Pressan - 25.03.1993, Blaðsíða 19

SKÁLDIÐ, SAMVISKAN & SOVÉT
Fimmtudagurinn 25. mars 1993
PRESSAN

geðvonsku hjá skáldinu þegar
það gerði upp sakimar við hina
blindu flokksdýrkun Stalíns-
tímabilsins:
„Þetta flokkssjálfshól, sem
reið í þverbága við alt sem blasti
við auga, hlaut að orka næstum
óþolandi á hvern algáðan mann
ef hann var ekki í skapi til fyrir
kurteisis sakir eða af öðrum
ástæðum að gefa sig á vald því.“
En sjálfur hafði Laxness hvergi
sparað stóru orðin í gegndar-
lausu hóli um sovéska komm-
únistaflokkinn: „Hlutverk þessa
flokks er að hjúkra, að ala upp
og vemda hinar bamslegu þjóð-
ir Austurvegar og leiða þær
smám saman fram á við til hins
stéttlausa, samvirka þjóðskipu-
lags sem hlýtur að vera undir-
staða hins fullkomnasta lýðræð-
is.“
Sjálfur Stalín hefði ekki orðað
þetta betur.
En hvað sagði svo skáldið
1963? Þetta:
„Þannig fannst mér við nán-
ari íhugun að þetta leiðinlega
sjálfshól stalínismans samfara
endalausri lakkeríngu á eymd
og mistökum bæri í sér ákveðna
siðferðiiega réttlætingu og væri
meðal í þágu sósíalismans. Ég
viðurkendi það og notaði það
sjálfúr að vissu marki, ég held
þó oftastnær með einhverjum
hreim af útskýríngum."
Laxness átti ekki í nokkrum
vandræðum með það í Gerska
cevintýrinu að réttlæta harð-
stjóm og einræði Stalíns:
„Það er meira að segja til
harðstjórn sem er hið eina
stjórnarfar hugsanlegt til að
bjarga þjóð úr yfirvofandi
hættu... Það varð hlutskifti
harðstjóra eins og Leníns og
Stalíns eftir hann, að kalla með
meðulum marxismans, alræði
öreiganna, miljónir og aftur
miljónir manna fram úr myrkr-
um heimskunnar, örvæntíngar-
innar, siðieysisins og þjáníng-
anna, frammí ljós Hugsunar-
innar með stórum staf, eða eins
og við segjum nú: menningar-
Afhverju?
I Gerska œvintýrinu eyðir
Laxness töluverðu púðri á
franska skáldsnillinginn og fag-
urkerann André Gide sem
hafði vogað sér að skrifa, að
fenginni reynslu, tvö rit um
Sovétríkin sem voru hreintrú-
uðum kommúnistum hreint
ekki þóknanleg. Gide, sem sjálf-
ur hafði verið kommúnisti, lýsti
miklum og sárum vonbrigðum
með þróunina í Sovétríkjunum
á fjórða áratugnum. Laxness
telur að Gide sé löngu kominn
norður og niður sem höfundur
en sé nú eftirlæti borgarastétt-
arinnar og auðvaldsins. Lax-
ness segir bækur Gide vera
„tvö hamingjusnauð níðrit“ og
bætti við: „... bækur hans eru
rángar í grundvallaratriðum,
skoðanahátturinn villandi,
sjónarmiðið skakt“. f Skálda-
tíma verður ekki annað ráðið
af orðum Laxness en að þá
umsögn sem hann áður gaf Gi-
de vilji hann nú gefa ferðabók-
um sínum.
