Pressan - 04.06.1992, Page 15

FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. JÚNÍ 1992
15
Skoðanakönnun Skáfs fyrir PRESSUNA
FIMMTUNGUR VILL
DAUBAREFSINGII
Öxin og höggstokkurinn sem notuð voru við síðustu
aftöku á íslandi.
í skoðanakönnun Skáls fyrir
PRESSUNA um afstöðu fólks til
refsinga var einnig spurt hvort
viðkomandi teldi að dauðarefs-
ing væri réttlætanleg í einhveij-
um tilfellum.Af rúmlega fimm
hundruð manns sem tóku af-
stöðu til þessarar spurningar
svaraði rúmlega 21 prósent ját-
andi, en tæp 79 prósent neitandi.
Það er alls ekki Ijóst ná-
kvæmlega hvað býr að baki
svörun sem þessari, enda var
ekki spurt frekar um hvers kon-
ar glæpi ætti að hegna fyrir með
lífláti. Af öðrum svörum í könn-
uninni má þó ráða að tilfinning-
ar fólks séu hvað heitastar í garð
þeirra sem fremja kynferðisbrot
gagnvart bömum og þeirra sem
gerast sekir um manndráp af
ráðnum hug. I fyrra tilfellinu
vildu níu prósent aðspurðra
beita dauðarefsingu, en fjögur
prósent í því síðara.
Dauðarefsing var afnumin á
íslandi árið 1928, eftir að Sig-
urður Eggerz lagði fram þing-
mannaffumvarp þess efnis. Is-
land var eitt af fyrstu löndum
heims til að nema dauðarefs-
ingu úr lögum, en hún tíðkast nú
ekki á Vesturlöndum nema í
sumúm fylkjum Bandarikjanna,
svo og í herlögum nokkurra
landa. „Með sjötta viðbótar-
samningi við Evrópuráðssamn-
inginn um vemdun mannrétt-
inda og mannfrelsis frá 1983
var líflátsrefsing á friðammum
afnumin. Samningurinn öðlað-
ist gildi 1. júní 1987 að því er ís-
land varðar,“ segir í bók Jónat-
ans Þórmundssonar lagapró-
fessors um refsingar á Islandi
sem væntanleg er í haust.
Dauðarefsingu var síðast
beitt á íslandi árið 1830, þegar
Friðrik Sigurðsson og Agnes
Magnúsdóttir vom dæmd til að
hafa fyrirgert lífi sínu með
morðinu á Natani Ketilssyni og
Pétri Jónssyni á Illugastöðum á
Vatnsnesi í Húnavatnssýslu.
Þau skyldu hálshöggvast með
öxi, þar eftir leggjast á steglur
og hjól, en höfuðin setjast á
Telur þú að dauðarefsing
sé réttlætanleg
í einhverjum tilfellum?
Óákveðnir
stjaka. Það var gert á Vatnsdals-
hólum 12. janúar 1830 og tókst
vel, að því er segir í árbókum
Jóns Espólín.
skilorðsbundnir dómar algeng-
astir, en í stærri málum getur
raunvemleg fangelsisvist numið
nokkmm mánuðum. Nýlegt
dæmi er af konu sem dró sér
rúmlega sjö milljónir króna úr
sjóðum Verkakvennafélagsins
Framtíðarinnar í Hafnarfirði.
Hún endurgreiddi féð og hlaut
tólf mánaða fangelsisdóm, þar af
níu skilorðsbundna. Þá hlaut
maður dóm í Kópavogi snemma
á árinu fyrir að hafa svikið út átta
milljónir með fölsuðum undir-
skriftum ættingja sinna og vina.
Hann fékk átta mánuði í fang-
elsi, þaraf fimm skilorðsbundna.
Kona í Reykjavík var fundin sek
um svipað afbrot síðasta haust,
en hafði áður fengið tvo skil-
orðsbundna dóma fyrir skjalafals
og fjársvik. Fyrir síðasta brotið
hlaut hún tuttugu mánaða fang-
elsi, allt óskilorðsbundið.
Hér virðist niðurstaðan því
vera hin sama og í skattsvika-
málunum; almenningur vill að
meðaltali um þriggja ára óskil-
orðsbundna fangelsisvist fyrir
slík brot, en dómskerfið kveður
ekki upp viðlíka dóma nema um
sé að ræða ítrekuð og alvarleg
brot.
ER ALMENNINGUR REF-
SIGLAÐUR?
Hvaða ályktun má draga af
því misræmi sem birtist í skoð-
unum almennings og dómum
sem kveðnir em upp í dómsölum
landsins? Viðmælendur PRESS-
UNNAR vom flestir þeirrar
skoðunar að í könnun sem þess-
ari væm svör fólks líklega illa
ígmnduð og ekki lægi að baki
þeim mikill skilningur á réttar-
kerfinu, tilgangi refsinga eða eðli
refsivistar. í svömnum fælist líka
sú tegund af ábyrgðarleysi sem
gerði fólki kleift að taka afstöðu
úr fjarlægð án þess að þurfa að
sjá fyrir afleiðingar svara sinna.
