Pressan - 04.06.1992, Page 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. JÚNÍ 1992
E R L E N T
„Markaðslögmálin
virka fullkomlega
hérna, en það er
eins og gömlu
kommúnistarnir séu
reyndustu kapítalist-
arnir fyrir utan mafí-
una. En mafíósarnir
voru flokksbundnir
líka...“
Olga Kotsjetova, laeknir í Moskvu,
um breytingarnar í heimalandi sínu.
Báknið þenst út
Hollendingar lögleyfðu vændisiðn-
aöinn að fullu á dögunum og mega
menn nú reka hórukassa að vild.
Stéttarfélag vændiskvenna telur
hins vegar að arðrán dætra götunn-
ar eigi einungis eftir að aukast fyrir
vikiö. Stjórnvöld segja að með
þessu sé heilbrigöi kvennanna bet-
ur tryggt, þær muni njóta almanna-
trygginga og velferðarkerfis, sem
þær heföu ella staðiö utan aö
nokkru. Aöalpunkturinn er vitaskuld
sá aö áætlað er að skatttekjur aukist
um 46 milljarða króna, eöa meira en
öll útgjöld íslenska heilbrigöiskerfis-
ins í ár nema.
Ekkert sérstök
tilfinning...
Auglýsingaherfero Pepsí á Filipps-
eyjum fór heldur betur í vaskinn á
dögunum og má fyrirtækið teljast
heppið ef því tekst að selja einn
kassa af ropvatninu á þessu ári.
Fyrirtækið gekkst fyrir happdrætti
með þeim hætti aö innan á tappa
flasknanna var letraö númer og
fyrsti vinningur var jafnvirði ríflega
tveggja milljóna króna. Fyrir mistök
var hins vegar rangt númer birt og
um 3.000 manns gáfu sig fram á
skrifstofu fyrirtækisins. Þegar hið
sanna kom í Ijós brutust út óeirðir og
skrifstofur og vöruhús Pepsí voru
grýtt, brotin og brömluð.
Þjóðverjar í vandræðum
með villisvín
Villisvín eru talin hafa búið í
skógum Mið-Evrópu í 60 millj-
ón ár. Þau em einhver frjósöm-
ustu dýr sem um getur. Þrátt fyr-
ir að þau hafi verið gegndarlaust
veidd í aldanna rás hefur stofn-
inn ekki látið á sjá. Þvert á móti.
Oftjölgun villisvína þykir mikið
vandamál íÞýskalandi.
Villisvín em ekki einungis
veidd til matar, heldur líka til að
fyrirbyggja þann skaða sem þau
valda bændum. Þau em alætur,
feikna sterk og gráðug, og verð-
ur ekki skotaskuld úr því að éta
upp matjurtagarða, kartöflu- og
maísakra. Þau leggja sér líka til
munns mýs og nýfædda dádýrs-
kálfa. Talið er að tjónið sem þau
valda árlega nemi milljónum
marka.
Síðustu þrjú árin hafa villisvín
verið veidd sem aldrei fyrr í
Þýskalandi. Veiðin hefur aukist
um 40 af hundraði. Tala dýra
sem eru felld á ári hverju er
fimm sinnum hærri en á ámnum
fyrir stríð. f íyrra vom um 300
þúsund dýr drepin. Einnig hefur
verið gripið til ýmissa ráða til að
fæla skepnumar frá jörðum
bænda, en allt kemur íyrir ekki.
Tjónið sem villisvínin valda
eykst stöðugt. Aðlögunarhæfni
þeirra virðist einstök. Eftir að
þýskir bændur tóku að rækta
maís í stómm stíl á síðustu ára-
tugum varð maísinn kjörfæða
villisvínanna. Rannsóknir sýna
að þessi fæða örvaði kynhvöt
þeirra svo þeim tók að fjölga
Þegar veiðimenn tóku að fella fullorðnar gyltur og gelti upphófst allsherjar „grislingakynlif“
ákaflega. Sumar gyltumar fóm
að bera tvisvar á ári og eignuðust
allt að tólf grísum í senn.