í þeirrí frægu uppgjörsbók
segir Laxness iíka:
„Ég trúði á fagurt mannlíf
sem stjórnað væri með reglu
og hafði gert ráð fyrir að slúcu
h'fi væri iifað í Ráðstjómarríkj-
unum.“ Af ffásögnum hans í /
Austurvegi og Gerska ævin-
týrinu virðist sem hann hafi
trúað þessu. En á öðrum stað í
Skáldatíma kemur ffam sjón-
armið sem virðist í ósamræmi
við þá trú: „Mörgum bauð og
ótta við því - og ég var einn
þeirra - að það mundi vinna
gegn sósíalisma í heiminum
alment ef fólki væri sagt ffá
hinu óumdeilanlega gæfuleysi
sósíalismans hjá Stalín.“
Það er erfitt að túlka þessi orð
á annan hátt en Laxness sé að
segja að hann hafi séð misjafna
hluti og honum hafi mislíkað en
kosið að þegja. En hér þurfa
ekki að vera fullkomlega and-
stæð sjónarmið á ferð. Það er
hægt að telja sjálfúm sér trú um
allan andskotann, neita stað-
reyndum svo staðfastlega að á
endanum trúi maður því sem
þægilegast er. Svo kann að hafa
farið fyrir Laxness og langlíkleg-
ast að svo hafi verið. Með orð-
um hans sjálfs: „Það er í flestum
tilfellum meiri glæpur að vera
auðtrúa en vera lygari. Við
höfðum hrifist af byltíngunni og
bundið vonir okkar við sósíal-
isma... Við trúðum ekki þó við
tækjum á því hvílíkt þjóðfélags-
ástand var í Rússlandi undir
Stalín. Við trúðum ekki af því
aðrir lygju að það væri gott,
heldur af því að við lugum því
að okkur sjálfir. Afneitun stað-
reynda fylgir off dýrmætustu
vonum manna og hugsjónum.“
Laxness hafði manndóm til
að gera upp fortíð sína opinber-
lega við litlar þakkir fyrrum fé-
iaga sinna. Það leikur ekki vafi á
að / Austurvegi og Gerska œv-
intýrið eru þær bækur sem
hann vildi mikið til gefa að hafa
ekki skrifað. Það var aldrei í eðli
hans að sýta lengi og hann tók
ekki heimskulega afstöðu þegar
hann sagði í viðtali við Matthí-
as Johannessen: „...þær hug-
myndir sem ég hef haft eru og
verða fróðlegur partur af sjálf-
um mér eins fyrir því þó fyrri
skoðanakerfi hafi að einhverju
leyti eða í heilu lagi verið gerð
upp sem gjaldþrota andspænis
staðreyndum.“ En þetta merkir
ekki það að skömmustutilfinn-
ingu eigi skáldið ekki til. Það
sem lýsir henni ef til vill best
fremur en afsakanir eða sjálfs-
ásakanir hans sjálfs eru þær
breytingar sem hann gerði á
Gerska œvintýrinu við endur-
útgáfú þess. í formála endurút-
gáfunnar lætur hann að því
liggja að þær breytingar sem
finna megi séu nær einungis
stíllegs eðlis. Við athugun reyn-
ist þetta rangt. Laxness felldi
burt, bætti við og gerði orða-
lagsbreytingar. Allflestar þeirra
breytinga miðuðu að því að
milda fyrri sjónarmið og skoð-
anir. Þessi mismunur á gerð
bókanna er efni í aðra grein sem
birtast mun hér að viku liðinni.
Kolbrún Bergþórsdóttir
Hraíh Jökulsson SKÁLD
Ekki glæpamennska að
aðhyllast kommúnisma
„Gott og vel: Það kemur
áreiðanlega mörgum spánskt
fyrir sjónir þegar Laxness segir
í Gerska œvintýrinu að Ráð-
stjórnarríkin séu einsog einn
óslitinn sunnudagaskóli frá
Eystrasalti austur að Kyrrahafi.
Ég var að vísu aldrei í sunnu-
dagaskóla; og get kannski prís-
aðmigsælan.
Það er óhugsandi að draga
bók fyrir dóm einsog hvern
annan glæpamann. Þetta á við
um Gerska ævintýrið einsog
aðrar bækur. Vitasículd er hægt
— einkum núna, í margffægu
ljósi sögunnar — að finna ótal
firrur í þessari bók, dellur og
rangfærslur. En áður en við efn-
um til réttarhalda verðum við
að spyrja: í hvers þágu hefði
Halldór Laxness átt að setja
saman bók sem hann vissi að
var lygasaga frá upphafi til
enda?
Gerska œvintýrið er barn
síns tíma; tilraun til að skil-
greina Ráðstjórnarríkin, út-
skýra þetta risavaxna bákn,
þessa tilraun sem svo margir
bundu við glitrandi vonir. Eng-
um dylst að það er heittrúaður
kommúnisti sem heldur á
pennanum, en með leyfi að
spyrja: Hefúr það flokkast undir
glæpamennsku á íslandi, ann-
arsstaðar en í Staksteinum
Morgunblaðsins, að aðhyllast
kommúnisma?
Heimurinn á fjórða áratugn-
um var á hverfanda hveli. Menn
voru knúðir til að taka afstöðu.
