Pressan - 08.10.1992, Page 27

FIMMTUDAGUR PRESSAN 8. OKTÓBER 1992
27
FORELDRARNIR
BREGÐAST
„Yfirleitt virðist mér sem for-
eldrar hafa brugðist börnum sín-
um í þessum efnum,“ segir Þor-
valdur. „I stað þess að taka upp
hanskann fyrir börnm reyna þeir
að brjóta þau niður, til dæmis
með því að þrástágast á lækningu.
Þeir senda þau tíl sálfræðinga. Að-
ur fyrr var það mjög vont hlut-
skipti, því sálffæðingar höfðu eng-
an skilning á þessum málum. f
dag er það aftur mjög gott hlut-
skipti, jjvj' yfirleitt snýst það upp í
það að sálfræðingurinn tekur for-
eldrana í viðtal og lítur á þá sem
vandamálið.11
í atvinnumálum telur Þorvald-
ur það eilíff vandamái að hin eig-
inlega ástæða fyrir uppsögn er
sjaldan gefin. „Við komumst að
henni eftir krókaleiðum. Einn vin-
ur minn byijaði að vinna í bakaríi.
Það mun hafa frést eftir krókaleið-
um að hann væri hommi, enda er
það ekkert launungarmál. Honum
er sagt upp að viku liðinni á þeim
forsendum að maður sem áður
hafði unnið í bakaríinu hafi
ákveðið að koma aftur. Daginn
eftir er staðan auglýst á ný, óskað
er eftir starfskrafti í hans stað.
Ástæðan fyrir uppsögninni var
aldrei gefin upp, en það kom að-
eins eitt til greina. Hann missti
vinnuna af því hann var hommi
og það á tímum alnæmis."
En hvert stefhir í baráttunni við
fordóma og misrétti í þjóðfélag-
inu? Þorvaldur segir það stórkost-
„Ég var að læra til þjóns og var í
verklegri þjálfun á stórum veit-
ingastað í Reykjavík. Forsvars-
menn Samtakanna 78 komu að
máli við mig og báðu mig að vera
fyrirsætu á auglýsingu um öruggt
kynlíf í desember 1987 sem birtist
í dagblöðum á alþjóðaalnæmis-
daginn. Mér fannst þetta sjálfgefið
mál þar sem ég hafði verið mjög
virkur í félaginu um árabil. Text-
inn á auglýsinguni, sem sýndi tvo
karlmenn, var þessi: „Þeir óttast
ekki alnæmi, þeir vita hvað hættu-
iaust kynlíf merkir og lifa sam-
kvæmt því. Lifir þú ábyrgu kyn-
lífi?“ Mér fannst rétt að standa
heiðarlega að málunum og sagði
framkvæmdastjóra veitingahúss-
ins frá þessu. Hann hafði ekkert
við það að athuga, spurði hvort
þetta væri nektarmynd, en ég
kvað nei við. Síðan birtist auglýs-
ingin í Morgunblaðinu 2-3 mán-
uðum síðar.
Þegar ég kem í vinnuna þann
dag er ég kallaður á fund yfirþjóns
og veitingastjóra (en margir salir
legt hversu gríðarlega margir ung-
ir og gamlir hafa komið úr felum á
síðustu fimm árum. •
SÝWILEIKINN STERK-
ASTAVOPNIÐ
„Sýnileikinn er okkar sterkasta
vopn. Um leið veit ég að það eru
þúsundir manna í felum á íslandi
í dag og við breytum seint lífi
þeirra. Við getum að vísu verið
þeim ofurlítil fyrirmynd, hvatn-
ing, við sem erum sýnileg. Þá á ég
ekki endilega við þá sem eru sýni-
legir í fjölmiðlum heldur ekki síð-
ur við þá sem eru sýniiegir í dag-
legu lífi. Tveir karlmenn sem leið-
ast á götu og búa saman eru jafn-
sterk staðfesting á lífsstíl okkar og
maður sem kemur fram í viðtali í
blaði."
Þorvaldur varar við öllum písl-
arvættistóni. „Við erum ekki að
biðja um vorkunn enda vorkenn-
um við okkur ekki nokkum skap-
aðan hlut. Við erum þakklátir íýr-
ir þá náttúru sem okkur var gefin
og viljum rækta hana. Við biðjum
ekki um forréttindi heldur sama
rétt og aðrir. Ég verð þreyttur á
fólki sem segir; aumingja þið,
ósköp er þetta erfitt. Mínir vinir
teija sig ekki hafa dregið vondan
hiut í lífinu. Þeir telja sig meira að
segja hafa dregið svo góðan hlut
að það sé þess virði að slást fyrir
honum. Engum er greiði gerður
með aumingjagæsku, en réttlæti
skal vera réttíæti og jafnrétti í orði
sem á borði.“
voru í húsinu). Þeir sögðu að ég
hefði farið illa að ráði mínu og
þeir sæju sig tilneydda að senda
mig í launalaust frí „meðan kúnn-
arnir eru að gleyma andlitinu“.