Stofninum virðist líka lagið að
verjast áreitni. Veiðimenn hafa
upp á síðkastið lagt sérstaka
áherslu á að drepa fullorðnar
gyltur og gelti, dýr sem þeim
virtust sérstaklega líkleg til að
fjölga sér. Ekki gekk það betur
en svo að þá virðist hafa upphaf-
ist allsherjar „grislingakynlíf‘.
Arsgömul dýr og því vart kyn-
þroska hafa tekið upp á að geta
afkvæmi í gríð og erg.
Kannski sannast það hér sem
hefur verið haldið fram, að þegar
menn og apar em frátaldir séu
svín einhverjar gáfuðusm skepn-
urájörðinni...
Apple og IBNI
ráðgast við
Japani
Bandarísku tölvufyrirtækin
Apple og IBM, sem sömdu um
margþætta samvinnu á síðasta ári,
hafa að undanfomu boðið ýmsum
tæknirisum Japans að taka þátt í
mótun alþjóðlegs staðals í svo-
nefndri margmiðlun (multimed-
ia). Með hugtakinu margmiðlun
er átt við samtvinnun mynda,
hljóðs og tölvugagna hvers konar,
en hún er þegar farin að gera
mörkin milli tölvutækni og hvers-
dagslegra heimilistækja á borð
við sjónvarps- og myndbands-
tæki, hljómtæki og síma óskýr.
Apple og IBM hafa þegar sett á
fót fyrirtækið Kaleida til þess
ama, en segja má að þar haldi
IBM-menn um stjómvölinn en
hugsuðir og tæknimenn koma
flestir írá Apple. Með hliðsjón af
yfirburðum Japana í framleiðslu
raftækja hvers konar munu fyrir-
tækin tvö hins vegar hafa talið
nær vonlaust að hrinda áformum
sínum í ffamkvæmd án samráðs
við Japani.
Apple og IBM hafa ekki viljað
greina frá því hvaða fyrirtæki hef-
ur verið rætt við þar eystra, en tal-
ið er að þar sé Sony efst á blaði
auk Matsuhita, NEC, Hitachi,
Sharp og Toshiba.
Pólverjar lesa Hitler
Eg vil nú frekar
Bart Simpson
Dan Quayle, varaforseti Bandaríkj-
anna, olli uppnámi vestra á dögun-
um þegar hann gagrýndi sjónvarps-
þáttinn um sjónvarpsfréttakonuna
Murphy Brown, þar sem hún ákvaö
að eignast barn þrátt fyrir makaleysi
sitt. Taldi varaforsetinn þetta dæmi
um hvernig kjarnafjölskyldan væri
að lognast út af. Nýjasta skoðana-
könnun Gallup í Bandaríkjunum
bendir til þess að meirihluti Banda-
ríkjamanna sé ekki bara ósammála
Quayle, heldur taldi meirihlutinn, að
Murphy Brown myndi bæði reynast
betra foreldri og betri forseti en
Quayle.
Meiri skaði í LA
Seni kunnugt er varð gífurlegt
eignatjón í óeirðunum í Los
Angeles á dögunum. Það var
þó engæi veginn allt tjónið, því
nú telst mönnuni til að tekjur af
ferðamönnum í borginni muni
dragast saman um að minnsta
kosti 65 milljarða íslenskra
króna. Óttast menn að fyrir
vikið séu meira en 30.000 störf
í ferðamannaiðnaði og tengd-
um starfsgreinum í hættu.
