Pressan - 15.04.1992, Blaðsíða 21

MiÐVIKUDAGUR PRESSAN 15. APRIL 1992
21
E R L E N T
Leyndardómur týndu
sáðfrumunnar
Nýjar rannsóknir á frjósemi karlá hins frjálsa
heims hafa vakið ugg um viðgang Vesturlandabúa.
Eitthvað í umhverfinu virðist hafa neikvæð áhrif á
sæðisframleiðsluna, en menn eru ekki á einu máli
um hvað það sé.
ég var alveg örugglega á undan yður.
Venjulegur, heilbrigður karl-
maður framleiðir um 1.000 sáð-
fmmur á hverri sekúndu. Þessi
ógnarmiklu afköst kynkirtla
mannsins em nauðsynleg til að
tryggja viðhald stofnsins, en að
undanfömu hafa menn séð þess
merki að á Vesturlöndum sé að
draga úr framleiðslunni.
Nokkrar bandarískar rann-
sóknir undanfama tvo áratugi
hafa bent til þess að sæðisfram-
leiðslan hafi dregist nokkuð
saman, en fram til þessa hafa vís-
indamenn verið efins um hversu
marktækar þær em. Nýlegar
rannsóknir danskra vísinda-
manna hafa hins vegar rennt nýj-
um stoðum undir tilgátur þessar.
Samkvæmt rannsóknum hóps
undir stjóm Niels Skakkebæk,
prófessors við danska ríkisspítal-
ann, hefur bæði sáðfmmuffam-
leiðslan minnkað vemlega und-
anfarin 50 ár og eins hefur fjöldi
þeirra í hverjum ml sæðis dregist
mikið saman. Talið er að sums
staðarnemi samdrátturinn allt að
helmingi.
Sumir kunna að spyrja sig
hveiju það skipti hvort sáðfrum-
ur em nokkmm milljónum fleiri
eða færri í hverjum ml, en vís-
indamennimir telja þó fulla
ástæðu til að óttast. Sæðisfram-
leiðslan er mjög einstaklings-
bundin: sumir hafa 20 milljónir
sáðífuma í ml og aðrir allt að 170
milljónum. Þeir, sem hafa færri
en 5 milljónir í ml, em taldir
óftjóir. Fyrir þá, sem em í neðri
kantinum, munar því um hverja
milljón. Ekki þó síst vegna þess
að sæðisframleiðslan getur
Trabantartil
vandræða
Trabant-eigendur nteð
minnimáttarkennd stofnuðu
einhvem tímann félagsskap-
inn Skynsemin rceÖur. Ur aust-
urvegi heyrast nú fréttir, sem
hljóta að vera reiðarslag íyrir
félagsmenn. Pólsk yfirvold em
nefnilega búin að fá sig
fullsödd af austur-þýskum
Trabant- og Wartburg-eigend-
um, sem aka austur yfir landa-
mærin til Póllands og skilja
hræin eftir þar. Þetta gera þeir
til að sleppa við að borga nið-
urrifskostnaðinn í Þýskalandi,
en þar í landi vilja menn upp-
-ræta þessar umhverfisófreskj-
ur hið íyrsta. í fyrri viku lokaði
stjómin í Varsjá landamærun-
um fyrir öllum Þjóðverjum,
sem vom akandi á Traböntum
eða Wartburgum, en eftir
harðorð mótmæli Bonn-
stjómarinnar vom landamærin
opnuð að nýju. Þegar hefur
verið stofnuð sérstök sam-
starfsnefnd ríkjanna vegna
þessa.
sveiflast vemlega til hjá einum
og sama manninum. Á nokkmm
mánuðum getur hún sveiflast frá
sjö milljónum á ml upp í 170
milljónir. Og læknar hafa ekki
hugmynd um af hverju þetta
stafar.
Þeir hafa enn minni hugmynd
urn hvað veldur samdrættinum í
sæðisframleiðslunni. Þá gmnar
ýmis efnasambönd, sem notuð
vom í iðnáði — sérstaklega á
sjötta og sjöunda áratugnum —
efni á borð við PCB. Efnin em
svo heilsuspillandi að þau vom
víðast hvar bönnuð á síðasta ára-
tug. En þau eyðast afar seint, em
enn til staðar í umhverfmu og
hafa smeygt sér irtn í fæðukeðj-
Nóbelsverðlaunahafinn, hag-
fræðingurinn og frjálshyggju-
maðurinn Milton Friedman telur
að það eigi að lögleiða eiturlyf,
hvers eðlis sem þau em. Hann
segir að stríð ríkisvaldsins gegn
eiturlyfjum sé tapað, það haft
reyndar verið ljóst fyrir margt
löngu. Bann þjóni hagsmunum
eiturlyfjasala en bimi á neytend-
um.
