Pressan - 25.03.1993, Blaðsíða 13

S KOÐA N I R
Fimmtudagurinn 25. mars 1993
PRESSAN 7 3
HVERS VEGNA
FJOLMIÐLAR
Bera engir aðrir en
skattgreiðendur
ábyrgðina á útlána-
tapi Landsbankans?
VILHJÁLMUR EGILSSON,, FORMAÐUR VIÐSKIPTANEFNDAR ALÞINGIS, SVARAR
Til hvers siðanefitd?
„ Úrskurðir siðanefndar eru þess eðlis að
langflestir blaðamenn eru hœttir að taka
mark á nefndinni. Úrskurðirnir eru órök-
studdir ogfullir afpersónulegri tilfinn-
ingaútrás nefndarmanna — einskonar
kjallaragreinar. “
„Ég reikna með að skatt-
greiðendur þurfí að bera þá
byrði sem þarna er sett á þá.
Það eru margar ástæður fyrir
því að setja þurfti fé inn í Lands-
bankann. f fyrsta lagi má segja
að kröfurnar um eigið fé hafí
verið hertar og það hafi lengi
legið fyrir að Landsbankinn
gæti ekki mætt þessum kröfum,
alveg óháð áföllunum sem
bankinn hefur orðið fyrir. Af
þeirri ástæðu er hluti þessa máls
ótengdur erfiðleikunum sem
bankinn hefur mátt þola vegna
údánataps. Varðandi þann þátt-
inn sem snýr að útlánatapinu
þá hefur bankinn náð töluverðu
inn með miklum vaxtamun og
með þeim hætti hafa bæði lán-
takendur og sparifjáreigendur
eða aðrir viðskiptavinir bank-
ans verið að borga tapið. Það
má því segja að þeir séu að axla
vissa ábyrgð.
Landsbankinn hefur verið
hluti af fjármálakerfi okkar og í
gegnum tíðina hefur það bein-
línis verið pólitísk stefna að fjár-
málakerfið, hvort sem það er
Landsbankinn eða sjóðir, væri
ekki rekið eingöngu á viðskipta-
legum grundvelli heldur einnig
á pólitískum grundvelli. Margir,
ekki þó allir, hafa litið á það sem
beinlínis æskilegt að Lands-
bankinn véki frá ströngustu
viðskiptalegu sjónarmiðum í
útlánum til að ná öðrum mark-
miðum, sem stjórnvöldum
væru þóknanleg. Þessir erfið-
leikar bankans sem birtast í
þessu útlánatapi eru frekar
gjaldþrot pólitískrar stefnu en
mistök einstakra manna. Þegar
pólitísk stefha verður gjaldþrota
er mjög erfitt að draga til
ábyrgðar einhvern tiltekinn ein-
stakling eða einstaklinga, sem
hafa beinlínis verið kosnir af
þjóðinni beint eða óbeint til að
framfylgja þessari gjaldþrota
stefnu. Að því leyti til hljóta þeir
sem að hafa kosið þessa stefnu
yfir sig að bera á henni ábyrgð.
Þetta er einfaldlega það sem
kjósendur eiga skilið.
Ég tel að lærdómurinn sem
draga má af þessu máli sé auð-
vitað fyrst og fremst sá að það
eigi að skipta um pólitíska
stefhu og gera þá kröfu til
Landsbankans hér eftir að hann
verði alfarið rekinn á viðskipta-
legum grunni. Ef pólitísk sátt
næst um slíka stefnu er að sjálf-
sögðu hægt að láta þá menn,
sem bera ábyrgð á bankanum,
„Égsé ekki að það
sé neinnflöturá
því að láta ein-
hverja tiltekna ein-
staklinga taka á sig
ábyrgðina á þeim
gerðum kjósenda
sem hafa birst í
pólitískri stefnu
bankans á undan-
förnum árum. “
standa og falla með gerðum sín-
um þegar slík markmið hafa
verið sett. Ég sé ekki að það sé
neinn flötur á því að láta ein-
hverja tiltekna einstaklinga taka
á sig ábyrgðina á þeim gerðum
kjósenda sem hafa birst í pólit-
ískri stefnu bankans á undan-
förnum árum eða áratugum.
Menn hafa ekkert út úr því að
vera að refsa einhverjum til-
teknum einstaklingum fyrir að
hafa framkvæmt þá stefnu
stjórnvalda á hverjum tíma sem
þjóðin hefur kosið yfir sig.“
Til hvers á Blaðamannafélag
fslands að halda úti siðanefnd?
Þetta er spurning sem blaða-
menn hafa stundum velt fyrir
sér. Eitt svar við henni er svona:
Ef blaðamenn halda ekki sjálfir
úti siðanefhd, sem þeir geta leit-
að til sem telja sig misrétti beitta
af blöðunum, mun ríkisvaldið
búa til eitthvert batterí til að sjá
um þetta. Einskonar umboðs-
mann þeirra sem eru til um^öll-
unar í blöðum.
