingaborg
Danska hagstofan liefur
komist að þeirri niðurstöðu að
Kaupmannahöfh sé borg ein-
stæðinga. Hvorki fleiri né
færri en 259.278 fjölskyldur í
borginni hafa aðeins einn full-
orðinn innan vébanda sinna.
Þetta em um 79% allra fjöl-
skyldna í höfuðborginni. Þá
var það einnig upplýst að
efnafólk væri farið að flýja
borgina í hrönnum og sækti í
nágrannasveitarfélög og
svefnbæi. Fyrir vikið óttast
yfirvöld í Kaupmannaliöfn að
enn muni kreppa að borginni
fjárhagslega og var staðan þó
ekki beysin fyrir.
er innan seilingar. Samt sem áð-
ur finnst Vestur-Evrópubúum
einhvem veginn sem stemmn-
ingin sé ekki til staðar. Bæði er,
að lýðræðisbyltingin í Mið- og
Austur-Evrópu hefur „stolið sen-
unni“ af EB-samrunanum og
eins hitt að slappt efnahags-
ástand og aukin óvissa fremur en
léttir vegna falls kommúnismans
hafa dregið mjög úr trú almenn-
ings á hæfni hinna hefðbundnu
stjómmálaafla til að finna við-
eigandi lausnir á nýjum vanda.
En þrátt fýrir að Bretar glími
við lengstu efnahagslægð sína
allt frá fjórða áratugnum unnu
íhaldsmenn fjórða kosningasigur
sinn í röð. Og það þrátt fýrir að
Verkamannaflokkurinn hafi kú-
vent ffá fýrri markmiðum, losað
sig við megnið af kommunum
og boðað stefnu, sem að mörgu
leyti var ekkert ósvipuð þeirri,
sem íhaldsmenn hafa fýlgt.
„Tap Verkamannaflokksins
staðfestir hina dýpkandi tilvistar-
kreppu sósíaldemókrata og sósí-
alista í Vestur-Evrópu,“ sagði
Carl BildL forsætisráðherra Svía,
um úrslitin, en hann talar af sætri
reynslu eftir að hafa ýtt sósíal-
demókrötum úr áratugalangri
stjómarsetu í september síðast-
liðnum. Og það kann nokkuð að
vera til í því, að minnsta kosti
þegar litið er til þeirrar stað-
reyndar að aðeins um 2% fýrmm
kjósenda Ihaldsflokksins virðast
hafa stutt Verkamannaflokkinn
að jsessu sinni og Verkamanna-
flokknum tókst ekkert sérlega
vel að kalla út sína eigin
„traustu“ kjósendur.
Major neitar því ekki að fjöldi
kjósenda lýsti yfir óánægju með
stefnu hans, en hann hét því að
gæta hagsmuna allra kjósenda,
burtséð frá því hvort þeir studdu
hann eða ekki. Á Skotlandi hefur
þetta verið túlkað sem óbein
játning um að eitthvað þurfi að
gera í málefnum Skota, sem hafa
um langt árabil nær ffyst ihalds-
menn úti, en síðan ávallt setið
uppi með stjóm þeirra.
En þegar grannt er skoðað —
bæði á Bretlandi og á megin-
landinu — má ef til vill merkja
sömu hneigð, sumsé þá að vax-
andi óánægju er farið að gæta
með „gömlu flokkana“ og menn
em í auknum mæli famir að snúa
sér til hinna nýrri. Oft gera menn
sér litlu meiri vonir um að þeir
hafi betri svör við úrlausnarefn-
um breytts þjóðfélags, en það er
nærtækasta leiðin til að koma á
framfæri vonbrigðum sínum
með óbreytt ástand. í Bretlandi
hagar bara þannig til að kjör-
dæmaskipulagið vinnur miklu
meira gegn nýjum stjómmála-
öflum en annars staðar í Evrópu.
Þegar rýnt er í atkvæðatölur
ffemur en þingsætaskipan kemur
glögglega í ljós að þjóðemis-
hyggja skiptir marga Breta orðið
mun meira máli en fýrir nokkr-
um ámm. Verkamannaflokkur-
inn sá fram á að tapa miklu fýlgi
til skoskra þjóðemissinna og tók
í skyndingu upp þá stefnu að
Skotar skyldu fá sitt eigið þing.
En hvað tekur nú við hjá Maj-
or?
Major hét því í sigurræðu
sinni að leiða Bretland út úr
efhahagslægðinni og stefha í átt
til stéttlauss Bretlands. Þrátt fýrir
að gleði hans yfir úrslitunum
leyndi sér ekki var hann þó ekki
vígreifur og talaði um nauðsyn
sáttar meðal þjóðarinnar.
, AHar ríkisstjómir þessa lands
hafa ríkt yfir kjósendum, sem
kusu stjómarandstöðuna. Það er
skylda mín sem forsætisráðhena
að gæta ltka hagsmuna þeirra
þegar ég móta löggjöfina og
ákveð stefnu stjómarinnar.“
Hann ítrekaði til dæmis að hann
hefði alls ekki í hyggju að einka-
væða heilbrigðisþjónustuna líkt
og Verkamannaflokkurinn hafði
haldið fram í kosningabarátt-
unni.
Breytingar Majors á ríkis-
stjóminni tala líka sínu máli, því
hann skipti út flestum af hinum
gömlu ráðhermm Margaretar
Thatcher. Flestir róttæklingar
hennar munu nú halda sig á aft-
ari bekkjum þingsalarins en hey-
brækumar (wets) sitja framar.
Major þarf þó að halda vel á
spöðunum, því ekki mega meira
en 11 þingmenn bregðast honum
til að þingmeirihlutinn sé í voða.
En jafhvel þó svo allt gangi að
óskum er ósennilegt að stjóm
Majors sitji út kjörtímabilið. Að
þessu sinni sat Major eins lengi
og honum var unnt til að sanna
sig í embætti og í von um að
efnahagslífið rétti úr kútnum fýr-
ir kosningar. Ef að líkum lætur
vill Major meira og takist honum
með afgerandi hætti að koma
efnahagnum á réttan kjöl á ný er
ekki ósennilegt að boðað verði
til kosninga árið 1994.
Andrés Magnússon