Pressan - 04.06.1992, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR PRCSSAN 4. JÚNÍ 1992
25
E R L E N T
Finnar á krossgötum
Langur vetur framundan f Finnlandi.
Rúmt ár er liðið frá því fyrsta
ríkisstjóm borgaraflokkanna í
aldarfjórðung komst til valda í
Finnlandi og sannast sagna
gengur ekkert allt of vel. Vextir
em himinháir, æ fleiri íyrirtæki
verða gjaldþrota og atvinnuleysi
hefur ekki verið jafnmikið um
áratugaskeið.
Þrátt fyrir að á bjáti hefur
Esko Aho forsætisráðherra tekist
merkilega vel að halda miðju-
stjóm sinni saman, þó ekki væri
nema vegna þess að menn átta
sig á því að hinn ískaldi pólitíski
veruleiki er af sama toga spunn-
inn og handan austurlandamær-
anna: endalok kommúnismans
mörkuðu einungis upphaf langra
og erfiðra skuldadaga.
Finnar vom afar sárir hér á ár-
um áður ef menn notuðu orðið
„finnlandíseringu", en þegar htið
er um öxl nú er líkast til nær að
tala um „rússlandíseringu".
Burtséð frá smáatriðum, eins og
að rússneska var skyldunáms-
grein og að enn þann dag í dag
eiga Finnar erfitt með að tala illa
um grannana í austri, skiptir hitt
mun meira máli hvernig Finnar
gerðu sig háða Rússum án þess
að sérstök hvatning kæmi frá
Kreml.
Finnar vom mestu viðskipta-
vinir Rússa vestan jámtjalds og
hver ríkisstjómin á fætur annarri
reiddi sig meira og minna á
Rússlandsverslunina. Afar hag-
stæðir vömskiptasamningar
vom gerðir með ríkjunum, þann-
ig að Finnar seldu ógrynni iðn-
aðar- og neysluvöm til Sovét-
ríkjanna og fengu aðallega olíu í
staðinn. Þegar Sovétríkin liðuð-
ust í sundur þurftu Finnar að
horfa upp á fjórðung útflutnings-
tekna sinna verða að engu. í kjöl-
farið sigldu þúsundir uppsagna
og hundmð gjaldþrota.
Ónnur finnsk fyrirtæki höfðu
þegar goldið samdráttarins í
vestrænum löndum og þrátt fyrir
að finnskur iðnaður hefði um
árabil staðið mjög traustum fót-
um mátti hann ekki við tvöföldu
áfalli. Á einu ári þrefaldaðist at-
vinnuleysi og gott betur: úr 3,4%
í 11,5%. í fyrra minnkaði lands-
framleiðslan um 6,1 %.
Þegar gengið er um götur
Helsinki er ekki margt, sem
beinlínis er unnt að merkja
kreppuna af. Þeim, sem leggja á
strætin með gítar og hatt í hönd,
hefur reyndar fjölgað og eins er
æ fleiri verslunum „lokað vegna
breytinga1'. Hagfræðingar telja
sig þó sjá nokkur jákvæð bata-
merki, til dæmis hefur útflutn-
ingur á tijávöm og þungavinnu-
vélum aukist á ný og rétt við-
skiptahallann af. Hins vegar er
neyslan heima fyrir enn í
minnsta lagi, byggingariðnaður-
inn er sem lamaður og ekkert
bendir til þess að atvinnuleysi
minnki á þessu ári.
Allt þetta hefur vitaskuld áhrif
á Qárfesta og hugsanlega Iántak-
endur. í fyrri mánuði komst á
kreik orðrómur um gengisfell-
ingu finnska marksins og að
jafnvirði ríflega hundrað millj-
arða íslenskra króna í erlendum
gjaldeyri streymdi úr landi á
svipstundu.