Niðurstöður könnunarinnar
virðast þó svo afgerandi að erfitt
er að afgreiða þær sem hvala-
blásmr illa upplýsts almennings.
Sérstaklega á þetta við um kyn-
ferðisbrot gegn bömum og
nauðganir, þar sem refsiramm-
inn, sem löggjafinn ákveður,
virðist endurspegla ágætlega
skoðanir almennings, en dómar
sem kveðnir em upp ganga al-
gerlega á skjön við þær. Dómar-
Meiriháttar
skattsvik
Algeng refsing
Meðaltal svarenda
ar telja sig eflaust hafa gildar
ástæður fyrir þessu, en lögffóðir
viðmælendur PRESSUNNAR
telja sig merkja tilhneigingu til
vægari dóma á síðustu ámm sem
eigi sér ekki samsvömn í al-
menningsáliti.
Það em einkum héraðsdómar-
ar og saksóknarar sem þykir
dómar vera orðnir vægari hin
seinni ár og yfirleitt í neðri kant-
inum á því sem refsiramminn
heimilar. Er þá vísað í dæmin
sem nefnd vom hér að ofan og
því haldið ffam að meira tillit sé
nú tekið til aðstæðna sakbom-
ingsins en áður tíðkaðist, en ekki
jafnmikið hugað að fómarlamb-
inu og þeim vamaðaráhrifum
sem í refsingum felast.
Það er reyndar ekki óumdeilt,
hversu mikil vamaðar- eða fæ-
lingaráhrif þungar refsingar
hafa, og sérfræðingar víða um
lönd komast enn að misvísandi
niðurstöðum varðandi það atriði.
Þó er almennt samkomulag um
að vamaðaráhrif séu meiri í hin-
um veigaminni brotaflokkum,
svo sem auðgunarbrotum, skatt-
svikum og umferðarlagabrotum.
Það er alls óvíst hvaða áhrif, ef
þá nokkur, hættan á þungri refs-
ingu hefúr á þann sem á annað
borð hneigist til að beita böm og
konur kynferðislegu ofbeldi,
hvað þá þann sem í ölæði eða
U'mabundnu brjálæði verður öðr-
um að bana.
Refsingar á fslandi em al-
mennt í samræmi við það sem
gerist á Norðurlöndum, en þau
aftur U'ðka yfirleitt vægari refs-
ingar en þekkjast annars staðar í
Evrópu. Þó er refsistefha í ein-
stökum málaflokkum misjöfn
milli landa og virðist ganga í
nokkmm sveiflum þar eins og
hér hvað dómendur telja réttláta
eða skynsamlega refsingu miðað
við aðsueður á hveijum tíma.
Karl Th. Birgisson
„Aðrar leiðir til en fangelsisvist“
segir Erlendur Baldursson hjá Fangelsismálastofnun
„Ég les fyrst og ffemst út úr
þessum tölum fyrirlitningu fólks
á þessum alvarlegri glæpum;
manndrápum, nauðgun og kyn-
ferðislegri misnotkun á börn-
um,“ sagði Erlendur Baldurs-
son, deildarstjóri hjá Fangelsis-
málastofnun. „Það er skiljanlegt
að fólk láti í ljósi andúð sína á
þeim með því að vilja strangar
refsingar gagnvart þeim sem
ffemja slíka glæpi, en ég held að
fólk geri sér almennt ekki grein
fyrir hvað um er að ræða þegar
talað er um fangelsisvist. Það er
óvíst hvaða munur er á því í huga
fólks að sitja inni í eitt ár eða tíu
ár. Það má ekki gleyma því að
fangelsisvistin fylgir mönnum
lengi eftir losun og kemur einnig
yfirleitt niður á aðstandendum,
sem ekkert hafa til saka unnið.
Af um eitt hundrað fangelsis-
plássum á landinu fara nú um
sjötíu undir fanga sem eru að af-
plána refsingu fyrir umferðar-
lagabrot eða auðgunarbrot. Ef
fólk vill þyngri refsingar fyrir
hin alvarlegri brot má spyrja
hvort það vilji vægari dóma fyrir
önnur brot og nota fangelsisrým-
ið frekar undir þá sem framið
hafa alvarlegri brot.
I mínum huga er það líka
spuming hvort við notum ekki
fangelsisrefsingu of mikið. Það
má hugsa sér margar aðrar teg-
undir af refsingu en þá að setja
fólk í fangelsi eða láta það greiða
sektir. Einnig gefur augaleið að
sá sem gerist sekur um kynferð-
isafbrot gegn bami er yfirleitt
ekki andlega heill og því má
segja að hann eigi ífekar heima á
stofhun sem er líkari sjúkrahúsi
en venjulegu fangelsi.