Umburðarlyndið var verst
leikna fómarlamb þessarar tíð-
ar. Fasisminn var í þann veginn
að drekkja Evrópu í blóði. Ég
treysti mér ekki til að setjast í
dómarasæti yfir þeim mönnum
sem trúðu því að svarið gegn
ómenningunni og ofstækinu
væri að fmna í Ráðstjórnarríkj-
unum. Það er auðvelt að segja
núna: Laxness vissi betur eða
hefði að minnsta kosti átt að
9
o
>
t V
<f> (/)
O o
< <
o o
? *
<
(/> ,
Za
Happy-
hour“
mill kl.
23 og
24
HrafnJökulsson
„Það er óhugsandi að
draga bók fyrir dóm einsog
hvern annan glæpamann."
vita betur.
Glaðhlakkalegir eftirlifendur
kalda stríðsms, sem þykjast nú
hafa eignast sjálfa Söguna að
bandamanni, ættu að hafa í
huga að það er enginn sigurveg-
ari úr kalda stríðinu.
Það er búið að loka sunnu-
dagaskólanum. Allir geta verið
hæstánægðir með það; og það
er Laxness alveg áreiðanlega. En
spyrjum líka: Hvað er að koma í
staðinn?“
ÞfillMU LOSTINN!
■ ■IBI
og
fyrirferðarlítil
og hljómurinn er eins
þruma úr heiðskíru tœki.
Verð aðeins 52.500
Stgr.
49.900
(JjJ Heimilistæki
SÆTÚNI 8 • SÍMI: 6915 15 • KRINGLUNNI • SÍMI: 69 15 20
iVI
rj

JO'Ij
- r
p
rJ i
R AiÐ R R_ D iF'
þennan ódýra, góða og heimilislega mat?
Lifur er ódýrt hráefni sem fæst allt áriö um kring. Það er tilvalið að lækka matarreikninginn með því að hafa rétd úr lifur á borðum minnst einu
sinni í viku. Hér eru tvær góðar og einfaldar uppskriftir að ljúffengum og fljótlegum réttum úr lifur. Gerið svo vel og verði ykkur að góðu.
ilcrifa
R B U F
1 lifur, um 450 g
2 msk hveiti eða heilhveiti
salt og pipar
1- ll/2dl mjólk
2 laukar, í sneiðum
smjörliki eða olía
Hreinsið lifrina og hakkið.
Blandið saman við hana
hveiti, kryddi og mjólk.
Athugið að deigið er mjög
þunnt. I það er líka ágætt
að bæta 1/2. -1 dl af
haframjöli.
Brúnið laukinn létt í
smjörlíki eða olíu og
geymið hann. Bætíð við
feití og setjið lifrardeigið á
pönnuna með skeið. Steikið
buffin fallega brún í 2-3
mín. hvorum megin.
Leggið laukinn ofan á
buffln og berið þau fram
heit með kartöflum og
soðnu grænmetí, og ef til
vill með bræddu smjöri.
Lifrarbuff er þægilegt að
eiga í frystí og fljótlegt að
hita það upp á pönnú eða í
ofni.
I F U R
M E Ð
1 lambalifur, um 450 g
2 tsk hveiti
2 tsk sítrónusafi
2 msk sojasósa
1 eggjahvíta
1- 2 laukar, í sneiðum
2- 3 msk olía
salt ogpipar
2 dl kjötsoð (af teningi)
3 hvítlauksrif söxuð smátt
fint maísmjöl (maisena)
Blandið saman í skál hveiti,
sítrónusafa, sojasósu og
eggjahvítu. Hreinsið lifrina
og skerið hana í þunnar
sneiðar. Veltíð þeim upp úr
blöndunni og látíð þær
liggja í henni í 20 mínútur.
Brúnið laukinn og hvít-
laukinn létt á pönnu og
geymið síðan.
Steikið lifrina í 2-3 mín.
hvorum megin, kryddið
hana með salti og pipar og
takið hana af pönnunni.
Hellið soðinu á pönnuna,
H V I
bætið lauknum við og
sjóðið í 3 mín. Þykkið soðið
hæfilega með finu
maísmjöli hrærðu saman
við kalt vatn og Iátíð sjóða í
1-2 mín. Setjið lifrina út í
sósuna og látíð hana sjóða
með, en alls ekki lengur en
nauðsynlegt er því að lifrin
á að vera mjúk og safarík.
Berið réttinn fram með
hrísgrjónum og grænu
salatí.
SAMSTARFSHÓPUR
UM SÖLU LAMBAKJÖTS
i
i