Ríkisstjóm Aho hefur gripið
til sams konar ráðstafana og gert
hefur verið hér á landi og í Sví-
þjóð; reynt að minnka ríkisút-
gjöld í von um að það verði at-
vinnulífmu hvatning. En þar —
eins og hér og í S víþjóð—er við
ramman reip að draga, því þrátt
fyrir að fólk vilji ekkert sérstak-
lega borga fyrir velferðarkerfið
vill það endilega njóta þess
Enn sem komið er nýtur
stjómin þó skilnings almennings
á því að vandkvæðin stafa fyrst
og fremst af utanaðkomandi
ástæðum. Og með hliðsjón af
falli risans í austri hafa menn
reynst furðuopnir fyrir gmnd-
vallarbreytingum í utanríkismál-
um, eins og til dæmis því að
sækja um aðild að Evrópubanda-
laginu og halla sér í auknum
mæli að Vesturlöndum í vamar-
samvinnu.
Nýir geisladiskar á markað
Sony hefur loks kynnt nýja
tegund geisladiska, svonefnda
smádiska (MiniDisc), en þeir
em mun smærri en venjulegir
geisladiskar, hafa svipuð hljóm-
gæði og rúma jafnmikið efni.
Helsta nýjungin er þó sú, að
unnt er að taka upp á smádisk-
ana. Smádiskamir og sérstakir
spilarar fyrir þá verða settir á
markað í Japan í nóvember og
mun spilarinn kosta um 36.000
krónur. Gert er ráð fyrir því að
sala í Bandaríkjunum og Evr-
ópu hefjist fyrir jól.
Talsmaður Sony segir að
þegar hafi um 40 fýrirtæki önn-
ur — bæði tækjaframleiðendur
og útgáfufyrirtæki — gert
samning um nýtingu hinnar
nýju tækni. Talið er að um 500
útlar verði til sölu í nóvember
og Sony gerir sér vonir um að
þeim fjölgi um helming fyrir
lok ársins. Hins vegar hafa
ffegnir borist af því að Wamer-
bræður ætli ekki að gefa út smá-
diska í bráð, sem boðar ekki
gott. Sony á hins vegar CBS,
svo menn ættu svo sem ekki að
vera í vandræðum.
Sumir óttast að þrátt fyrir að
tæknin lofi góðu séu neytendur
ekki reiðubúnir til þess að fara
að fjárfesta í einu kerfinu enn.
Til þess að gera málin flóknari
er Phillips í þann veginn að
kynna stafræna kasettutækni
sína, sem nefnd er DCC. Þar
ræðir um stafrænar kasettur, en
tækin era þeirrar náttúrar að
geta jafhframt spilað hinar hefð-
bundnu kasettur. Smádiskamir
hafa tæknilega yfirburði yfir
DCC, en minnist menn mynd-
bandastríðanna milli VHS, Beta
og V-2000 er engan veginn gef-
ið að besta tæknin verði ofan á.
S L Ú Ð U R
Áaðrífakofann?
Ferðamönnum sem koma til Varsjár er
sagt að eini staðurinn sem hægt er að þola
við í borginni sé á efstu hæð þessa húss,
höll menningar og lista. Þaðan sjáist hún
nefnilega ekki þessi 281 metra háa bygg-
ing sem hefur verið þymir í augum borg- Hermdargjöf Stalíns
arbúa allt ffá því hún var reist á árunum
1952-’56. Hún var gjöf ffá Sovétmönnum og Stalín, en nafn harð-
stjórans var reyndar fjarlægt af byggingunni árið eftir að hún var
vígð. Eftir hmn kommúnismans voru margir á því að rífa bygging-
una og skila henni í brotum aftur til gefandans. Úr því varð þó ekki og
nú er pláss í húsinu leigt út, til dæmis til hinnar þýsku Goethe-stofh-
unar. Þó gæti tuminn orðið minna sýnilegur innan tíðar. Pólskir ark-
ítektar hafa lagt fram tillögur um að byggja skýjakljúfa á nýrri breið-
götu allt í kringum húsið. Þar mundi kapítalisminn vinna enn einn
sigur á kommúnismanum.
Brjóst Claudiu Schiffer
Þýska stúlkan Claudia Schiffer er efúrsótt-
asta og líklega hæst launaða fyrirsæta í heimi.
Henni hefur margsinnis verið líkt við Brigitte
Bardot. En hún hefur ekki komið nakin ffam.