í nýlegu viðtali við þýska
tímaritið Der Spiegel áréttar Fri-
edman þessa skoðun sína. Hann
segist reyndar hafa haldið henni
fram allar götur síðan 1972 þeg-
ar Ijóst var að barátta stjómar Ri-
chards Nixon gegn eiturlyfjum
hefði mistekist. Síðan hefði þetta
stríð verið magnað aftur upp í tíð
Ronalds Reagan, en á tíma Ge-
orge Bush haft það orðið að alls-
herjarstyrjöld. Hún hafi lítinn
árangur borið.
Máli sínu til stuðnings bendir
Friedman á að f borgum Banda-
ríkjanna séu árlega framin um tíu
þúsund morð sem tengjast eitur-
lyfjum. Fangelsi séu yftrfull.
Lögregla haft ekki tíma til að
sinna öðmm glæpum. Það sé
semsagt varla hægt að benda á
neinn jákvæðan árangur eitur-
lyfjastríðsins.
Þeir, sem halda að Bush for-
seti viti hvað hann er að gera til
aðstoðar fyrmm Sovétlýðveld-
unum eða hvað það kostar, ættu
að hugleiða eftirfarandi:
I fyrri viku vom Bush forseti,
James Baker utanríkisráðherra
og Nicholas Brady fjármálaráð-
herra spurðir tíu sinnum hversu
mikil bandarísk útgjöld yrðu
vegna áætlunarinnar. Og tíu
sinnum viku þeir sér undan
spumingunum eða gripu til
kostulegra undanbragða.
Hér em dæmi.
HvaS kostar þetta skaltgreiSendur í
heildina tekið? Og hvaSan eiga þeir pening-
araSkoma?
Bush: ,Fg læt Jim Baker um a5 greina frá
smáaatriðunum... Þetta eru ekki ákafiega
miklir peningar. Við höfum skuldbundið
okkur mjög, mjög mikið."
Herra ráðherra... þú hefttr sagt aS í árs-
byrjun 1992 hafi Bandaríkin eytt 5 milljörð-
una, sem endar á manninum. Þau
safnast sérstaklega fyrir í fitu og
geta virkað sem vægur bríma-
hvati eða kvenhormón. Sumir
hafa getið sér til um að þar sé
fundin skýringin, en rannsóknir
em ennáffumstigi.
En auk brestsins í sæðisfram-
leiðslu hel’ur tilfellum þar sem
eistun falla ekki niður við kyn-
þroska fjölgað ferfalt og eistna-
krabba þrisvar sinnum á tímabil-
inu.
Það þykir styrkja þá tilgátu að
eiturefni valdi þverrandi sæðis-
framleiðslu, að í Bandaríkjunum
hefur orðið vart óeðlilega hárrar
ófrjósemistíðni verkamanna f
einstökum greinum efnaiðnaðar.
Friedman er svosem ekki einn
um þessa skoðun. Undir hana
hafa tekið áhrifamenn á borð við
George Shultz, fyrmm utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna, og
dálkahöfundurinn William
Buckley.
Friedman telur sig ekki þurfa
að færa flókin rök fyrir máli stnu.
Með afskiptum ríkis og lögreglu
verði til gríðarmikill svartur
markaður þar sem verð er geig-
vænlega hátt. Á þessu hagnist
eiturlyfjasalar, glæpasamtök
túmi út. Neytandinn sé leiksopp-
ur þeina.
um dala. Hversu mikið tmfram það felst í
þessari skuldbindingu fjárhagslega?
Baker: ,J>etta styrkir forystuhlutverk
Bandaríkjanna með uppbyggingu sjóðs til að
stuðla að stöðugleika eða peningum handa
þessum nýju þjóðum... Þetta eykur áhrif
Bandaríkjanna íRússlandi sjálfu... og opnar
töluverða möguleika á persónulegum tengsl-
um.“
Hversu mikið?