Talið er að streymi banda-
rískra ferðamanna til borgar-
innar minnki urn að minnsta
kosti 15-25% næstu mánuði
og allt að 10% þegar til lengri
tíma lætur. Gert er ráð fyrir að
komum erlendra ferðalanga
fækki enn meira eða unt
30-40% á þessu ári og allt að
25% á næstu árum. Auk þessa
er talið að erfiðara verði fyrir
fyrirtæki í borginni að laöa til
sín menntað fjölskyldufólk og
mun launakostnaður í ntið- og
efri þrepum launasugítns vafa-
laust hækkíL
,JVIein Kampf ‘ (Barátta mín),
ritverk Adolfs Hitlers og höfuð-
bók þýskra nasista, er með sölu-
hæstu bókum víða í Austur-Evr-
ópu. A tíma kommúnista var
harðbannað að gefa bókina út í
þessum heimshluta, en nú er
ekki amast sérstaklega við út-
gáfu. í Póllandi kláraðist 20 þús-
und eintaka upplag bókarinnar á
fáeinum dögum. Þar er sagt að
menn lesi verkið með blöndu af
forvitni og hryllingi, enda full-
yrti Hitler að fólk af slavneskum
kynstofni væri germönskum
þjóðum óæðra.
I Póllandi deila menn hart um
það hvort ritið eigi að koma fyrir
almenningssjónir. Adam
Michnik, sem á stnum tíma var
einn helsti hugmyndafræðingur
Samstöðu, hefur hvatt landa sína
til að kynna sér verk Hitlers og
Stalíns. Rithöfundurinn Stan-
islaw Lem, sem er frægur fyrir
vísindaskáldsögur, segir hins
vegar að ritið sé „pólitískt klám“
Afmælisdagur Hitlers 1936: Haröstjóranum afhent viöhafnar-
útgáfa af „Mein Kampf“, handskrifuö á skinn.
og útgáfa þess eigi að vera refsi-
verð. Deilumar hafa vakið slíkan
EFTIR GARRY WILLS
Sveitadrengur kemur í bæinn
Margir Bandaríkjamenn láta
hrífast af Ross Perot, enda þótt
þeir viti samasem ekkert um
hann. Kannski er hægt að finna
skýringar á þessari hrifningu.
Djúpt í bandarísku lýðræði hef-
ur alltaf blundað þörf fyrir ein-
getinn forseta, sem hefur ekki
verið saurgaður af því að standa
í kosningabaráttu. Þegar öllu er
á botninn hvolft gæti sú lýsing
átt við Washington hershöfð-
ingja, strax í upphafi ríkisins.
Bandaríkjamenn þröngva
stjómmálamönnunum sínum til
að skríða upp á við, en fyrirlíta
þá svo fyrir að hafa lagt á sig
þetta erfiði. Ef þeir gimast þetta
hnoss svo mjög, þá er óhugs-
andi að þeir séu þess verðugir.
Þannig þurfa kjósendumir að
töfra fram frambjóðanda sem
hefur aldrei verið svo djarfur að
biðja um að vera í því hlutverki.
Ög ef Bandaríkjamenn vilja
að prinsinn birtist allt í einu full-
skapaður við dymar sakar varla
„... en Peroter
nógu ríkur til að
múta sjálfum sér“
að þegar sé búið að greiða fyrir
sendinguna. Það er ekki alltaf
fagurt að horfa upp á það hvem-
ig kosningabarátta er fjármögn-
uð. Eins og þar segir; Perot er of
ríkur til að hægt sé að múta hon-
um.
Það er sannleikanum sam-
kvæmt að fáir aðrir eru nógu
ríkir til að múta honum. En hann
er nógu ríkur til að múta sjálfum
sér. Hann trúir á goðsögnina
sem hefur lyft honum í þessar
hæðir—að kaupsýslumenn séu
á einhvem hátt dugmeiri, viturri,
harðskeyttari en stjómmála-
menn. Stjómmálamenn nota
málamiðlanir, aðlaga sig. Kaup-
sýslumenn keppa, stefna að
sigri.
Þessi ímynd hins „karlmtinn-
lega“ kapítalista ber merki
Darwins-kenningar 19. aldar-
innar; hann gengur frá þeim sem
honum ógna, hann hrekur þá
burt, ólíkt prestinum, kennaran-
um eða stjómmálamanninum
sem nota fortölur.
En í okkar harða heimi er
kaupsýslan oft líkt og farlama,
hún þarf að reiða sig á skilning
skattgreiðenda og viðskipta-
vina. Perot hefur sóst eftir skatt-
fríðindum og borið því við að
hann hafi unnið samfélaginu
slíkt gagn að það eigi hann skil-
ið.