Aðaláhyggjuefni þeirra var að
gestir staðarins héldu að ég væri
smitaður af alnæmi. Ég reiddist
fyrst óskaplega, en fór svo í algjöra
panik og gat ekkert sagt. Síðan
kom sjokkið á leiðinni heim og ég
féli saman og grét. Ég hafði skilið
þá svo að ég væri rekinn og þar
sem ég hafði komið hreint til dyr-
anna gagnvart ffamkvæmdastjór-
anum fannst mér sem öll sund
værumérlokuð.
Meðan ég hugsaði mín mál og
ráðgaðist við félagana hringdi
einn þeirra á útvarpsstöðina
Bylgjuna og sagði frá atvikinu.
Fréttamaður Bylgjunnar hafði
beint samband við mig, úríarpaði
símtalinu og spurði um atvikið.
Einkum hafði hann áhuga á
staðnum. Ég sagðist fátt geta sagt
um málið fýrr en ég væri búinn að
ráðfæra mig við lögfræðing, en ég
ALNÆMI í ALGLEYM-
INGI
Alnæmisvandinn hefur s^tt
strik í reikninginn fyrir homma.
Réttindabarátta þeirra varð að
víkja fyrir nýrri baráttu gegn for-
dómum og hræðslu þeirra sem
litu á homma sem pestargemlinga
og töldu þá alla smitaða. Með til-
komu alnæmis kom upp nýtt
vandamál meðal hommanna
sjálfra; hræðsla þeirra hvers við
annan. „Spenna og flokkadrættir
hafa fylgt samféiagi okkar á slík-
um tímum, stundum segi ég að
hommarnir hafi tekið að líta á
smitaða vini sína sem annars
flokks homma. Þetta er skelfilegt
og gegn því verður að berjast. í
ástum hlýtur hver og einn að bera
ábyrgð á sjálfum sér og ekki er við
neinn að sakast,“ segir Þorvaldur.
Samtökin 78 upplýstu sitt fólk
um smitleiðir og síðan hefur bar-
áttan færst mikið úr höndum
samtakanna. Þau vinna engu að
síður að áróðursefni regiulega til
að styrkja sjálfsvitund félaganna.
Jákvæði hópurinn svokallaði hitt-
ist á sínum tíma á vettvangi félags-
ins og vann að því að styrkja
sjálfsvitund þeirra smituðu. Nú
starfar hann innan vébanda félags
áhugafólks um alnæmisvandann.
I honum eru ekki bara hommar
heldur líka gagnkynhneigt fólk.
FORDÓMAR HÆTTU-
LEGIR ALNÆMI-
SUMRÆ9UNNI
Árni Kristjánsson er einn þeirra
homma sem hafa verið mjög virk-
hafði ekki haft ráðrúm til þess.
Þegar þetta kvisaðist á veitinga-
staðnum og ljóst varð að sagan
hafði borist um allt varð eigand-
inn alveg vitlaus; hann hafði verið
lepdur þessu, kaliaði til sín yfir-
þjóninn og veitingastjórann sem
sendu mig heim. Kom þá í ljós að
þetta var einkaframtak þeirra.
Eigandinn skipaði þeim að senda
mér skeyti og boða mig í vinnu, ég
man að þetta var formlegt skeyti
sem ég var látinn kvitta fýrir; ég
mætti án þess að' segja orð og
byrjaði að vinna. Þá voru tvær
vikur iiðnar frá því að ég var send-
ur heim. Fastakúnnar óskuðu mér
til hamingju með að vera kominn
aftur á minn stað. Þeir vissu
greinilega um hvað málið snerist
og kipptu sér ekkert upp við þetta.