Brady:,Ja, alveg eins og forsetinn hefur
sagt, 18 milljarðar í tvíhliða aðstoð og 6
milljarðar í þessum stöðugleikasjóði.“
Þið virðist leggja ykkur alla fram við að
leyna okkur hversu mikið fé, viðhótarfé, þarf
til að koma... Forsetinn sagði að þetta vceru
ekki miklir peningar. Hversu mikið er ekki
mikið?
Þá hefur verið bent á að það séu
mönnum engin ný sannindi að
kynfærin séu afar viðkvæm líf-
færi, sem þoli hvers konar áreiti
(annað en það sem þeim er bein-
línis ætlað) afar illa.
Ófrjósemi er enn ekki farin að
Löglegur eiturlyfjamarkaður,
álímrFriedman, myndi hins veg-
ar hafa í för með sér lægra verð
og þar af leiðandi færri og
smærri glæpi, hreinni og því
mun hættuminni lyf. Eiturlyfja-
salar og milliliðir myndu missa
vinnuna.
Hann telur að neysla eitur-
lyfja haft ekki aukist þar sem þau
hafa verið leyfð. í Hollandi sé
ekki glæpsamlegt að hafa kanna-
bis-efni undir höndum og ekki
heldur í Alaska. Þama haft notk-
un ekki aukist. Hins vegar haft
stríð Bandaríkjastjómar gegn
Bakcr: ,J>að em að hluta þeir 2 milljarðar
sem Bandaríkin taka að sér af þessum átj-
án...“
Hvað kostar þetta mikið?
Baken, J>ið emð að spyija núna um tölu
sem ég get ekki gefið ykkur í dag. En við lát-
um ykkur fá tölu... og látum ykkur kannski
komast að niðurstöðu."
Hversumitáð?
Brady: „Við eram ekki að tala um neina
platpeninga. Þettaem alvörapeningar."
Það var ekki fyrr en um
kvöldið að Baker nefndi töluna
„yfir þrír milljarðar" í sjón-
varpsviðtali. Talan rann upp úr
honum eins og hann hefði vitað
allan tímann hver hún var.
Hann vissi það ekki. Ekki
valda vemlegum vandkvæðum,
nema sem persónulegur harm-
leikur. En haft sæðisframleiðslan
fallið um önnur 50% eftir 50 ár
þurfa menn alvarlega að fara að
hugsa sinn gang.
kannabis-ræktendum haft í för
með sér að framboð minnkaði og
verð snarhækkaði. Á sama tíma
haft verð á kókaíni og krakki
lækkað vegna aukins framboðs
og fólk því notað þessi sterku
efríi í auknum mæli.
Hann segir einnig óafsakan-
legt að Bandaríkjastjóm skuli
hafa fært eiturlyfjastríð sitt út til
landa Mið- og Suður-Ameríku,
Kólombíu, Perú og Panama. I
þessum löndum haft stöðugleika
og ró verið raskað af þeirri
ástæðu að stjómin var að tapa
stríðinu á heimavígstöðvunum.
En hvemig á þá að selja full-
komlega lögleg eiturlyf?
Friedman vill að lyfjafyrirtæki
framleiði fíkniefnin og farið
verði með þau eins og áfengi og
tóbak. Varað verði við skaðsemi
þeirra. Frjáls sala verði heimil
með vissum skilyrðum. Rfkið
geti séð um sölu efnanna og haft
af því skatttekjur, þótt það sé
reyndar ekkert metnaðarmál fyr-
ir frjálshyggjumanninn Fried-
man. Hann telur þó ennþá heppi-
legra að reglur hins ftjálsa mark-
aðar fái að ráða. Og hann aftekur
ekki að þau viðskipti geti tekið á
sig ýmsar myndir —- til dæmis
„létt-heróín“ á tilboðsverði.
Brady heldur. Og ekki heldur
Bush þegar hann kynnti áætlun
sína um aðstoð „á tímamótum í
mannkynssögunni“. Ég efast
um að þeir viti það enn.
Þeir hafa heldur ekki minnstu
hugmynd um hvar þeir ætla að
ftnna þessa rúmlega þrjá millj-
arða eða hver sem talan annars
er. Bush leyfir þinginu ekki að
taka þessa peninga ffá vamar-
málaráðuneytinu. En hvaðan
þá?