Hann kom á fót heilbrigðis-
tryggingasjóði og fór ffam á að
hann yrði verðlaunaður með því
að sjóður sem var í samkeppni
við hann yrði lagður niður.
Hann reyndi að bjarga gjald-
þrota verðbréfafyrirtæki og
vegna þess að hann er velgjörð-
armaður fólksins vildi hann fá
að afskrifa það tap sem hann
varð fyrir.
Hann sagðist ætla að gera
stjómmálin kjarkmeiri, hrein-
skilnari. Það sama sagði Ronald
Reagan. Aðstoðarmenn hans
fóm gráðugri hendi um ráðu-
neyti húsnæðismála og borgar-
þróunar, um sparifé og lánsfé,
um Pentagon. En samt er ennþá
hægt að nota þá blekkingu að
öllu sé hægt að kippa í liðinn í
pólitíkinni, að því tilskildu að
pólitíkusunum sé haldið langt í
frá.
I þeim skilningi er Perot eng-
in nýlunda, heldur aðeins enn
eitt skrefið í þróun sem hófst
með Ronald Reagan, að gera
pólitíkina allsendis ópólitíska.
Með það að leiðarljósi að svelta
stjórnkerfið skapaði Reagan
ijárlagahalla sem kæfir allar til-
raunir til endurreisnar, hvort
heldur er á heimaslóðum eða í
formi aðstoðar við fyrrum Sov-
étlýðveldi.
Andúð Reagans á sköttum
gat af sér samfélag sem ekki
hefur nægan innri styrk til að
horfast í augu við skuldir sínar.
Þessi tvöfalda afheitun er ástæð-
an fyrir því að stjómmál í
Bandaríkjunum em líkt og í
lausu lofti, annars vegar er
óhaminn fjárlagaliallinn og hins
vegar lækningin sem er alveg
harðbannað að tala um. I anda
Reagans má pólitíkin ekki kosta
neitt; það nægir að halda ámnni
hreinni og fara mörgum orðum
um gagnsleysi stjómmálalífsins.
En Bandaríkjamenn hafa
ekki verið þjakaðir af of mikilli
pólitík, heldur hafa þeir skellt
við henni skollaeymnum. Við
þessi skilyrði uppfóstrast Perot
og heldur áffarn að vaxa og
dafna.
Hótundur er dálkahötundur hjá
Washington Post
áhuga á bókinni að hún er rifin út
og jafnframt því að eftirspumin
eykst hækkar verðið.
Hin pólska útgáfa bókarinnar
telst vera ólögleg, sjóræningjaút-
gáfa eins og það er kallað. Það er
nefhilega Bæjaraland, eitt þeina
ríkja sem mynda þýska sam-
bandslýðveldið, sem á útgáfu-
réttinn að „Mein Kampf‘. I fjár-
málaráðuneyti Bæjaralands situr
lögfræðingurinn Rainer Martin
og telst bústjóri þess sem eftir er
úr búi nasistaflokksins. Það er
reyndar ekki mikið: Nokkur
málverk eftir foringjann, borð-
silfur með merki flokksins — og
útgáfurétturinn að „Mein
Kampf'.
Martin fylgir þeirri megin-
reglu að heimila yfirleitt ekki að
bókin sé prentuð né kaflar úr
henni nema í ritum sagnfræð-
inga og annarra vísindamanna.
Það hefur þó ekki alltaf hindrað
útgáfu bókarinnar, hún hefur til
dæmis verið prentuð í Suður-
Ameríku þar sem gamlir nasistar
hafa löngum verið fjölmennir.
Það er heldur ekki auðvelt að
koma lögum yfir útgefandann í
Póllandi. Pólverjar hafa ekki
verið aðilar að alþjóðasamning-
um um útgáfurétt og þótt það
kunni að breytast á næstunni er
orðið of seint að koma í veg fyrir
að þetta höfuðrit nasismans
komi fyrir augu lesenda.