Ég hafði síðan samband við Félag
framreiðslunema, sem tók mér vel
og sagði menn mega vera í öðrum
störfum meðfram þjónsstarfinu í
námi, m.a. fyrirsætustörfum, og
báðu mig að kæra staðinn því
hann væri margbrotlegur gagn-
ir í félagi áhugafólks um alnæmis-
vandann og segir samtökin finna
mikinn meðbyr í baráttunni við
alnæmi. „Þó mynduðust margir
veggir á sínum tíma á milli hópa
innan hommahreyfingarinnar,"
segir Árni. „En um leið hafa litlu
hóparnir þjappast mjög mikið
saman. Tilfinningalega verða hóp-
arnir tengdari. Margir jákvæðir
hafa fiindið fýrir mestum fordóm-
um hjá hommunum sjálfum en
okkur er að takast að mylja niður
þessa veggi, enda eru þeir hættu-
legir alnæmisumræðunni. Við
höfum þurff að horfast í augu við
það hvernig lífsstíl margir okkar
kusu, ekki allir, og mikil endur-
skoðun hefur átt sér stað. Við
leggjum meiri rækt við sambönd,
við ástina, og gefumst ekki svo
auðveldlega upp.“
Árni kom úr felum fýrir fimm-
tán árum, þá sextán ára. „Það var
fyrir slysni að þetta kom fram
þegar ég og mágkona mín vorum
að gantast. Þetta hafði mikil áhrif
á fjölskylduna og pabbi, sem fékk
að vita þetta síðastur, spurði mig
hvort þetta væri á háu stigi. Ég
sagði honum að það væru engin
stig, það væri bara annaðhvort
eða. Eg var sendur til sálfræðings í
framhaldi af þessu en tók því ekki
vel í byrjun, var aiveg brjálaður,
skellti hurðum og sagði að þau
gætu sjálf farið til sálfræðings.
Strákarnir í Samtökunum 78
sögðu mér að fara og leyna engu.
Sálfræðingurinn hlustaði á mig
og sagði síðan: „Þú virðist ekki
eiga við neitt vandamál að stríða
vart nemum. Það gerði ég og veit-
ingastaðurinn var settur á bann-
iista af félaginu.
Auglýsingin birtist svo nokkr-
um mánuðum síðar og þá hreyfði
enginn legg né lið. Það sem skipti
sköpum fýrir mig var auðvitað að
séð var til þess að málið komst í
hámæli. Þeir sem fordómana hafa
óttast ekkert eins mikið og umtal
annarra. Þeir bjuggust við að ég
þegði — eins og hommar hafa
lengst af gert. Ég hafði lært það að
eina vopn okkar homma er að
þegja ekki.“
en ert velkominn aftur hvenær
sem þú vilt.“ Hann bætti því við
að það gæti verið gott fýrir fólkið
sem sendi mig að koma. Þetta var
gífurlega mikill sigur fyrir mig.“
STUNDUM ÖGRANDI
AF EINSKÆRUM
KVIKINDISSKAP
Árni starfar sem hárgreiðslu-
maður og er því í stöðugu sam-
bandi við fólk. Hann segist ekki
komast hjá því að finna fýrir for-
dómum í sinn garð í daglegu lífi.
„Það er mjög erfitt að lifa undir
þessari pressu. Ég hef oft verið að
því kominn að flytja af landinu,
beinlínis til að flýja. Skilaboðin
eru til staðar allan daginn. Það er
kannski ekki alltaf hægt að benda
á fordómana en þeir liggja í þögn-
inni. Oftast tek ég þátt í leiknum
en leyfi mér stundum að ögra fólki
með því að tala um að ég sé
hommi. Stundum geri ég það af
einskærum kvikindisskap.
Það fer mjög mikil orka í að
eiga við þennan kraft sem er í
andrúmsloftinu. Það er á vissan
hátt einfaldara að fýlgja þögninni
þó svo maður græði alltaf meira á
hinu og komi alltaf sterkar út með
því að koma fram eins og maður
er.“
Árni segir að skilaboðin frá
þjóðfélaginu séu og hafi alitaf ver-
ið tii staðar. „Lítum bara á lögin.
Þú átt ekki að vera eins og þú ert.
Kirkjan tekur ekki afstöðu, Al-
þingi tekur ekki afstöðu. Þú ert
bara næstum því ólöglegur. Þetta
er það sem maður fær á tilfinning-
una. Þegar þjóðfélagið vill mann
ekki þá snýst maður öndverður og
tekur ekki þátt í því. Sumir kalla
það að gefa skít í það. Það getur
komið út alla vega. Sumir leggjast
í drykkju, en alkóhólismi er í mjög
háu hlutfalli hjá samkynhneigð-
um.“
AUÐVELDAST AÐ
VERA JÓKERINN
Árni var til skamms tíma áber-
andi í skemmtanalífinu. „Það var
auðveldasti lífsmátinn,“ segir
hann, „að vera jókerinn, að vera
vel liðinn." Hann fór ekki varhluta
af andófi á skemmtistöðunum og
telur sig hafa lent í vandræðum á
svo til öllum skemmtistöðum fýrir
það eitt að vera hommi og vera
áberandi klæddur. „Nú er það
„in“ að vera á undan í klæðaburði
og ég er orðinn gamaldags," segir
hann og hlær. Árni hefur nú snúið
við blaðinu, „búinn að taka mig í
gegn og hef ræktað sjálfan mig í
því hlutskipti sem mér ber. Ég hef
lært að hlusta á þarfir mínar“.