Ég er ekkt að segja að endan-
lega talan verði langt ffá þeirri
sem Baker nefndi né heldur að
þeir finni ekki þessa peninga
einhvers staðar (til dæmis með
því að auka fjárlagahallann). En
við erunt fómarlömb einnar
meginreglu stjómmálanna: Ef
stjómmálamaður leggur eitt-
hvað til án þess að vita hvað það
kostar eða hvemig hann ætlar
að borga fyrir það, þá em allar
líkur á að hann viti ekki hvað
hann er að gera og/eða hafi eitt-
Friedman vill frjáls viðskipti með fíkniefni
Friedman: Eiturlyfjasalar hagnast, neytendur þjást, stríðið gegn
fíkniefnum er tapað.
ERLENT SJÓNARHORN lesliehgelb
Hvað œtla mennirnir sér?
„Bush forseti og ráðgjafar hans hafa
ekki hugmynd um hver stefnan er
gagnvart Sovétlýðveldunum “
„Hverjum er ekki
sama?“
Talsmaður ísraelsstjórnar þegar
hann var beðinn um viðbrögö við
fregnum um að Arafat hefði farist í
flugslysi í líbýsku eyðimörkinni.
„Hverjum er ekki
sama?“
Talsmaöur ísraelsstjórnar þegar
hann var beðinn um viðbrögð við
þeirri frétt að Arafat hefði lifað af.
Átján rauöar rós-
ir í tunnuna
Á landsfundi danskra sósíaldemó-
krata í Vejle, þar sem Poul Nyrup
var kjörinn formaður í stað Svends
Auken, var öllum fulltrúum bannaö
að vera meö rauða rós í hnappagat-
inu. Fulltrúarnir, sem voru um 550,
voru ekki hressir, en fundarstjóra
varð ekki hnikað og sagði að fyllsta
hlutleysis yrði að gæta!
Óeðlilegir viö-
skiptahættir
Lögregla í Flórída er enn aö reyna
að átta sig á því hvað manni nokkr-
um gekk til, sem valsaði inn á lög-
I reglustöð og kvartaði undan því að
tiltekinn götusali eiturlyfja hefði
hlunnfarið sig í kókaínviðskiptum.
Virtist maðurinn vilja að lögreglan
.: hjálpaöi sér við að fá endurgreiðslu
eða ógallaöa vöru ella. Maðurinn
var auk þessa akandi undir áhrifum,
, með ólöglegan lásboga í bílnum og
stolna lögreglutalstöð. Hann situr
nú inni með 14 ákærur á bakinu.
Fá einn vel hrist-
an, takk!
Tveir Danir fóru í skógarferð, hvor
meö sinn ölkassann, um síðastliðna
helgi. Þegar þeir voru hálfnaðir meö
fyrri kassann rann snarlega af þeim
þegar kengúra kom allt í einu
skoppandi og fór aö hnusa af mat-
arkörfu þeirra. Eftir gagnkvæm lof-
orð mannanna um að breyta
drykkjuvenjum sínum allverulega
komu tveir laganna verðir á vett-
vang og spuröu hvort þeir hefðu séð
kengúru á förnum vegi. Hún hafði
sloppið úr dýragarði vikunni áður.
hvað annað en hagsmuni þjóð-
arinnar að leiðarljósi.
Mér sýnist Bush hafa sett
þessa áætlun saman í flýti og
aðallega til þess að svara gagn-
rýni Richards Nixons og Bills
Clintons.
Bush hefur oft tekist að stela
glæpnum frá andstæðingum
sínum (man einhver þegtir hann
sagðist ætla að vera forseti um-
hverfisvemdar og mennta-
mála?) og gera svo ekki neitt.
Það væri slæmt bæði fyrir okkur
og Rússa ef það yrði heldur ekk-
ert úr þessari „áætlun".
Bandaríkin þurfa að hafa
skynsamlega og markvissa
áætlun um aðstoð við Sovétlýð-
veldin fyrrverandi. En það er
erfitt að hafa trú á einhverri
„áætlun" þegar höfundar hennar
hafa ekki séð verðmiðann og
vita ekki hvemig þeir ætla að
borga.
Höfundur er utanríkismálasérfræöingur
og dálkahöfundur hjá New York Times.