Ástæða þess að blaðamenn
óttast slíkt batterí er sjálfsagt sú
að þeir hafa miður góða reynslu
af dómstólum — eða öllu held-
ur dómurum. í hverju meið-
yrðamálinu á fætur öðru hafa
dómarar metið tjáningarffelsið
léttvægt. Og það hefur enn ekki
gerst að dómarar taki tillit til
hlutverks fjölmiðla í samfélag-
inu í dómum sínum. Rökin fyrir
því að blaðamenn haldi úti siða-
nefnd eru því sú að siðanefnd
blaðamanna sé betri en hugsan-
leg siðanefnd ríkisins.
En hefur sú orðið raunin? Því
miður er svarið nei. Úrskurðir
siðanefndar eru þess eðlis að
langflestir blaðamenn eru hætt-
ir að taka mark á nefhdinni. Úr-
skurðirnir eru órökstuddir og
fullir af persónulegri tilfinninga-
útrás nefndarmanna — eins-
konar kjallaragreinar. Nefndin
greinir kæruatriðin ekki niður.
Hún á það til að dæma blaða-
menn sem ekki hafa verið
kærðir eða kallaðir fyrir á fund
nefhdarinnar. Blaðamönnum er
því ómögulegt að draga nokk-
urn lærdóm af úrskurðum
nefndarinnar. Nefhdin sjálf get-
ur ekki einu sinni byggt á eldri
niðurstöðum sínum af sömu
ástæðu.
Niðurstaðan hefur því orðið
sú að blaðamenn sitja uppi með
nefhd sem er verri en hægt er að
gera ráð fyrir að ríkisvaldið
mundi búa til. Og þeir bera
ábyrgð á henni. Ef ríkið hefði
búið svona nefnd til gætu blaða-
menn í það minnsta gagnrýnt
hana með góðri samvisku.
Ég tel að komið sé að því að
blaðamenn geri úrslitatilraun til
að koma málefhum siðanefhdar
sinnar í eðlilegt horf. Ef hún
mistekst er réttast að leggja
nefndina niður og láta öðrum
eftir að skapa vettvang fyrir þá
sem telja á sig hallað í blöðum.
Að öðrum kosti verða blaða-
menn að sætta sig við æ fleiri
meiðyrðamál fyrir dómstólum í
ff amtíðinni. Það er ekki hægt að
bjóða þeim, sem telja sig hafa
verið beitta misrétti í blöðun-
um, upp á siðanefnd sem eng-
inn tekur mark á — ekki einu
sinni blaðamenn.
Gunnar Smári Egilsson
STJÓRNMÁL
Dellumakerí í Ljósavatnsskarði
„Þegar öllu er á botninn hvolft eru rökin
fyrirþví að byggja 50 milljón króna Þor-
geirskirkju þau ein að núna komast ekki
nógu margir Þingeyingar saman íjarðar-
farir. “
Hvað ætli íslendingar hafi
fjárfest samtals síðustu áratug-
ina í kirkjubyggingum? Hvað
ætli við höfum byggt marga
rúmmetra á mannsbarn handa
guði? Hvað ætii þetta fé sé stór
hluti af margumtöluðum er-
lendum skuldum þjóðarbúsins?
Ég veit það ekki. En það er
rétt að taka það fram strax að
það er mér fullkomlega að
meinalausu að trúað fólk iðki
sína trú í sérstökum húsum, og
mér finnst meira að segja rétt-
lætanlegt að slík starfsemi sé að
ákveðnu marki styrkt úr opin-
berum sjóðum. Það væri hins-
vegar gaman að sjá einhvern
reikna út svör við fjrirspurnun-
um hér að framan, vegna þess
að íslenskt dellumakerí og pen-
ingafyllirí hefur óvíða annar-
staðar náð þvílíkum himinhæð-
um.
Nú er ein vitleysan í viðbót í
uppsiglingu fyrir norðan, nánar
tiltekið í Ljósavatnsskarði í
Þingeyjarþingi. Þar hafa rögg-
samir höfðingjar með sóknar-
prestinn í fararbroddi búið sér
til þann draum að allrabest
byggðaráðstöfun sé um þessar
mundir að byggja sér nýja
kirkju. Og vegna þess að ekki er
beinlínis til í sveitinni það fé
sem til þarf er talið alveg sjálf-
sagt að koma þessu byggingar-
áformi með einhverjum hætti
yfir á almenna skattborgara.