Árni er mjög virkur innan
hreyfingarinnar og það er eld-
móður í honum. Hann gengur svo
langt að ásaka Samtökin 78 um
að hjálpa fólki að vera í felum.
„Við viðhöldum feluleiknum og
erum búin að gera í tíu ár. Við
verðum að ögra meira; vera einu
skrefi á undan. Stundum langar
mig í kröfugöngur og gera allt vit-
laust.“
Hér fer baráttumaður, honum
liggur á, enda berst hann fyrir
málstað sem _á í stöðugu stríði
innan þjóðfélagsins. Það eru ekki
bara hommar, það er alnæmi líka.
Þorvaldur er sannfærður um að
hér sé langtímaverkefni á ferð. „Sá
sýnileiki sem ég talaði um er stór-
kostleg staðreynd, en hann giidir
því miður fyrir sáralítinn hóp
þeirra þúsunda samkynhneigðra
sem búa á Islandi. Því þarf að
breyta ef ísland á að geta kallað sig
ríki jafnréttis. Ég vara við því að
blanda saman ffamförum og sigr-
um. Baráttan stendur nefniiega
eins lengi og þjóðfélagsgerð okkar
er við lýði.“
Anna H. Hamar
Reynsla 25 ára karlmanns veturinn 1987-1988
Eina vopnið er að tala
aa
rið
Það er ekki fyrr en
maður les fjárlagafrum
varpið að maður áttar sig á
hversu margt gott verður úr þeim
fáu aurum sem ríkið tekur af manni
skatt. Ef taka á aðeins eitt dæmi má
benda á að skipulagsnefnd fólks
flutninga fær 3,4 milljónir sam
kvæmt frumvarpinu. Reynið að
ímynda ykkur hvernig
hér væri umhorfs ef
þessarar nefndar
nyti ekki við. Fólk
væri flutt fram og
aftur í algjöru
skipulagsleysi. Sá
sem ætlaði til Akureyr-
ar mundi lenda á Tálkna-
firði, sá sem ætlaði til Reykjavíkur
færi kannski líka á Tálknafjörð og sá
sem ætlaði hreint ekki neitt mundi
sjálfsagt líka enda þar. Nei, þá er
betra að greiða sitt í ríkissjóð og
hafa lágmarksskipulagningu á fólks
flutningunum.
Annað dæmi er liður-
inn rekstrarhagræð-
ing í umhverfís-
ráðuneytinu sem
fær 4 milljónir. Ein-
hverjir gárungar
kynnu að segja að
besta hagræðingin væri
að skila þessum 4 milljónum; en
það er aldrei neitt að marka gár-
ungana. Umhverfisráðuneytið hefur
verið starfrækt í ein þrjú ár og því
kominn tími til að stokka upp spil-
in og það kostar sitt. 4 milljónir eru
sístof mikið.
Þriðja dæmið er Icepro-
nefndin sem fær 2,1
milljón. Það er
óþarfi að útskýra
þörfina á því.
Fjórða dæmið er
verkstjórnar-
fræðsla sem fær 1,5
milljónir. Ef enginn er
til að fræða verkstjórana; hvernig
eiga þeir þá að geta stjórnað? Sá
sem reynir að svara þessari spurn-
ingu sér í hendi sér að þessum fjár-
munum er vel varið. Eða hver er
færari um að fræða verkstjórana en
ríkið og þeir sem stýra því? Það eru
vanir menn.
Fimmta dæmið er áfengisvarnar-
ráð sem fær 8,5 milljónir. Hvernig
væri umhorfs hér ef við legð-
um ekki sameiginlega
til þessa ráðs? Það
rynni ekki af nokkr-
um einasta manni.
Við yrðum fylli-
byttuþjóð.
Sjötta dæmið er síðan
ár íjölskyldunnar sem
fær aðeins 3 milljónir. Er
einhver til að mótmæla því? Er ekki
kominn tími til að sjálf fjölskyldan
fái sitt ár eins og tréð, söngurinn
og allt það dót? Og hvað er eðli-
legra en að kostnaðurinn við þetta
ár sé greiddur af skattinum sem fjöl-
skyldurnar borga?
Sjöunda dæmið er söngmálastjóri
Þjóðkirkjunnar sem fær
aðeins 15,5 milljónir.
Fyrir þá peninga
getum við farið í
kirkju hvenær sem
okkur lystir og
hlýtt á söng: Ef
enginn einn hefði
yfirumsjón með öll-
um þeim söng yrði hann
ósamstilltur og eflaust falskur.
Áttunda og síðasta dæmið er
námsleyfi lögfræðinga, en til þeirra
renna 2,6 milljónir. Það væri vond
þjóð sem ekki vildi hleypa lögfræð-
ingunum sínum í frí annað slagið.