Könnunin bendir líka til þess
að fólk vilji þyngri refsingar til
dæmis fyrir skattsvik, en spyija
má hver sé bættari með því að
láta skattsvikara sitja lengi í
fangelsi. Það virðist vera vísasta
leiðin til að tryggja að viðkom-
andi greiði ekíd aftur til samfé-
lagsins það sem ffá því var tekið.
Ég bendi hér enn á nýjar leiðir,
þó svo að fangelsi verði enn not-
að sem refsiúrræði næstu hundr-
að árin eða svo.
Svömnin við spumingu um
dauðarefsingu gefur einnig til
kynna að fólk geri sér ekki grein
fyrir aðstæðum sem ráðið geta í
tilteknum málum. Þannig er erf-
itt að ímynda sér hvort bam, sem
misnotað hefur verið kynferðis-
lega af föður sínum, er betur sett
ef hann er tekinn af lífi vegna
brotsins. Það gildir líka um
dauðarefsinguna, að fólk lýsir
sig kannski fylgjandi henni þeg-
ar spurt er á svona almennan
hátt, en verður svo hugmyndinni
fráhverft til dæmis þegar spurt er
nákvæmlega hvemig aftakan
ætti að fara fram. Á að skjóta
fólk, hengja það eða gefa því
sprautu?
Það sama á við þegar fólk
stendur frammi fyrir einstökum
málum, tilteknum einstaklingum
sem eiga að þola refsinguna sem
fólk er að lýsa stuðningi sínum
við.“
ÓLI
Kr. Sigurðsson er auðvitað
góðmenni vikunnar eftir að
hann ákvað að kasta 10 millj-
ónum á ári yfir eyðisanda
landsins. Oli erreyndarorð-
inn allur annar maður, heyrir
vorið koma, fuglana kvaka
og svo er Ómar Ragnarsson
orðinn einkavinur hans.
Menn hafa verið úrskurðaðir
ruglaðir af minna tilefni. Og
talandi um mglanda þá skrif-
aði IngólfurSveinsson geð-
læknir grein í Morgunblaðið
um Fæðingarheintilið þar
sem hann benti á að aðeins
þau böm sem væm í sjúkra-
samlagi ættu að fæðast þar.
En óhugnanlegasta tillegg
vikunnar er frá
EINARI
Þorsteini Asgeirssyni hönn-
uði sem lýsti eftir stjómmála-
manni! Því miður lét hann
ekki mynd fylgja þannig að
við vitum ekki hver er efitir-
lýstur. I sömu andrá sprettur
fram Gunnar Tóinasson hag-
fræðingur og spyr alþjóð
hvað sé hér að gerast? Við
sem treystum einmitt á að
menn eins og Gunnar viti
það. En Helgi Pétursson
benti á þetta sama vandamál
þegar hann sagði að ekki
væri nóg að vera Islendingur
og tala íslensku ef ekkert
kæmi út úr því af viti. Það
skiptir því ekki máli hve
mörg þ, ð, eða y em f því—
það er hvort eð er bull. En
skýjaglópur vikunnar er
GIJÐNI
Þórðarson. I skemmtilegu
viðtali í DV kemur fram að
hann hefur mikla innsýn í
landbúnaðar- og sjávarút-
vegsmál af því hann var bæði
í sveit og til sjós þegar hann
var lítill. Þá átti hann að
verða prestur en varð blaða-
maður. Ætli megi ekki segja
að hann hafi lent þar mitt á
milli úr því hann endaði í
fluginu. Og annar garpur á
flugi í sama blaði er Ossur
Skarphéðinsson, sem upp-
lýsti að hann ætti sinn eigin
hulduher og vildi gjaman
verða foringi í stjómmála-
flokki. En það var
JÓHANNA
Sigurðardóttir sem fékk
skrítnustu úllögu vikunnar.
Það var nefnilega stuðning-
súllagan frá þingi Sambands
ungrajafnaðarmanna. Þar
vom einhveijir góðviljaðir
piltar sem vildu lýsa yfir
stuðningi við Jóhönnu. For-
maðurinn, Sigurður Péturs-
son, stöðvaði tillöguna hins
vegar vegna þess að hana
mætti auðvitað túlka sem
vantraust á Jón Baldvin
Hannibalsson og hina strák-
ana. Um leið opnaði Eiður
Guðnason munninn efúr að
vera nýbúinn að gleypa ofan í
sig sorpbrennsluna á Skarfa-
skeri. Éiður hleypti fúla loft-
inu út yfir Jóhönnu og flaug
svo með frúna úl Ríó.