Nýskeð náði hins vegar ljósmyndari frá tíma-
riúnu R.O.M.E., sem gefið er út í New York,
að stelast baksviðs á tískusýningu þar sem
Claudia var að skipta um föt Hann náði mynd
af fýrirsætunni berbrjósta. Blaðið birti myndimar og seldist sem
aldrei fýnr og í kjölfarið fýlgdi breska blaðið The Sun. Claudia Schif-
fer er ekki ánægð og íhugar málshöfðun.
Krabbe í bann?
Þýska hlaupakonan Katrin Krabbe
kvað vera í þvílíku formi að hún hleypur
100 metrana álíka hratt og þegar hún vann
j gullverðlaun á heimsmeistaramótinu í
Tókýó í fýrra. Hún þykir semsagt líkleg úl
affeka á Ólympíuleikunum í Barcelona.
Hins vegar bendir margt úl að hún komist
aldrei þangað. Hún hefur verið uppnefnd
„fljótasta apótek í Þýskalandi" og meint
lyfjaneysla hennar hefur verið mjög til
umræðu. Þýska frjálsíþróttasambandið
hefúr sýknað hana, en nú er málið komið
til kasta Alþjóðafrjálsíþróttasambandsins. Lyfjanefnd þess hefur
komist að þeirri niðurstöðu að endurskoða þurfi úrskurð Þjóðveij-
anna. Málið á svo efúr að fara fýrir dómstól Alþjóðasambandsins.
Líklegt er talið að úrskurður hans verði sá að Krabbe og vinkonur
hennar hafi falsað þvagsýni og hennar bíði því keppnisbann.
Leynimakk i Bretlandi
Fljótasta apótek I
Þýskalandi.
Hið opinbera í Breúandi hefur oft verið gagnrýnt fýrir pukur og
leyndarhyggju. Reglan er sú að aðgangur að skjölum er frjáls efúr 30
ár, en við „sérstakar aðstæður“ er heimilt að halda
skjölum leyndum í miklu lengri tíma. Þannig hafa
fræðimenn og almenningur enn ekki fengið aðgang að
skjölum sem varða afsögn Eðvarðs VIII. 1936, réttar-
höld yfir liðhlaupum í fýrri heimsstyijöld, fjöldamorð í
Amritsar á Indlandi 1919, Súezmálið 1956, Profumo-
málið 1963, sérsveitir bresku lögreglunnar á írlandi
1920 og réttarhöld vegna samkynhneigðar Oscars Wil-
de 1895. Þetta mun þó vera að breytast smátt og smátt
og hefur Douglas Hurd utanríkisráðherra sagt að þessi
leyniárátta breska stjómkerfisins hafi gengið alltof
langt.
OscarWilde.
Málsskjölin
opnuö?
Joharmesburg
Star
Leifar aðskilnað-
arstefnunnar
Opinberlega er aðskilnaðarstefnan dáin drottni sínum, en það æúar
að taka óumræðilega langan tíma að kveða niður óréttlætið, sem
henni fýlgdi. Miklum fúlgum er nú varið í að fækka hvítum kennur-
um, en á sama tíma er sár mannekla í skólum svartra.
Ríkisvaldið stendur frammi fýrir því að hvítum nemendum hefur
fækkað, ráðstöfunarfé ríkisins hefur minnkað og kröfur um aðhald í
ríkisrekstri eru mun háværari en áður. Svar stjómarinnar eru áform
um að fækka hvítum kennurum um 4.000.
Meðal blökkumanna er ástandið þveröfugt. Æ fleiri svertingjar
ganga menntaveginn og fjölgun kennara og kennslustofa dugar
hvergi úl. Hlutfall nemenda á kennara er enn of hátt og þeim nemend-
um fjölgar, sem hafa sundurslitinn skóladag.
Til að gera illt verra virðist það einfáldlega ekki á dagskrá að beina
kennurum ffá skólum hvítra, þar sem of mikið er af jieim, til skóla
svartra. Enn síður sú hugmynd að nemendur séu sendir milli hverfa.
Á sama tíma hafa flestir skólar hvítra kosið að notfæra sér heimild,
sem leyfir foreldrunum að ráða inntökuskilyrðum gegn því að þeir
borgi hærri skólagjöld. Og vitaskuld grunar fólk í hverfum svartra að
hvítir foreldrar muni notfæra sér þetta vald til að halda svörtum böm-
um utan skólanna.