Presturinn á Staðarfelli var að
segja frá þessu um daginn í
huggulegum spjallþætti á
gömlu gufunni, og samkvæmt
þeirri frásögn er þetta allt til-
tölulega einfalt. Ný kirkja á
Ljósavatni handa sosum rúm-
lega tvöhundruð sóknarbörn-
um í Kinn og Bárðardal á að
kosta 50 milljónir, og arkitekt-
inn hefur meira að segja gefið
ffumteikninguna. Þetta fé er því
miður ekki til í safnaðarsjóði.
En við því hefur nú verið fundið
það ráð sem í leikhúsmáli er
einmitt kallað „deus ex mac-
hina“ og Jónas Hallgrímsson
þýddi einusinni af skömmum
sínum sem „fjandann úr sauð-
arleggnum“:
Á Ljósavatni bjó í fýrndinni
Þorgeir goði sá sem lá undir
feldi við Öxará. Nú vill til að í
lok áratugarins á að halda aldar-
afmæli þeirrar snjöllu pólitísku
málamiðlunar sem undan feld-
inum spratt, kristnitökunnar
árið 1000 eða 999. Og er þá ekki
alveg gráupplagt að úr sameig-
inlegum sjóðum landsmanna
verði byggð Þorgeirskirkja
handa prestinum og sóknar-
nefhdinni í Kinn?
Síðari tíðindi af þessari ráða-
gerð herma að nú sé búið að
stilla saman áróðursnefnd
brottfluttra sveitunga í Reykja-
vík til að ýta málinu áfram á
æðstu stöðum. Henni mun nú
hafa orðið það ágengt að frá
veraldlegu og andlegu æðsta-
ráði berast þau skilaboð að nú
þurfi aleina að safna saman
nokkrum krónum til að grafa
holu í Ljósavatnslandi. Þegar
heimamenn séu komnir með
skóflurnar oní holuna hljóti að
verða einhver ráð með að redda
peningum í sjálfa kirkjubygg-
inguna.
Þegar í útvarpinu var spurt
um ástæður þessarar nýju
kirkju varð heldur fátt um svör.
Þó kom fram að söfnuðurinn
hefur víst ekkert eigið húsnæði.
Þá væri gamla kirkjan svo lítil
að við meiriháttar jarðarfarir í
sveitinni kæmi fýrir að þar væri
þröngt setinn bekkurinn, og
hrektust sumir útí bíl og yrðu
að leggja þaðan við eyrun gegn-
um vindgnauð og ýmsa gnístr-
an. Þessa litiu og úreltu kot-
kirkju sé reyndar þegar búið að
gefa kristilegum æskulýðssam-
tökum og verði hún í fyllingu
tímans flutt suður yfir heiðar og
sett þar niður í sumarbúðum
barna rétthjá matsalnum og
bátaskýlinu.
Nú vill svo vel til að undirrit-
aður varð að manni í sveit hjá
Þórhalli á Halldórsstöðum á
öndverðum sjöunda áratugn-
um, ogþekkir aðeins til í Köldu-
Kinn. Þessvegna er það hérna-
megin alveg á hreinu að kirkjan
á Ljósavatni, næstum aldar-
gömul, turnlaus, með máluðum
stjörnum í blálofti, búin gjafa-
munum frá sóknarbörnunum,
— hún er ekki aðeins alveg
nógu stór fyrir hverja meðal-
guðsþjónustu í sveitinni, heldur
felast einnig í kirkjunni merki-
leg menningarverðmæti sem
einmitt Kinnungum ber skylda
til að varðveita heima hjá sér, að
hinum fomffæga kirkjustað við
Ljósavatn.
Það er líka klárt að þurfi
Kinnungar pláss til að stunda
félagsstarf — þá er nóg til af
slíku plássi. Þegar er fyrir ágætt
félagsheimili í miðri sveit, Ljós-
vetningabúð. Aðstaðan þar er
víst ekki alltof vel nýtt núna, og
hlýtur að vera auðvelt fyrir
söfhuðinn að fá þar inni. Er fé-
lagsheimilið í um það bil fimm-
tán mínútna akstursfjarlægð ffá
Ljósavatnsskarði. Nokkru eftir
að þetta félagsheimih Kinnunga
var risið á miðjum sjöunda ára-
tugnum hófust framsýnir for-
ystumenn í nokkrum ná-
grannahreppum svo handa um
að byggja glæsilegan heimavist-
arskóla í landi Stóru-Tjarna í
Ljósavamsskarði. Sú bygging er
nú vinsæll gististaður á sumrin,
enda aðstaða hin besta og nátt-
úra stórfengleg umhverfis.
Hinsvegar er heimavistarskól-
inn sagður ekkert ofnýttur á
veturna núorðið, og ætti að vera
hægur vandi fyrir söfhuðinn að
fá inni með sitt starf þar í hús-
um. En ffá Ljósavatnskirkju að
Stóru-Tjörnum er innan við
fimm mínútna akstur.
Þegar þessu er öllu á botninn
hvolft kemur sumsé í ljós að
rökin fyrir því peningaævintýri
á Ljósavatni sem nú er sagt
kosta „aðeins“ 50 milljónir eru
hérumbil þau ein að það kom-
ast ekki nógu margir Þingeying-
ar saman í fjölmennustu jarðar-
farir í gömlu kirkjunni. En með
fullri og verðskuldaðri virðingu
fyrir minningu Kinnunga fyrr
og síðar er þetta einfaldlega ekki
nógu góð ástæða fýrir prestinn
og sóknarnefndina og brott-
flutta vini þeirra í Reykjavík til
að seilast í almenna sjóði eftir
byggingarfé.
Ef menn ætluðu raunveru-
lega að heiðra Þorgeir gamla —
þá væri miklu nær að minnast
hans á raunverulegum sögu-
stað, við fossinn þangað sem
hann steypti goðum sínum, —
Goðafoss í Skjálfandafljóti rétt
ofan þeirrar Þingeyjar sem þetta
sæla hérað dregur af nafh sitt.
Færi ágætlega á minnisvarða
Þorgeirs í nánd við kaupfélags-
útibúið á Fosshóli. Þar væri lfka
alveg kjörið að stofna í hans
minning til einskonar ferða-
mannamiðstöðvar þarsem
fengist sýn um nærsveitirnar,
og kynntir yrðu til sögu ýmsir
sveitungar Þorgeirs goða. Til
dæmis drengurinn knái frá
næsta bæ, í Hriflu, sem aldrei
hefði látið sér detta í hug jafn-
fráleita peningahít og fýrirhug-
að dellumakerí á bökkum
Ljósavatns.
Sem að sínu leyti er auðvitað
ekki annað en lítil dæmisaga
um það hvernig við íslendingar
förum að því að klúðra flestum
tækifærum sem okkur gefast. í
herrans nafni og fjörutíu.
Höfundur er islenskufræðingur.
A UPPLEIÐ
ÞÓR VILHJÁLMSS0N
FORSETI HÆSTARÉTTAR
Eftir marga skrýtna
dóma sem ganga þvert á
tjáningar- og prentfrelsi
kvað Hæstiréttur í vik-
unni upp fyrsta sýknu-
dóminn í meiðyrðamáli á
þessari öld.
JÓNAS KRISTJÁNSS0N
RITSTJÓRI DV
Það erskárri
kostur fyrir
blaðamann
að láta vald-
hafa (og líka
bankastjóra) úthúða sér
en þiggja afþeim blíð-
yrðin og bukta sig — eins
og Mogginn gerir.
BJARNIDAGUR JÓNSS0N
ÚTVARPSMAÐUR
Eftir Landsbanka-farsann
isíðustu viku stóð það
uppúrí
huga sumra
að Bjarni
Dagurog
Sigursteinn
Másson____________
hefðu skelft þjóðina með
heimskulegu tali um
bankann. Aðalatriði
Landsbankamálsins var
því ekki peningarnir sem
almenningurþurfti að
leggja til bankans, töpuð
útlán undanfarinna ára
eða neitt slíkt. Aðalatrið-
ið var það sem Bjarni
Dagur sagði. Hvorki fyrr
né síðar hafa orð hans
skipt jafnmiklu máli.
Á NIÐURLEIÐ
I
FRIÐRIK ÓLAFSS0N
SKRIFSTOFUSTJÓRIALÞINGIS
Tilraunir hans til að
blanda sér — og þar með
Alþingi — í vafasöm
samskipti Spasskís og Fi-
schers við Serba eru
komnar út í öfgar. Fyrst
vildi hann dæma í einvig-
inu og nú vill hann endi-
lega tefla við Spasski.
Sem betur fer sagði Spas-
skí nei takk.
ÞÓRÐUR ÓLAFSS0N
FORSTÖÐUMAÐUR
BANKAEFTIRLITSINS
Davið Oddsson neyddi
hann til að
éta ofan í sig
stóryrðin og
gerði hann
aukþess að
fífli þegar fréttamaður-
inn spurði Davíð út í efn-
isatriði í samtali þeirra
tveggja. Davíð sagði að
samtalið hefði verið milli
Davíðs og Þórðar og
Davíð mundi engum
segjafráþvi.
ÓLAFUR RAGNAR GRÍMSS0N
FORMAÐUR
ALÞÝÐUBANDALAGSINS
I hvert sinn sem sósíalisti
vinnur kosn-
ingasigur
einhvers
staðarí
heiminum
eignar Ólaf-
ur sér hluta í sigrinum. Af
, leim sökum sekkur hann
með sósíalistunum þegar
i oeir tapa — eins og í
Frakklandi nú.